جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وحدت یا عدم وحدت علم یکی از مسائل مهم فلسفی در قرن بیستم بوده‌‌است. یکی از مهم‌‌ترین پاسخ‌‌ها به مسئله وحدت علم از سوی تقلیل‌‌گرایان پیشنهاد شده‌‌است. مقاله پیش‌‌رو بر دو نمونه برجسته از چنین رویکردهایی متمرکز شده‌‌است. نمونه اول از جنبش فلسفی پوزیتیویسم منطقی و نمونه دوم از جنبش‌‌های فلسفی پساپوزیتیویستی انتخاب شده‌‌است. نشان داده‌‌ایم که تقلیل‌‌های علی‌‌الادعا موفق در علم، موجب پیدایش این ایده شده‌‌است که پاسخ مسئله وحدت علم از طریقِ تقلیل امکان‌‌پذیر است. سپس استدلال کرده‌‌ایم که رویکرد تقلیل‌‌گرا اساساً ناکارآمد، نابسنده و نادرست است. تقلیل‌‌گرایی ناکارآمد است زیرا به ساده‌‌سازی مفهومی و هستی‌‌شناختی کمک نمی‌‌کند. نابسنده است زیرا اولاً تنوع هستی‌‌شناختی فعالیت‌‌های علمیِ اساساً متفاوت را پوشش نمی‌‌دهد، و ثانیاً پاسخ مناسبی به نیازِ تبیینی در خصوصِ چرایی بنیادی بودنِ یک لایه هستی‌‌شناختی و معرفت‌‌شناختی نسبت به سایر لایه‌‌ها را ارائه نمی‌‌دهد. تقلیل‌‌گرایی غلط است زیرا اولاً با تاریخ تحوّل نظریه‌هایی علمی سازگار نیست؛ ثانیاً رابطه بین شواهد و نظریه‌‌ها را به‌‌درستی توضیح نمی‌‌دهد؛ ثالثاً طبق استدلال فودر از عهده مشکل تحقق‌‌پذیری چندگانه برنمی‌‌آید؛ رابعاً طبقِ استدلال فایرابند اگر قیاس‌‌ناپذیری نظریه‌‌های علمی درست باشد آن‌‌گاه امکانِ هر نوع ارتباط از جمله ارتباط تقلیلی منتفی است. شکستِ تقلیل‌‌گرایی نشان می‌‌دهد مدل‌‌هایی از سنخ مدل‌‌های نیگل و اپنهایم-پاتنم پاسخ مناسبی برای مسئله وحدت علم فراهم نمی‌‌کنند. لذا پیشنهاد می‌‌شود که پاسخ مسئله وحدت علم از طریق رویکردی غیرتقلیل‌‌گرا، دنبال گردد..

برخی ویلارد ون اورمن کواین (۱۹۰۸-۲۰۰۰ م.)، فیلسوفِ علم و منطق‌دانِ آمریکایی و استاد فلسفه در دانشگاه هاروارد، را بزرگ‌ترین فیلسوف قرن بیستم می‌دانند. برخی نیز او را در کنارِ لودویگ ویتگنشتاین، فیلسوف نابغه اتریشی، یکی از دو فیلسوف بزرگ قرنِ گذشته معرّفی می‌کنند. فارغ از این داوری‌های کمّی درباره رتبه او، هر چه باشد او یکی از بزرگ‌ترین اذهان فلسفی قرن بیستم است به‌نحوی‌که تأملات و دست‌نوشته‌های فلسفی او، به مثابه دستور کارِ بسیاری از فیلسوفان دیگر قرار گرفته‌است و می‌توان گفت که تعدادِ قابل توجهی از فیلسوفان معاصر، در یک چارچوب کواینی با مسائل فلسفی دست و پنجه نرم می‌کنند.

این مقاله به بررسی و ارزیابی مدل‌های وحدت علمِ قرن بیستم اختصاص دارد. به این منظور مدل­های وحدت علم را به دو دسته تقسیم و آنها را به طور جداگانه بررسی خواهیم کرد. نخستین دسته، مدل­هایی هستند که با تکیه برفیزیکالیسم از تقلیل­گرایییاحذف­گرایی دفاع می‌کنند.دومین دسته، مدل­هایی­اند کهبا تکیه بر روش‌شناسی به دنبال تضمینی برای وحدت علم هستند.در ارزیابیگروه نخست با تکیه بر کارهای تامس نیگل و ویلیام جیمز استدلال خواهد شد که این مدل­ها به دلیل عدم انطباق با تکثر حوزه­های هستی­شناختی فعالیت علمیناکافی­اند. تنوع روش­های پژوهش علمی و کارکرد متفاوت ارزش­های ترجیح یک نظریه در سیاق­های مختلف نیزادعای وحدت علم در مدل­های گروه دوم را تضعیف می‌کند.با این همهبرای پرهیز از نتایج زیانبار ادعای قیاس‌ناپذیری،با تکیه بر کل‌گرایی می‌توان از امکان طرح الگویی از وحدت علمدفاعکردکهامکان همکاری مشترکبین رشته‌ایرا فراهم کرده و همزمان هر گونه تلاش برای تقلیل‌گرایی یا نادیده گرفتن تکثر روش‌ها را نفی می‌کند.