جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غیبت امام زمان، رخدادی مهمّ و پراهمیّت در تاریخ شیعه است که از جهات مختلف قابل تأمل و بررسی است. یکی از مهم‎ترین این جهات، چرایی غیبت امام زمان؟ع؟ است که در روایات فراوانی از اهل‌بیت؟عهم؟ و در قالب عناوین متعددی انعکاس یافته است. از جمله این عناوین که پژوهشگران برشمرده‎اند، جریان یافتن سنّت انبیای پیشین درباره امام زمان؟ع؟ است. در این مقاله چند روایت متناسب به ویژه روایت سدیر از امام صادق؟ع؟، مورد ارزیابی سند و دلالت قرار گرفته است و با استفاده از تحلیل دقیق واژگان و عبارات، نسبت این روایات با مسئله علل غیبت امام زمان؟ع؟ تبیین گردیده است. بر این اساس، اگر چه بیان صریح و روشنی درباره علل غیبت دربرندارد، لکن اگر بر اساس فرمایش امام، «علت غیبت امام زمان؟ع؟، جریان یافتن سنت‏های انبیای پیشین است، یعنی همان اسباب و علت‏ها، یا همان ویژگی‌ها نیز در اینجا هم وجود داشته و از این رو، غیبت امام زمان؟ع؟ نیز تحقق یافته است.» حال، اگر با استفاده از روایات دیگر، سببِ غیبت انبیای پیشین را یافتیم؛ آنها را می‎توانیم برای غیبت امام زمان؟ع؟ نیز مطرح کنیم. در نتیجه این عنوان (جریان یافتن سنت انبیای پیشین) نیز می‎تواند تا اندازه‌ای در تحلیل جامع علل غیبت امام زمان؟ع؟ مفید و کارساز باشد، بلکه با توجه به تحلیل جامع عقلایی علل غیبت، عنوانِ جامعِ دیگر عوامل و علل غیبت خواهد بود.

اگرچه باور به غیبت امام زمان(ع)، از باورهای قطعی و بی‌چون و چرای مذهب امامیه شمرده می‎شود؛ اما مسئله چرایی غیبت و تحلیل آن به کمک خرد، روایات و داده‏های تاریخی حیات امامان معصوم(ع) از دیرباز در تراث امامیه مطرح بوده و گاه، با چالش‎ها و نگرش‌های متفاوت روبه رو بوده است. به نظر می‎رسد بیشترین مباحث پیرامون چرایی غیبت در سایه‎سار روایات معصومان؟ع؟، شکل گرفته است و از آن‌جا که در روایات، با دو دسته روایت مواجه هستیم؛ دسته‎ای که از علل غیبت سخن یاد کرده و دسته‎ای دیگر که آن را سرّی از اسرار الهی شمرده است؛ برخی با تکیه بر روایات سرّ، بر این باورند که بشر با شناخت و فهم ناقص خویش، راهی برای دست‌یابی به چرایی غیبت ندارد؛ از این رو، هرگونه تلاشی را در این راستا، بی‌ثمر، ناپسند و مذموم شمرده‌اند در این مقاله، پس از مفهوم‌‌شناسی سرّ، به نقل هریک از این روایات پنج‎گانه سرّ پرداخته، سند و دلالت هریک از آنها را بررسی نموده و سرانجام، پندار یادشده را باطل ساخته و بر امکان دست‌یابی به علت غیبت پای فشردیم.

اندیشه مهدویت از مسائل مهم و اساسی اسلام و بلکه اعتقاد به منجی آخرالزمان، وجه اشتراک تمام ادیان الهی است. جایگاه و اهمیت این اعتقاد و ظرفیّت‌های بالای آن در حوزه فردی و اجتماعی، باعث شده تا این اندیشه در طول تاریخ، همواره مورد هجمه و شبهات و سوءاستفاده دشمنان تشیّع و افراد سودجو و حکومت‌های جائر قرار گیرد. برای دفاع از این عقیده و پاسخ دقیق و مناسب به شبهات مهدویت؛ آشنایی با شِگردها و ترفندهای شبهه‌گری توسط مخالفان و مدّعیان دروغین مهدویت، لازم و ضروری است. در این پژوهش، با روش توصیفی _ کتابخانه‌ای و با رویکردی تحلیلی، آثار شبهه‌گران مشهور مهدویت، از میرزا غلام احمد قادیانی و علی‌محمد باب گرفته تا شبهه‌گران معاصر مانند ناصر قفاری، عثمان الخمیس، احمد کاتب و احمد اسماعیل بصری و نقدها و ردّیه‌های نوشته شده بر آنها مورد بررسی قرار گرفته و 30 مورد از ترفندها و روش‌های القاء شبهه در مباحث مهدویت، شناسایی و همراه با نمونه‌هایی مستند، معرفی گردیده است. جعل، تحریف و تقطیع روایات، مغالطه، تأویل بدون دلیل، استناد به نقل‌های شاذ، ترور شخصیّت، استناد به رؤیا و استخاره و استفاده از علوم غریبه و نیروهای ماورایی از جمله‌ شیوه‌هایی هستند که توسط شبهه‌گران عرصه مهدویّت، برای ایجاد شبهه و فریب افراد و تحریف و تخریب اندیشه مهدویّت به کار گرفته می‌شوند.

در کنار ادله فراوان قرآنی، روایی و عقلی بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در همه دوره‌ها ازجمله عصر غیبت امام عصر؟عج؟، روایاتی وجود دارند که برخی با استناد به آن‌ها قائل به تعطیل حکومت اسلامی در عصر غیبت شده‌اند؛ لذا ضروری می‌نمود که این روایات به دور از هر گونه تعصب در مسیری علمی و منصفانه مورد ارزیابی قرار گیرند تا میزان قوت استدلال ایشان در سنجه نقد علمی روشن گردد؛ با استقراء این روایات با توجه به مضمون، آن‌ها را به هشت دسته تقسیم نمودیم و در ذیل هر دسته، به بررسی سند و دلالت مهم‌ترین روایات آن دسته پرداختیم؛ در نهایت با بررسی سندی و دلالی آن‌ها روشن شد که بخش اعظم این روایات هم ضعف سندی دارند و هم ضعف‌های متعدد دلالی و بخش بسیار محدودی از آن‌ها اگر چه از نظر سند صحیح و معتبر هستند، اما دلالتی بر مدعای مستدل ندارند و بر فرض پذیرش دلالت آن‌ها قابلیت جمع عرفی با دیگر ادله را دارند و در صورت نپذیرفتن آن وجوه جمع، با حجم بسیار وسیعی از ادله قطعی قرآنی، عقلی و روایات معتبر در زمینه جهاد، امر به معروف، دفاع از مظلوم و... تعارض دارند و چنین روایات محدودی توان تقیید یا تخصیص این حجم وسیع از ادله به زمان حضور امام معصوم؟ع؟ را ندارند.

آموزه اعتقادی «رجعت» به عنوان یکی از نظریه های مهم درباره چگونگی تداوم حاکمیت اسلام بعد از امام زمان (ع) در میان اندیشمندان اسلامی مورد توجه قرار دارد. بررسی ابعاد و زوایای مختلف رجعت معصومین، ضمن نشان دادن تصویر روشن تری از آینده، نظریه های رقیب _ که برخی از آنها امروزه دستاویز گمراهان و دشمنان برای ضربه زدن به اسلام و آموزه انتظار و مهدویت قرار گرفته است ـ را به حاشیه خواهد راند. این تحقیق، با هدف سنجش و ارزیابی روایات رجعت معصومین ع از نظر اعتبار و دلالت، پس از بررسی روایات به این نتیجه رسید که این روایات بر اساس دلالت خاص یا عام بر رجعت معصومین به پنج دسته تقسیم می شوند؛ روایاتی که بر رجعت مومنین محض دلالت دارند، روایاتی که بر رجعت پیامبران و امامان به طور کلی دلالت می کنند، روایاتی که رجعت پیامبر اسلام را اثبات می نمایند، روایاتی که از رجعت امام علی ع خبر می دهند و روایاتی که بر رجعت امام حسین(ع) دلالت دارند. هم چنین پس از بررسی اعتبار روایات به دست آمد که فراوانی روایات درباره رجعت معصومین به اندازه ای است که اصل رجعت آنها را به صورت تواتر معنوی، ثابت می کند، اما درباره جزئیات رجعت ایشان، تنها یازده روایت دارای سند معتبر هستند. البته اگر مشکل عمومی اعتبار روایات مختصر البصائر رفع گردد، ده روایت نیز به آن افزوده خواهد شد.این تحقیق در مقام گردآوری به روش اسنادی _ کتابخانه ای و در مقام داوری به روش توصیفی _ تحلیلی انجام شد.

مهدویت اندیشه نجات بشر از هرچه بی عدالتی و نابرابری است. مهدی یک فرد الهی از فرزندان فاطمه و دوازدهمین وصی پیامبرصلی الله علیه و سلم و خاتم آنهاست. تبیین صحیح این اندیشه می تواند سبب تحولی عمیق در احساس و رفتار انسان شود به گونه ای که حرکت به کمال و سعادت بشری شتاب یابد و زمینه ساز ظهور امام مهدی گردد. این تحولات در حوزه افعال جوانحی و جوارحی فردی عبارتند از: توسعه و تعمیق معرفت، انقیاد و پذیرش، امید به آینده ای روشن، ترس از گرایش به باطل، دوستی و دشمنی در راه خدا، تلاش فراوان، صبر و استقامت، دعا و توسل برای دیندار ماندن و ظهور امام زمان ، آراستگی به صفات یاران ولی عصرعجل الله تعالی فرجه الشریف. در حوزه اجتماعی نیز عبارتند از: حرکت در راه گسترش عدالت و مبارزه با ظلم، گسترش اندیشه مهدویت و نیروسازی، مقابله با تعالیم انحرافی و آسیب های مهدوی، استقرار حکومت الهی، ایجاد امنیت برای امام.

در این پایان نامه، تاریخچة عقیده مهدویت در اسلام و مکتب های دیگر جهان مانند: مسیحیت، یهودیت و زرتشت بیان شده است. جمعی از عالمان و بزرگان اهل سنت به صحت و تواتر احادیث مربوط به حضرت مهدی(علیه السلام) اعتراف کرده اند که در این تحقیق بنابر اختصار به هفده عالم از علمای بزرگ قرن سوم تاکنون اشاره شده است. عده ای از علمای اهل سنت به صراحت گفته اند که مهدی موعود کسی جز فرزند امام حسن عسکری نیست و در این باره به سخنان بیست و سه تن از علمای اهل سنت پرداخته شده است. پنجاه و پنج نفر از صحابه به عنوان راویان احادیث مهدویت شناخت شده اند و در مورد مسئله خلفای اثناعشر، چهل و هفت نمونه از این احادیث مورد بررسی قرار گرفته است. در مورد نسب حضرت مهدی(علیه السلام) نیز شش دسته روایات مختلف مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شده است روایاتی که حضرت مهدی را از نسل امام عسکری بیان کرده اند ضعیف اند. همچنین روایاتی که نشانه های ظهور حضرت را توصیف می کنند در هشت دسته بررسی شده اند.

با توجه به روايات ائمه (ع)، وصيت رسول خدا (ص) يکي از راه هاي اثبات امامت است. و اين وصيت در منابع شيعه به دوازده نفر که اولين آن ها حضرت علي (ع) و آخرين آن ها حضرت مهدي (عج) است، اشاره مي کند. همچنين وصيت مورد استفاده در اثبات امامت در دو قسم مکتوب و آشکار و هر يک داراي ويژگي هايي است. در اين نوشتار در مورد وصيت مکتوب گفت وگو و ويژگي هاي آن در منابع روايي شيعه واکاوي شده و در نهايت نتيجه اين که در زمان حيات حضرت محمد (ص)، خداي متعال مکتوبي را با دوازده خاتم توسط جبرئيل براي ايشان ارسال و نام ائمه دوازده گانه و دستورالعمل زندگي هر امامي را بيان کرده است. با اثبات اين مطلب، هرکسي ادعاي امامت کند، در حالي که نامش در وصيت نيست، به يقين دروغگو است نياز به بازنگري منابع روايي و سوء استفاده برخي مدعيان از معناي وصيت مکتوب و چگونگي بهره گيري از اين معيار، انگيزه اي ديگر در تدوين اين نوشتار بوده و روش نگاشته «تحليلي ـ توصيفي» است.

همچنان که از عنوان پایان نامه بر می آید این رساله درصدد بیان سرانجام غیر مسلمین در عصر ظهور است. برای دست یابی به این هدف موضوع در دو بخش پیگیری شده است، در بخش اول پیرامون سرانجام اهل کتاب و در بخش دوم درباره عاقبت غیر اهل کتاب گفت و گو شده است. در فصل اول بخش نخست سرانجام اکثریت اهل کتاب بررسی شده واز میان فرضیه های مختلف فرضیه اسلام اکثریت اهل کتاب تأیید شده است. در فصل دوم این بخش عاقبت اقلیت باقی مانده اهل کتاب مورد کنکاش قرارگرفته است. نتیجه قطعی این فصل کشته شدن آن دسته از اهل کتابی است که بر عقاید شرک آمیز خود باقی مانده باشند. بخش دوم رساله نیز مانند بخش نخست شامل دو فصل خواهد بود که در فصل اول سرانجام اکثریت غیر اهل کتاب بررسی شده و فرضیه اسلام آنها انتخاب و تأیید شده است و در فصل دوّم که به عاقبت اقلیت باقی مانده غیر اهل کتاب می پردازد فرضیه قتل آنها مورد پذیرش قرار گرفته است.