جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سوره­ قمر از جمله سوره­هایی است که آیات هشداردهنده در آن بیش از آیات تبشیری است؛ آیاتی که به بیان عذاب اقوام مختلف و چگونگی احوال ایشان می­پردازد؛ از این ­رو پژوهشگر با به‏کار­گیری عناصر فضا­ساز در صدد ترسیم نقشه­ای ذهنی برای مخاطب است تا او بتواند امور انتزاعی و مفهومی را به صورت محسوس درک کند. عناصر فضاساز به وسیله رابطه­ها و نظایر به هم متصل شده و یک فضای ذهنی را به وجود می­آورند و از اجتماع چندین فضای ذهنی، شبکه ذهنی تشکیل می­شود. این شبکه نقشه نهایی از معماری ذهنی مخاطب است که پویا، تأثیرگذار، زنده و قابل درک است. اهمیت این روش در تحلیل آیات در ابهام‏زدایی از تعابیر غیر عادی، وجوه زمانی، محمولات حاکی از تغییر و ضمایر انعکاسی می­باشد. پژوهش حاضر با به‎کارگیری این اصول و ابزار در آیات الهی به دسته‏بندی جدیدی در تحلیل آیات سوره قمر می­پردازد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و منابع آن از طریق مطالعات کتابخانه­ای می­باشد.

تضارب آراء مفسران، یکی از قراین دست‌یابی به مقاصد آیات الهی است. رفع اجمال و گزینش دیدگاه مختار در آیه 67 سوره یوسف×: «وَ قَالَ یَا بَنیَّ لا تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَ ادْخُلُواْ مِنْ أ‌َبْوَابٍ مُتَفَرِّقَه» به طریق تجمیع و تحلیل آراء مفسّران فریقین در این مقاله مدّ نظر است. پرسش اساسی پژوهش حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی و نقلی نگارش یافته،‌ جستجو از علت دستور یعقوب× به فرزندان، در خصوص تفرّق در ورود به مصر، از طریق درهای متفاوت است که در آیه 67 سوره یوسف× به اجمال واگذار شده است. دستاورد پژوهش، دست‌یابی به هشت و پنج دیدگاه، به ترتیب، از سوی مفسران شیعه و سنی است که در نهایت، این نتیجه به‌دست می‌آید: دیدگاهی‌ که از کمترین مناقشه برخوردار است، علت تفرّق فرزندان برطرف کردن موانع وصول بنیامین به یوسف× است.

خدای متعال از باب دستگیری انسان، راهی را برای رسیدن به عرش و تقرب خود قرار داد و راهنمایانی نیز بر این مسیر تعیین کرد. انبیای الهی همان مرشدان طریق حقیقت هستند که مسیر نیل به حضرت حق را نمایان ساخته و راه را از بی‌راه تمییز می دهند. از طرفی انسان‌ها روحیات و خلقیات متفاوتی دارند که روش‌های گوناگونی را برای تربیت آنان می‌طلبد. در این نگاشته روش تبلیغی حضرت ابراهیم× با تکیه بر کلیت تبلیغی که در آیه 125 سوره نحل بیان شده، بررسی کرده و آیات طبق روش‌های موعظه، برهان و جدال أحسن تحلیل شده‌اند؛ زیرا به بیان آیه موردنظر، انسان‌ها به سه دسته حق‌پذیر، حق‌گریز و حق‌ستیز دسته‌بندی می‌شوند که روش تبلیغی مناسب خود را می‌طلبد. نتیجه حاصل شده حاکی از آن است که بیشترین روش اتخاذشده به‌وسیله حضرت ابراهیم× روش برهان بوده است.

تقوا از واژگان کلیدی قرآن است که درک مفهوم آن در بستر قرآن کریم در سیر انسان به سوی کمال کارگشاست. این معنا در مفهوم قرآنی از جایگاه ویژه و خاصی برخوردار است؛ از سوی دیگر تقوا امری نیست که انسان بتواند بر پایه عقل خویش، راه‏های دستیابی به آن را کشف کند؛ از‏این‎رو قرآن در آیه 115 سوره توبه بیان می‏کند که تبیین راه‏ها و زمینه‏های تحصیل تقوا از اموری است که می‏بایست از جانب خدا روشن و بیان گردد؛ بنابراین کشف حقیقت تقوا بر پایه کشف لایه‏های آن از طریق قرآن کریم است. از جمله راه‏های کشف معنای تقوا معناشناسی این واژه در قرآن است. از طرفی یکی از راه‏های شناخت ویژگی‏های هر چیز، معرفت‏یافتن به مواردی است که در تضاد با آن هستند. در این مقاله واژگانی که در قرآن کریم در تضاد با این واژه برای دریافت این مفهوم به‌کار رفته‏اند، واکاوی و تحلیل شده‏اند که کفر، عدوان، ظلم، کبر، فساد، فجور، اسراف، خسران، خیانت و اختیال از آن موارد می­باشد. همچنین تلاش شده است با واسطه مقابل‏ها، به ‌معنای حقیقی تقوا نائل شویم.

از جمله پژوهش‌های مهم در روزگار معاصر، بررسی جریان وضع و جعل است. از آنجایی که حدیث در شکل‌گیری و جهت‌دهی به زندگی افراد ریشه دوانده است و نقش مهمی را ایفا می‌کند، احادیث موضوع نیز نقش مخربی داشته و انسان را از هدف معین خویش دور می‌سازد. در همین راستا بازشناسی احادیث موضوع و آگاهی بخشی نسبت به آن امری لازم است. در این مقاله، سعی در واکاوی گونه‌های وضع و تبیین قالب‌هایی است که واضعانِ حدیث اهداف خود را در آن پیاده کرده‌اند. گونه‌هایی که واضع با استمداد از آن خواسته است ذهن مخاطب را به هدف ناصحیح خویش سوق دهد. در این نگاشته که با روش تحلیل و رویکردی ذهنی به احادیث پرداخته شده است به هشت مورد از گونه‌های وضع اشاره می‌شود. این موارد عبارت‌اند از: وضع در قالب استتار، وضع در قالب حکم شرعی، وضع در قالب جهت‌دهی، وضع در قالب رفع ابهام، وضع در قالب ترکیب، وضع در قالب سبب نزول، وضع در قالب تقلید و وضع در قالب تبیین مراد آیه.

خداوند در آياتي، از آفرينش انسان در بهترين شکل سخن گفته؛ اما در برخي آيات، همچون آية 19 سورة معارج، گويا از نوعي کاستي در آفرينش وي از جمله صفت «هلوع» به معناي «حريص» خبر داده است. سرّ نسبت دادن اين تعبير به انسان چيست؟ آيا اين ويژگي در سرشت انسان جاي گرفته است؟ اگر چنين است، چگونه با آفرينش انسان در «احسن تقويم» و هدف آفرينش انسان (رسيدن به کمال قرب الهي) سازگار است؟ اين مقاله به نقد و بررسي ديدگاه مفسران دربارة آية 19 سورة معارج پرداخته و به اين نتيجه دست يافته که وجود اين وصف در انسان به خودي خود رذيلت يا فضيلتي براي او نيست؛ بلکه اين وصف با توجه به متعلق ارادي آن مي تواند فضيلت ساز يا فضيلت سوز باشد.

از جمله مسائلی که از دیرباز در همة انحای نگرش تفسیری و در همة اعصار تا امروز، معرکة آرای مفسّران قرار گرفته است، وجه ارتباط هدایت قرآن کریم به متّقین می‌باشد. قرآنی که حکمت نزول آن هدایت عالمیان معرّفی شده، به چه علّت در آیة دوم سورة بقره هدایت آن به متّقین نسبت داده شده است؟ منظور از هدایت و متّقین در این آیه چیست؟ آیا این نسبت دالّ بر انحصار هدایت قرآن به متّقین است؟ نظرات مختلف مفسّران را به دو بخش اصلی تقسیم کردیم. در مجموع، پنج نظر را در این دو بخش گنجاندیم و به بررسی اجمالی آنان پرداختیم. در این جستار، این نکته حاصل می‌گردد که نسبت هدایت به متّقین دوسویه می‌باشد؛ یعنی چنان‌که هدایت بر متّقین مؤثّر است، تقوا نیز در کسب هدایت تأثیر بسزایی دارد و این نسبت بیانگر هدایتی خاص است. در هندسة معرفتی قرآن، هدایت نسبت به تقوا، سه موضع دارد. این سه ساحت باعث شده است که در ایجاد و شدّت تقوا تأثیر بسزایی داشته باشد. با تدبّر در مسائل بیان شده از ارتباط و هم‌آیی هدایت و تقوا نتایج متعدّدی حاصل می‌شود. می‌توان بیان داشت که متّقین در مرحلة ابتدا و استدامه نیاز به هدایت الهی دارد و از آن بهره جسته، در پرتو دو هدایت الهی قرار گرفته‌اند که از آن به هدایت اوّلیّه و ثانویّه یاد شده است.