جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استیون هاوکینگ و ریچارد داوکینز از دانشمندان خداناباور معاصر هستند که با مشی تجربی یکی در حیطه فیزیک، و دیگری در حیطه زیست­شناسی به مباحث الاهیات ورود نموده­اند که این ورود به الحاد و خداناباوری ختم شده است. مهمترین عاملی که موجب چنین نتیجه­ای در مشی علمی این دو شخصیت شده تصورات نادرست از موضوع و مفاهیم فلسفی است. تحقیق پیش رو با استخراج این مبانی به روش کتابخانه­ای از لابلای آثار این دو شخصیت، آنها را به بوته نقد گذاشته است. تصور نادرست از فلسفه و قلمرو آن، و نیز درک نادرست از مفاهیم فلسفی چون درک نادرست از مجردات، تصور غلط از واجب الوجود و اوصاف آن، تشخیص نادرست نسبت به ملاک نیازمندی به واجب، و همچنین درک نادرست از مفاهیم «علیّت»، «زمان»، و «عدم»را می­توان به عنوان مصادیقی از این فهم نادرست برشمرد.

یکی از مبانی بنیادین استیون هاوکینگ در حوزه­ی معرفت شناسی نظریه­ی «رئالیسم مدل محور» است. هاوکینگ با تأثر از اصل عدم قطعیت در فیزیک جدید و همچنین نگرش­های ایده­آلیستی حاکم بر آن به نوعی «رئالسیم» و «واقع­گرایی» وابسته به مدل معتقد شده است که آن را وجه جمعی بین رئالیسم و ایده آلیسم می‌داند. طبق این مبنا هرگز شناخت جهان بدون مدل امکان­پذیر نبوده، و هر کسی از دریچه‌ی یک مدل به جهان می­نگرد. این مدل­ها هیچ­کدام به تنهایی تمام جهان را پوشش نداده، و هیچ­کدام واقعی­تر از دیگری نیستند. از آنجا که این مسئله زیربنای تفکرات خداناباورانه­ی هاوکینگ را تشکیل می­دهد نقد و ارزیابی آن ضروری است. تحقیق پیش رو ضمن توصیف این دیدگاه، و استخراج عوامل گرایش هاوکینگ به آن، دیدگاه فوق را به بوته نقد گذارده است. به نظر می­رسد مبنای «رئالیسم مدل محور» در حقیقت همان «ایده­آلیسم» است که با نقاب «رئالیسم» طرح شده، علاوه بر این­که دچار دور بوده، و با سایر مبانی هاوکینگ نیز ناسازگار است.

«کتاب» در قرآن کریم کاربردهای متعددی دارد. یکی از این کاربردها «علم الکتاب» است، این تعبیر دوبار در قرآن استعمال شده است؛ یک بار در مورد کسی که بخشی از «علم الکتاب» را دارا بوده، و یک بار در مورد کسی که از تمام «علم الکتاب» آگاه بوده، و بر رسالت پیامبر(ص) در برابر مشرکین گواهی می‌دهد. در تعیین منظور از «کتاب» و حقیقت آن اختلاف شده که آیا مراد، لوح محفوظ است، یا کتب آسمانی پیشین، و یا قرآن کریم؛ و نیز عالم به تمام «علم الکتاب» آیا خداوند است، یا جبرئیل، یا علمای اهل کتاب، یا ائمه:. با تحلیل و بررسی آیات و روایات روشن می‌شود که منظور از علم الکتاب همان حقیقت قرآن کریم است که هم در لوح محفوظ بوده، و هم جامع کتاب آسمانی است؛ و مصداق آگاهان از تمام «علم الکتاب» هم بعد از پیامبر(ص)، ائمه اطهار: هستند.

محقق حلی از عالمان برجسته قرن هفتم است که متناسب با نیازهای عصر خویش به مباحث کلامی ورود پیدا کرده است. وی در علم کلام کتاب «المسلک فی اصول الدین» و دو رساله به نام‌های «الرسالة الماتعیة فی اصول الدین»، و «رسالة فی العقیده» را به رشته تحریر درآورده است. چینش معارف اعتقادی در آثار مذکور مشابه بوده، و در ضمن چهار بخش: «توحید الهی»، «افعال الهی»، «نبوت»، و «امامت» بیان شده است. محقق حلی از متکلمین عقل گرا به شمار می‌رود، اما در مباحث کلامی به اقتضای نوع مسئله از علوم مختلف بهره گرفته است، که می‌توان به علوم عقلی چون: منطق، معرفت شناسی، فلسفه، و علوم نقلی چون: ادبیات، تاریخ، علوم حدیث، و اصول فقه اشاره نمود. از دیگر ویژگی‌های روشی محقق حلی می‌توان به بیان دیدگاه‌ها و نظرات فرقه‌ها و صاحب‌نظران در بسیاری از مواضع، و نقد و بررسی آنها اشاره نمود.