جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم الهی به معنای آگاهی خداوند به امور هستی، موضوعی است که همواره در حیطۀ الهیات فلسفی ـ کلامی مطرح بوده و تاکنون نظریات مختلفی حول آن پدید آمده است. فیلسوفان دین معاصر نیز از التفات به آن اجتناب نکرده‌ و مسائل بحث‌انگیز مرتبط با آن را مورد دقت عقلی قرار داده‌اند. اولین و مهم‌ترین مسئلۀ مربوط به علم الهی، چیستی حقیقت آن است که به‌نوعی مسائل دیگر، متأثر از نوع پاسخ به این مسئله است. بررسی نظریات مختلف به‌خصوص دیدگاه‌های معاصر، در حل چالش‌های نوینی که در برابر باور به علم مطلق الهی پدید آمده‌اند، می‌تواند رهگشا باشد. ویرنگا به‌عنوان فیلسوف دین معاصر سعی کرده است با بیان منطقی به دفاع از گسترۀ نامحدود علم مطلق الهی بپردازد و با روش‌های متداول در فلسفۀ دین به چالش‌هایی که دیدگاه‌های مخالف ایجاد کرده‌اند، پاسخ دهد. با وجود این در نحوۀ روایت وی از مفهوم علم مطلق و ویژگی‌های آن، اشکالاتی به‌نظر می‌رسد. مفهوم علم مطلق به نظر ویرنگا در آگاهی به تمام گزاره‌های صادق قابل تعریف است که این علم، وقوعی، غیراستنتاجی و خطاناپذیر است. مهم‌ترین ایراد دیدگاه وی این است که چنین تعریفی نمی‌تواند گویای حقیقت علم مطلق باشد، بلکه تنها می‌تواند شرح اسمی در قالب بیان دامنۀ متعلقات آن باشد. اشکالات دیگری هم در روایت وی از ویژگی‌های علم مطلق به‌نظر می‌رسد که اهم آن استفاده از مقدمۀ زائد و اتخاذ پیش‌فرضی نادرست است.

استناد به استدلالاتی چون «امتناع انطباع کبیر در صغیر» و «صور موجود در خواب» از جمله دلایل اساسی شیخ اشراق در قائل شدن به عالم مثال است. وی به جهت نقش واسطی عالم مثال میان عالم ماده و عقول بسیاری از حقایق هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی، همچون بهشت و جهنم صوری، شیاطین و اجنه صوری، نغمه‌های خوش و رایحه‌های دل‌انگیز از احوالات سالکان، صور ملائکه، منشأ کرامات و معجزات، صور خواب و رؤیا، و وحی و الهام را با این عالم مرتبط دانسته است. صدرالمتألهین ضمن قبول اصل وجود عالم مُثُل معلّقه، با ارائه ایراداتی چون تفکیک نکردن خیال متصل از خیال منفصل، جوهر مثالی‌ نبودن صور مرآتی و وابستگی صور ادراکات حسی به خیال متصل، از یک سو به تبیین و روشن‌سازی هرچه بیشتر این دیدگاه همت گماشته و از سوی دیگر، به دنبال آن بوده که با رفع نواقص، این نظریه را توسعه مفهومی و کاربردی ببخشد. جستار پیش رو در پی آن است که با نگرشی تحلیلی ـ انتقادی، پس از بررسی ادله شیخ اشراق و بیان ایرادات صدرالمتألهین در این باب، وجوه اشتراک و افتراق این دو حکیم را در این موضوع مشخص سازد.

نظریه علیّت و قوانین علّی در نظر فلاسفه، چیزی است که راسل، به خاطر ویژگی‌های خاص آن؛ یعنی ضرورت و کلیّت، مهمل و بیهوده می‌پندارد ولی همانند تجربه‌گرایانی همچون هیوم، به طور کلی علیّت را مورد تردید و انکار قرار نمی‌دهد. وی برای حلّ معضل شکاکیت که بعد از انتقادات هیوم به علّیت می-توانست دامنگیر علم شود و منجر به انسداد شناخت علمی گردد، نظریه‌ای جدید درباره نوع ارتباط بین رویدادها ارائه می‌دهد که آن را «سلسله‌های علّی» می‌نامد. هدف راسل از نظریه سلسله‌های علّی، بیان اصولی است که می‌تواند به حصول احتمالی متناهی برای پیش‌بینی وقوع رویدادها کمک کند. لذا، راسل ادعا نمی‌کند که اصول موضوعی مرتبط با مفهوم «سلسله‌های علّی» که در استنتاج رویدادهای نامشخص به ما کمک می‌کنند، می‌تواند ما را به نتایج قطعی و یقینی برسانند، بلکه مدعی است که این اصول تنها می‌توانند ما را به استنتاج نتایجی محتمل هدایت کنند. از این رو، در این مقاله، نوع استنتاج مورد نظر راسل و اصول موضوعی مرتبط با آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و ضمن تبیین مفهوم «سلسله‌های علّی» به نسبت آن با هویت اشیاء فیزیکی پرداخته می‌شود و در انتها، ایرادات نظریه راسل که از سوی وسلی سالمُن، یکی از قائلان به نظریه فرآیند علّی، وارد شده است، مطرح می‌گردد.

طبق نظر غالب اندیشمندان، پرسش از معنای زندگی سوال از چرایی زندگی محسوب میشود از اینرو اصولا قلمرو و حیطهطرح این پرسش باید به حوزه الهیات و علوم متافیزیک اختصاص یابد. چراکه بر مبنای تفکر مدرن پاسخ به چرایی پدیدههااز حیطه علم تجربی خارج است. باتوجه به این مطلب، میتوان گفت که مهمترین عامل پیدایش مسئله معنای زندگی دربین اندیشمندان غربی، عدم مرجعیت دین و علوم متافیزیک در پاسخگویی به ابهامات بشر امروزی درباره ابعاد مختلفحقیقت زندگی میباشد. اصل طرح این مسئله به شکل یک مقوله هنجاری مربوط به قرن بیستم میباشد؛ زمانی که جوامعغربی بنابر دلایلی با فقدان مرجعیت متقنی بر یافتن پاسخ به این پرسش مواجه شدند، در قالبها و حیطههای مختلف اعماز تجربی و غیرتجربی به نظریهپردازی پرداختند تا اینکه درقرن بیستم فیلسوفان تحلیلی این مسئله را با شیوهای متفاوت« معنای زندگی » در قالب یک مقوله هنجاری مستقل و تحت عنوان خاص طرح نمودند.