جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله، پس از بازشناسی مفهوم پیچیده ، سهل و ممتنع معنویت، به کاربرد گسترده این واژه در زبان دینی و در عین حال تحریف ها، سوءتعبیرها و برداشت های متفاوت و در بسیاری موارد متناقض اشاره شده و با اشاره به تجلیات مختلف آن در طول تاریخ تاکید شده که معنویت اصولا جز در دین در جای دیگری بی ریشه و مبنا است. انسان موجودی معناطلب است و معناجویی نیز ماهیت اصلی هستی بشریت و حقیقت انکارناپذیر در زندگی انسان است که ساخته و پرداخته خود انسان نیست، بلکه آدمی آن را جستجو و کشف می کند تا از «اضطراب بی معنایی» و از دست دادن گره گاهی معنوی برهد. امور معنوی در بافت وجودی و حیات انسانی تنیده شده و روح انسان و دغدغه انسان برای «شدن»، منشا معنویت است. گرایش به معنویات نیز، امتیاز مهم انسان بر حیوان است. اگرچه آدمی گاه نسبت به آن ادبار مقطعی و موقتی می یابد. در ادامه بحران معنویت در دوران آخرالزمان واکاوی شده و ویژگی ها و علل آن را برشمرده شده است. در نهایت نیز چگونگی سخن گفتن از معنویت و شرایط آن در عصر آخرالزمان با نگاهی انتظاری و منتظر ظهور با مولفه های ایجابی بیان شده است. روش تحقیق ما در این نوشتار، توصیفی تحلیلی _ استنباطی است و با تکیه بر داده های کتابخانه ای به بحث و بررسی پرداخته ایم.

اجتهاد در اسلام مایه تحرک است و از آنجا که باب آن همواره به روی همگان باز است، کسی که استعداد استنباط دارد می تواند، با فراهم شدن مقدمات لازم و شرایط ضروری، اجتهاد نماید. از طرف دیگر، قواعد عام و کلیدی دین که فراگیرنده اند، روح دین را تشکیل می دهند و با مذاق شرع همسازی دارند. شناخت آنها در فهم اجزای شریعت نبوی و درک احکام مترتب بر بندگان ضروری است. مجموعه ویژگیهای موجود در شیوه استخراج احکام از منابع اصلی، نوع سیاست فقهی خاصی که دنبال می شود، تحولی که در مباحث اصولی ایجاد می گردد، نگرش خاصی که به منابع اجتهاد و بهره برداری از آنها صورت می گیرد، همگی موجب می شود که فقها صاحب مکتب شوند. در این نوشتار، نخست به چگونگی تکوین یک مکتب فقهی پرداخته ایم. در وهله بعد، در مقام تبیین چرایی ایجاد مکتب، علل و عواملی را که دست به دست هم داده تا یک مکتب فقهی جدید تأسیس شود، مورد بحث قرار داده ایم. این عوامل عبارتند از: داشتن سبک و روش فقهی خاص، ایجاد تحول در مباحث اصولی و تأسیس یا بسط قواعد اصولی و فقهی، تحولات تاریخی، تکامل تدریجی اجتهاد، تأثیر علوم جدید، تغییر وضعیت زندگی اجتماعی و ظهور نیازهای جدید، گوناگونی محیط های بحث، نبوغ و استعداد فردی مجتهدان و ویژگیهای آنها. سرانجام اجمالا به نتایج و پیامدهای حاصل از ایجاد یک مکتب فقهی پرداخته ایم. این پیامدها عبارتند از: استقلال رأی و پرهیز از تقلید، تأثیر گذاری بر سایر فقها، تحول و تکامل اجتهاد، اختلاف فتوا، تحول در علم اصول و قواعد فقهی و اصولی.

حقوق بین‌الملل عمومی مجموعه قواعد و اصول الزام‌آوری است که ناظر بر روابط بین کشورها و حاکم بر آن است و درگذر تاریخ با توجه به معاهدات، عرف، آرای قضایی، آثار و نوشته‌های حقوقدانان، تصمیمات سازمان‌های بین‌المللی، اصول اخلاقی از قبیل انصاف و عدالت و نیز با توجه به حقوق داخلی کشورها تدوین یافته است. این نکته شایان ذکر است که مجموعه مقررات، قواعد و نهادهایی که در حال حاضر حقوق بین‌الملل عمومی را به وجود آورده و در روابط بین ملتها به عنوان ملاک و معیار تلقی می‌شود، به طور عمده و اساسی از فرهنگ و سنن مسیحیت در مغرب زمین ریشه گرفته است و کشورهای اسلامی دخالتی مستقیم در تدوین آنها نداشته‌اند اما با این حال آنها را محترم شمرده و از آن تبعیت می‌کنند که خود ریشه در اصول دیگری در حقوق اسلامی دارد. البته برخی از محققان معتقدند نباید تاثیر حقوق اسلامی را در آثار نویسندگان اولیه حقوق بین‌الملل در قرون 15 و 16 نادیده گرفت. چنان که شریف‌الدین پیرزاده، می‌نویسد: «حلقه گمشده بین حقوق رم و حقوق جدید (بین قرون پنجم تا پانزدهم) را باید در حقوق اسلامی جستجو کرد و آثار این حقوق را بر نویسندگان مسیحی بررسی نمود».

مهمترین پیامد اعلان جنگ بین کشورها ایجاد «حالت جنگ» است. کشوری که نسبت به سرزمین آن اعلان جنگ شده‌ است یا از سوی آن کشور به کشور دیگر اعلان جنگ شده‌ باشد، سرزمین دشمن تلقی می‌شود. در حقوق اسلامی آن سرزمین «دارحرب» نامیده می‌شود. حالت جنگ بر روابط طرفین مخاصمه حاکم می‌گردد و آن را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. سایر کشورها نیز از تاثیر آن در امان نیستند و آثار خاصی بـر کل عرصه بین‌المللی بر جای می‌گذارد. یکی از مباحث مهم در حقوق بین‌الملل تعیین صحنه درگیری است. ممکن است صحنه درگیری بر منطقه جنگ منطبق شود و ممکن است بخشی از آن را شامل گردد. در حقوق اسلامی از صحنه درگیری به «معرکه» یاد شده‌ است و آثار حقوقی خاصی نیز به دنبال دارد. گشایش درگیری و آغاز جنگ بر مناسبات و روابط بین دولتهای درگیر تاثیر می‌گذارد و موجب تمایز بین دار حرب و دیگر دارها از یکدیگر می‌شود، روابط سیاسی و دیپلماتیک به حالت تعلیق در می‌آید، مناسبات تجاری ممنوع می‌شود و قراردادهای دوجانبه بین دولتهای درگیر عموماً فسخ یا معلق می‌گردد.

جنگ‌ و صلح‌ دو وضعیت‌ کاملا متمایز از یکدیگرند که بر هرکدام‌ آثار خاص‌ و قواعد حقوقی‌ ویژه‌ای‌ مترتب‌ است‌ و‌ پیشینه‌ای‌ به‌ اندازه تاریخ‌ بشریت‌ دارند. حکومتهای اسلامی‌ در دوران‌ تاسیس‌ و استقرار کامل‌ اسلام‌، با حکومتهای سایر ادیان‌ و ملل‌ غیرمسلمان‌، روابط سیاسی‌ ـ حقوقی‌ برقرار کرده و ارتباطات‌ دیپلماتیک‌ داشته‌اند. سؤال‌ اصلی این‌ نوشتار این‌ است‌ که‌ آیا در روابط کشورهای ‌اسلامی با ملل‌ غیرمسلمان‌، اصل‌ اولیه‌، جنگ‌ است‌ یا صلح‌؟ در این مقاله، دو دیدگاه مهم در زمینه روابط سیاسی ـ حقوقی حکومت‌های اسلامی با پیروان سایر ادیان و مشرکان بررسی و تحلیل گردیده است. دیدگاه اول قائل به اصالت جنگ و دیدگاه دوم معتقد به اصالت صلح است. قول قوی و رای صائب، دیدگاه اصالت صلح است. بر اساس این دیدگاه، اصل اولیه و حالت اصلی در روابط بین حکومت های اسلامی و سایرین، صلح است. قاعده همیشگی و جاوید، صلح است و جنگ، عارض بر آن است. روح اسلام و اصولا همه ادیان الهی، با جنگ و خونریزی بی اساس مخالف است و اگر فرمان به آمادگی داده است، هدف آن، دفاع از موجودیت و کیان دین است. بررسی آیات شریفه قرآن، سنت پیامبر و حضرات معصومان(ع) نشان می‌دهد که روح اسلامی، صلح است. بر اساس این دیدگاه، رابطه دار الاسلام با بقیه کشورهای غیراسلامی، که از حیث عقیدتی دار الکفر یا دار الشرک هستند، صلح آمیز است که یا عنوان دار العهد یا دار الهدنه و یا دار الحیاد را خواهند داشت. بر این اساس، کشوری عنوان دار الحرب را خواهد داشت که بالفعل با تجاوز یا نقض پیمان با کشور اسلامی در حال کارزار باشد. در غیر این صورت، یا کشور بی‌طرف و جزو دار الحیاد است یا هم پیمان با کشور اسلامی.بنابراین، ارتباط سیاسی و حقوقی بین کشورهای اسلامی و سایر کشورهای غیر مسلمان، در حالت اولیه، «صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز دوستانه و شرافتمندانه» است که در قالب عهد و پیمان یا بی طرفی، صورت قانونی می‌گیرد و جنگ در حوزه این نظریه، حالتی عارضی و استثنایی است که در برخی شرایط رخ می‌دهد و کشور اسلامی، گریزی از آن ندارد. اگر تجاوزی صورت گیرد، دفاع مقتدرانه لازم است. بنابراین، آمادگی کامل نظامی‌ ـ امنیتی با تجهیز به آخرین فناوری‌ها و دستاوردهای روز از جمله ضروریات کشور مستقل اسلامی است که می‌خواهد «آزاد»، «آباد» و «مستقل» در نظام بین‌المللی گام بردارد و روابط خود را با دیگر کشورها، مبتنی بر «عزت»، «حکمت» و «مصلحت» نماید.