جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

المدخل إلی عذب المنهل في أصول الفقه از تأليفات علاّمه كبير ميرزا ابوالحسن شعرانى است كه در كتابخانه آیت‌الله حسن زاده آملى موجود بود و ايشان اين كتاب گرانسنگ را جهت طبع در اختيار محققان قرار دادند. كتاب شامل يك مقدّمه و سه فصل در مبادى كلامى و منطقى، لغوى و احكاميّه است. كه هر يك از فصول نيز مشتمل بر مباحث متعددى است. غرض مولّف از تدوين اين مدخل ذكر امهات علم اصول و حلّ مسائل و تسهيل آنهاست. در ابتداى اثر، مقاله ارزشمندى به قلم آیت‌الله حسن‌زاده آملى در رابطه با اهميت اين كتاب نگارش شده است. در ادامه شرح حال مشايخ شاگردان و تأليفات ميرزاى شعرانى مورد بررسى قرار گرفته است. فصول كتاب درباره مبادى علوم است. مبادى در اصطلاح عبارت است از پاره‌اى دانستنى‌ها كه آگاهى بر موضوع، اجزاء و جزئيات آن و نيز استدلال بر مسائل دانش، به آن وابسته است و اين آگاهى از مسائل و مباحث علم به شمار نمى‌رود. مراد از مبانى منطقى عبارت است از مسائل منطقى مانند اينكه خبر واحد، اجماع منقول در علم اصول چيست؟ حجيّت چيست؟ و امثال اينها. مبادى كلامى عبارت است از پاره‌اى مسائل كلامى كه تصديق پاره‌اى از مسائل اصولى بر آنها توقّف دارد؛ همانند حجيّت كتاب و سنت، وجوب شكر منعم و.... مبادى لغوى عبارت است از مسائل لغوى و ادبى كه درك موضوعات و محمولات و يا نسبت‌هاى پاره‌اى از مسائل علم اصول بر آن توقّف دارد. اين مسائل از مسائل اصلى علم اصول نيست و بالاخره مبادى حكمى يا احكاميّه عبارتست از مسائلى كه در آن احوال احكام از آن جهت كه احكام هستند مورد بررسى قرار مى‌گيرد. همانند مجعول بودن يا انتزاعى بودن احكام وصفى و از جمله مقدّمه واجب، بحث ضد، اجتماع امر و نهى و.... اگرچه پاره‌اى از دانشمندان اصولى، مبادى بودن اين مسائل را نپذيرفته‌اند ولى گروهى ديگر بر اين باورند كه تنها هنگامى مى‌توان مبادى بودن اين مسائل را پذيرفت كه نتوان اين مسائل را از مسائل علم اصول به‌شمار آورد چه در غير اين صورت بدون شك اين مسائل، از مسائل اصلى علم اصول مى-باشند نه از مبادى آن. مولّف در مقدّمه كتاب به تعريف علم اصول و موضوع و فايده آن، علّت حاجت به علم اصول، وجه تسميه به اصول فقه، كتاب‌هاى اصول فقه و نخستين تصنيف كننده آن مى‌پردازد. اخباریّون با علم اصول مخالف بوده و آن را از از جلمه علوم غير لازم دانسته‌اند. و چنين استدلال مى‌كنند كه اصحاب ائمه(ع) با آنكه فقيه بوده‌اند چنين مسائلى در بين آنها متداول نبوده است. مولّف در رد اين ادعا چنين آورده است كه فقهاى از اصحاب ائمّه از چنين علمى مستغنى نبوده‌اند و آنها هم از حجيّت اخبار و ظواهر و تعادل و تراجيح بحث می‌كردند و تصريح مى‌نمودند كه عمل به قياس حرام است. به قول صاحب كشف الظنون اولین كسى كه به طور مستقل در اصول فقه كتاب نوشت شافعى بود البته سيد‌ ‎صدر در كتاب «تأسيس الشيعه لعلوم الاسلام» بيان مى‌كند كه نخستين كسى كه در اصول فقه كتابى تصنيف كرد هشام بن حكم سپس يونس بن عبدالرحمن آنگاه شافعى بود. بعدها كتاب‌هاى زيادى به رشته تحرير درآمدند كه عبارتند از: «المعتمد» ابى الحسين بصرى معتزلى، المحصول امام رازى، المستصفى غزالى، مختصر الاصول ابن حاجب، منهاج قاضى بيضاوى، الذريعه سيد‌ ‎مرتضى، عدّه شيخ طوسى، الغنيه ابن زهره، معارج محقق، مبادى علاّمه، تهذيب و نهایه علامه. فصل اوّل: مبادى كلامى و منطقى: در مبادى كلامى و منطقى علم، ظن، شك و وهم مورد بررسى قرار مى‌گيرد. مفهوم علم از مفاهيم بديهى است كه نيازى به تعريف حقيقى ندارد ولى مشهور ميان اهل نظر آنست كه علم همان اعتقادِ ثابت جازمِ مطابق با واقع است. بر اين اساس ظن از تعريف خارج شده و به اعتقادى غير مطابق با واقع كه همان جهل است نيز علم اطلاق نمى‌شود. ظن در اصطلاح همان اعتقاد راجح است. به نظر علامه در نهایه رجحان اعتقاد مغاير با اعتقاد رجحان است و ظن همان رجحان اعتقاد است. «وهم» در اصطلاح احتمال مرجوح است ولى در لغت و اخبار گاهى بر ظن هم اطلاق مى‌شود و شك احتمال متساوى الطرفين است. به نظر مولّف قطعى كه شيخ انصارى از حجيّت آن سخن به‌ميان مى‌آورد شامل علم، تقليد و جهل مركب است. ايشان در ادامه بحث به علم عادّى، علم اطمينانى، اثبات حجّيت دليل و نظر و اماره، كلام و خطاب و حكم، حكم شرعى مى‌پردازد سپس وارد فصل بعدى مى‌شود. 2- مبادى لغوى: در اين بخش لغت، وضع، حقيقت و مجاز، تعارض احوال، تنقيح مناط، احكام رضاع مورد بحث واقع مى‌شود. يكى از مباحث مهمّ اين بخش استعمال لفظ مشترك در بيشتر از معناست و آن در نزد سيد‌ ‎مرتضى و شيخ طوسى و علاّمه جايز است ولى به نظر صاحب كفايه استعمال مذكور امتناع عقلى دارد؛ چون لفظ هنگام استعمال عنوان معنا و مستهلك در آن است و بديهى است كه يك لفظ نمى‌تواند عنوان براى دو يا چند معنا بطور مستقل واقع شود. مولّف با نقل كلام علامه در نهایه قول وى را تأييد مى‌نمايد. 3- مبادى احكاميه: مباحث اين بخش به احكام از وجوب وندب و غير اينها تعلّق دارد و بيشتر به مباحث علم النفس شبيه است و در آن نيازى به تمسك به ظواهر الفاظ نيست. در اين بخش حكم تكليفى به خمسه معروفه تقسيم شده و اقسام وجوب از منجّز و معلّق و مشروط بررسى مى‌شود و امكان طلب ترتبى و امتناع اجتماع وجوب و استحباب و كراهت در فعل واحد پى گرفته مى‌شود و با بحث اجزاء، كتاب خاتمه مى‌يابد. كتاب مشتمل بر پاورقى‌هاى ارزشمندى به قلم آیت‌الله رضا استادى است كه فهرست منابع مورد استفاده در انتهاى كتاب آمده است. فهرست موضوعات نيز در انتهاى اثر آمده است.

کتابی از استاد حسن حسن زاده ی آملی که به دلیل جامعیتش به علامه حسن زاده مشهور گشته است،در فلسفه و عرفان و تفسیر قرآن. و جمع میان این سه. نویسنده که خود حکیمی وارسته است در این کتاب،با ارجاع های گوناگون و استفاده از کتب روایی،فلسفی و عرفانی ، وحدتی را میان این سه منبع ادراک انسانی برقرار می کند. ابتدا از علم منطق سخن می گوید و اینکه انسان بدون منطق ره به جایی نخواهد برد. سپس سخنان بزرگان را در همین باب ذکر می کند و پس از این به نیازمندی جوامع انسانی به منطق و فلسفه می پردازد. بعد اشکال های عرفا به فلسفه را بازگو کرده و آن را در صورت یک معنی واکاوی کرده،و در صورت رد حجیت عقل و فلسفه ، مردود می سازد. و سپس به هر سه این راه های رساننده به حقیقت بحث می کند. و در لابه لای کتاب از اشعار شاعران و روایات و آیات و جملات حکمی و فلسفی استفاده می کند تا جذابیت و رسایی رساله را دوچندان کند.

ده رساله فارسى معرفى اجمالى «ده رساله فارسى»، مجموعه‏اى است نفیس از استاد حسن‏زاده، مشتمل بر موضوعات مختلف قرآنى، عرفانى، حکمى، فقهى، طبى، اخلاقى، ریاضى و فلکى. ساختار این مجموعه، حاوى یک خطبه کوتاه و ده رساله است. گزارش محتوا رساله اول، موسوم به«مدارج و معارج» است و در آن، سخن از مدارج قرآن و معارج انسان، به میان آمده و نیز بحثى اجمالى در مورد حروف مقطعه قرآن، مطرح گردیده است. رساله دوم، داراى عنوان‏{/«کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ»/}، است. پاره‏اى از مطالب مطرح شده در این رساله، عبارتند از: افلاک، در علم هیئت از قدیم الدهر به معنى مدارات اجرامند؛ دانشمندان هیوى، فلک را بر جسم کره مطلقا، خواه عنصرى و خواه سماوى، اطلاق کرده‏اند؛ ثابت بن قره که از دانشمندان ریاضى و هیوى بزرگ پیشین است، به چند قرن قبل از اسحاق نیوتن، قائل به قوه جاذبه زمین بوده است؛ پیشینیان قائل به حرکت وضعى و انتقالى زمین بوده‏اند و کپرنیک و گالیله بدان متفرد نبوده‏اند؛ ارض قرآنى و ارض هیوى و تمیز هر یک از دیگرى و... رساله سوم، به نام رساله«لوح و قلم» است و در باره حقیقت ملک و تمثل آن براى انسان، وحى، قلم، لوح، کتاب، قضا و قدر، آسمان و زمین، طبقات ملائکه و... سخن گفته است. رساله چهارم، موسوم به«لیله القدر و فاطمه(س)» است و در آن، از لیله القدر بودن و یوم الله بودن حضرت فاطمه(س) و مقام رفیع لیله القدر و یوم الله و عظمت سعه وجودى انسان و شرح صدر او، سخن به میان آمده است. رساله پنجم، به نام«مناسک حج» است و در باره عمره تمتع، حج تمتع و برخى از احکام نساء مى‏باشد و در پایان رساله، مؤلف، نامه حاوى برخى از اسرار اعمال حج را که به یکى از دوستان زائر بیت الله نوشته، ذکر نموده است. رساله ششم، موسوم به«کر» است و با توضیح برخى از قواعد و اصطلاحات ریاضى و تمسک به آنها، در مورد مقدار کر بحث کرده است. رساله هفتم، به نام«قطب‏نما و قبله‏نما»، است و در باره فرق قطب جغرافیایى و قطب مغناطیسى زمین، معرفت سمت قبله از قطب‏نما و تمیز قطب‏نما از قبله‏نما سخن مى‏گوید. رساله هشتم، به نام«اختلاف منظر و انکسار نور»، است و در باره اختلاف منظر و انکسار نور و برخى از آلات رصدى و جیب و ارتفاع و بعضى دیگر از مسائل هیوى و ریاضى و طبیعى سخن گفته است. رساله نهم، به نام«طب و طبیب» است و در آن، از ارزش علم طب و مقام و منزلت طبیب و برخى از حکایات در زمینه معالجات شگفت‏انگیز، سخن به میان آمده است. رساله دهم، موسوم به«تشریح» است و در آن، از سابقه تشریح و جایگاه آن در میان اطباى اسلامى، بحث شده است. این ده رساله عبارتند از: ۱- رساله لوح و قلم (حکمی). ۲- رساله کل فی فلک یسبحون (فلکی). ۳-رساله تشریح (طبی و فقهی). ۴-رساله طب و طبیب (طبی). ۵-رساله مدارج و معارج (قرآنی). ۶- رساله کرّ (فقهی). ۷-رساله مناسک حج (فقهی). ۸-رساله اختلاف منظر و انکسار نور (ریاضی). ۹- رساله قطب نما و قبله نما (ریاضی). ۱۰-رساله فاطمه و لیله القدر (عرفانی و حکمی). کتاب ده رساله فارسی در خردادماه ۱۳۷۴ توسط انتشارات قیام چاپ و منتشر شد.

این رساله ء شریف و عزیز که بر یک مقدمه و یازده فصل مرتب گشته پیرامون دعا و ذکر و مناجات , نگارش یافته است . حضرت استاد دام ظله مقدمه رساله را به بیان کلماتى چند حول مکانت و منزلت دعا از دیدگاههاى مختلف اختصاص داده آنگاه فصول یازده گانه رساله را که هر کدام در مطلبى از مطالب مربوط به دعا و ذکر و مناجات است , یکى پس از دیگرى شروع مى کند که چکیده و خلاصه آنها بدین قرار است : فصل یکم : در باره چهل کلمه مبارک ذکر و دعا منتخب از قرآن کریم که همراه با برخى اشارات و لطائف اسرار است . فصل دوم : در اینکه ادعیه مأثوره از اولیاء دین , حائز لطایف خاصیند که در روایات مرویه از آنان یافت نمى شود و بیان سر آن . فصل سوم : در بیان اینکه خداوند تبارک و تعالى براى هر چیزى حدى معین کرد , جز دعا و ذکر که از آن به کم راضى نگشت و فرمود : (( اذکرو الله ذکرا کثیرا )) . فصل چهارم : در بیان اینکه باید به آنچه که در عدد دعا و ذکر یا عدد ایام آنها از معصوم رسیده اهتمام داشت و از زیاده یا کم کردن آن اجتناب نمود . فصل پنجم : در بیان اینکه اوقات و امکنه را در تأثیر دعا و ذکر دخلى بسزاست . فصل ششم : در بیان اینکه یکى از شرائط مهم تأثیر اذکار و ادعیه طهارت داعى و ذاکر است . فصل هفتم : در بیان اینکه باید عبارت دعا را صحیح ادا کرد و از لحن در آن اجتناب نمود , زیرا دعاى ملحون به سوى حق جل على بالا نمى رود . فصل هشتم : در بیان اینکه دعاء موقت و مأثور براى شیعه مستضعف است , نه شیعه مستبصر , زیرا که او به فعلیت رسیده و بالغ است . خود مى داند کجا و چگونه بخواهد و چه بگوید . فصل نهم : در بیان دو مطلب است ۱ : اینکه هر کسى را استعداد خاصى است و نباید از یک ذکر خاص نسبت به همه افراد تأثیر واحدى را انتظار داشت . ۲ : اینکه آنچه از القاءات و تمثلات که در حال ذکر و دعا عاید ذاکر و داعى مى شود , همه درونیند , نه بیرونى . فصل دهم : در بیان اینکه مطلب اهم در دعا مراعات کردن ادب مع الله است . فصل یازدهم : در بیان سر استجابت دعاء و اینکه دعاء از اسباب مؤثره در عالم است , نه مخالف سنت جاریه الهى .

, این رساله در رد جبر و تفویض و اثبات امر بین امرین , به عون و مشیت ملک متعال در حلقه تدریس زمره اى از طالبان کمال , به قلم این فقیر الى الله الغنى المغنى حسن حسن زاده آملى به رشته نوشته در آمده است . امید است که دور از تفریط و شطط در ارائه به مسیر أمت وسط , رساله اى خواندنى و ماندنى بوده باشد , و آن را[ ( خیر الأثر در رد جبر و قدر]( نامیده ام) .اختیار و اراده و قدرت ۶ اراده ۱۱ قدرت ۱۳ تحقیقى در اراده و اختیار و قدرت ۱۴ کلامى با متکلم ۱۸ سخن در جبر و تفویض ۳۰ مناظره ابوالحسن اشعرى با استادش ابوعلى جبائى ۳۳ انکار علیت و معلولیت در سلسله موجودات ۳۵ کسب چیست ؟ ( رساله اى در کسب ) ۳۷ رأى قائلان به تفویض ۵۱ طعن معتزلیان و جبریان به یکدیگر و مفاسد عقیدت هر دو فریق ۵۸ قدرى کیست ؟ ۶۰ توحید ذاتى و صفاتى و افعالى ۹۰ خاتمه ( رساله اى در اقسام فاعل ) ۱۵۶ تعریف اقسام فاعل ۱۶۰ اقسام فاعل در انسان مصداق دارد ۱۷۴

معرفى اجمالى کتاب«گنجینه گوهر روان»، مجموعه‏اى است نفیس و گران‏قدر از استاد حسن‏زاده، به زبان فارسى و حاوى ادله تجرد نفس. ساختار کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، چهار فصل، یک خاتمه و یک تذییل است. گزارش محتوا حضرت استاد دام ظله الشریف، ادله تجرد نفس را که در آثار قدما به صورت پراکنده ذکر شده بود، در این کتاب گرد آورده و آنها را همراه با اضافاتى از توضیحات و تنبیهات و غیره با نظم و ترتیبى خاص به رشته تحریر درآورده است، چنان‏که خود مى‏گوید: «و بعد همى گوید بنده امیدوار به خداى متعال، حسن حسن‏زاده آملى که این دفتر معانى، به نام«گنجینه گوهر روان»، آکنده از برهان تجرد گوهر روان است که به سالیانى دراز، در اثناى تدریس معارف از نوشته‏هاى پیشینیان، یافته‏ایم و در آن به رشته نظم و نضد خاص گرد آورده‏ایم و بسى غرر درر و عوالى لآلى بر آن افزوده‏ایم و...اینک بدین امید که دانش‏پژوه فرزانه را چراغى فرا راه نیک‏بختى و رستگارى باشد و نگارنده را اثرى بایسته و شایسته و پایدار به یادگار، خویشتن را نیک بساخت و چهره به خوبى پرداخت و مانند ماه دو هفته برافروخت و دیده به مدرسه‏ها دوخت و دل به صاحب‏نظران باخت و مست از خانه به بیرون تاخت که ناگهان خروش سروش به گوش هوش رسید که: نورى که به سرعتش روان است # گنجینه گوهر روان است گنجینه زاد زندگانى # گنجینه عمر جاودانى گنجینه دفتر معانى # گنجینه گنج آسمانى گنجینه شب‏چراغ عالم # نور دل و دیدگان آدم گنجى که چو مهر و مه درخشد # تا نور به نوریان ببخشد نورى که مجرد و مصفى است # نور صمدى حق تعالى است نورى که ز صنع حسن مطلق # کس نیست چنو ز حسن مشتق نورى که فروغ او فروزد # تا ریشه جهل را بسوزد نورى به شروق برتر از برق # نورى که گرفته غرب تا شرق از لطف حقیقه الحقایق # گنجینه پر است از دقایق این یک اثر است نیک فرجام # کز دست حسن گرفت انجام باشد که عطا کند خدایش # در اجر و جزاى او لقایش هر چند زدست خویش خسته است # طرفى ز حیات دل نبسته است لیکن چو خدا کند خدایى # شاهنشه دل شود گدایى یک جلوه اگر کند نثارش # صد مهر و مه‏اند شرمسارش اجمالى از مطالب کتاب: ذکر صد جمله زیبا در باره معرفت نفس(آن‏که خود را نشناخت، چگونه دیگرى را مى‏شناسد؟ آن‏که خود را فراموش کرده است، از یاد چه چیز خرسند است؟ آن‏که خود را زرع و زارع و مزرعه خویش نداند، از سعادت جاودانى باز بماند....)؛ تذکر به اصول و عیون و امهاتى و تمسک به آیات و روایاتى در معرفت نفس ناطقه انسانى(مغایرت نفس با مزاج، مغایرت نفس با بدن، تجرد نفس ناطقه به تجرد برزخى در مقام خیال، تجرد نفس ناطقه در مقام تجرد عقلانى و...)؛ معرفى کتب و رسائلى در معرفت نفس و نقل ادله‏اى در مغایرت نفس و بدن؛ چند دلیل در فوق تجرد عقلى و مقام لا یقفى نفس؛ نقل آیات و روایاتى در بقا و تجرد و مقام لا یقفى نفس ناطقه انسانى؛ نقل ادله مادى و اتراب آنان در عدم تجرد نفس ناطقه. وضعیت کتاب فهرست موضوعات، در آغاز و فهرست آیات، در پایان کتاب، ذکر شده است.

معرفى اجمالى «دو رساله مثل و مثال»، نوشته استاد حسن‏زاده، به زبان فارسى و در باره مثل افلاطونیه که از آنها به اسامى دیگرى، چون صور مجرده، مثل الهیه، ارباب انواع، مثل نوریه و عقول متکافئه نیز تعبیر مى‏شود و نیز در مورد عالم مثال است. ساختار رساله مثل، مشتمل بر هشت فصل و رساله مثال، حاوى هفت فصل است. گزارش محتوا بحث از حقانیت یا عدم حقانیت نظریه مثل، یکى از مشکلات مباحث فلسفى است و از قدیم الایام همواره معرکه آراى متعدد و نظریات مختلف بوده و هست. افلاطون الهى، همچون استادش سقراط، معتقد بود که موجودات عالم مادى را در عالم اله صورى است مجرد که از فساد و تغییر و تقید به زمان و مکان، منزه و مربى و سرمشق موجودات این عالمند. در مقابل، برخى از حکما، نظریه فوق را نپذیرفته و با مطرح کردن شکوک و ایراداتى، آن را از درجه اعتبار ساقط دانسته‏اند. حضرت استاد، حسن‏زاده، دام ظله، در رساله مزبور، بعد از عنوان کردن نظریه مثل، به نقل و بیان اقوال و گفته‏هاى بزرگان و اعاظمى که به مثل قائل بوده‏اند، مى‏پردازد و سپس روایاتى را از اهل بیت عصمت و طهارت، در تأیید نظریه مثل نقل مى‏نماید. معظم له، در مراحل بعدى رساله، از مطالبى که ذیلا به عناوین آنها اشاره مى‏شود، بحث به میان مى‏آورد: الف. بیان چند دلیل از ادله عقلیه در اثبات مثل. ب. ذکر شکوک و ایراداتى که بر نظریه مثل وارد گشته است. ج. وجه تسمیه مثل، به مثل. د. کیفیت و چگونگى تصور کثرت در عالم مثل. ه. تأویلاتى که برخى از حکما، نسبت به نظریه مثل اعمال کرده‏اند. در میان عناوین یاد شده، آنچه که از اهمیت بسزایى برخوردار است و جا دارد مورد توجه خواص اهل تحقیق قرار گیرد، مبحث چگونگى تصور کثرت در عالم مثل است، زیرا با توجه به اینکه کثرت و تعدد، برخاسته از ماده است، در عالمى که نه از ماده خبرى است و نه مسبوق به ماده است، تصور کثرت در غایه اشکال است که براى اطلاع بر چگونگى آن، باید به اصل رساله رجوع کرد. به هر حال حضرت استاد، در معرفى رساله مثل، چنین مى‏فرماید: «ما در این رساله، بعد از عنوان کردن مثل، به نقل نظریات بزرگان عالم علم پرداخته و عبارات کسانى را که قائل به نظریه مثل نبوده‏اند، ولى به نحوى آن را تأویل کرده‏اند نیز نقل نموده‏ایم و بالاخره نظریه مثل را پذیرفته و آنها را بر همان عقول و مفارقات که باذن الله مدبرات عالم ناسوتند تطبیق نموده‏ایم و فرمایشاتى را که شیخ الرئیس ابن سینا، در رد مثل در الهیات شفا آورده است، تصویب نکرده‏ایم». عناوین مطالب مطرح شده در رساله مثال، عبارتند از: عالم مثال یا برزخ؛ عالم مثال متصل و مثال منفصل؛ کار قوه متصرفه در انسان؛ نقل سخنان مولى عبد الرزاق لاهیجى، در مورد عالم مثال؛ نقل سخن مرحوم محقق لاهیجى، در تقریر مذاهب حکما در معاد و در تعلق نفوس زکیه و ردیه بعد از مفارقت از ابدان انسانیه به ابدان عنصرى دیگر یا به ابدان مثالیه؛ نقل اشاراتى از ملا صدرا در مورد عالم مثال منفصل؛ نقل کلام ابن عربى در باره معرفت بقاى نفس در برزخ بین دنیا و بعث. وضعیت کتاب فهرست موضوعات، در آغاز کتاب و فهرست آیات، نام اشخاص، عناوین کتب و اشعار در پایان کتاب ذکر شده است.

دروس هیأت و دیگر رشته‌های ریاضی کتابی است از حسن زاده آملی. این کتاب حاوی دروسی است در علم هیأت و دیگر رشته‌های ریاضی که حسن حسن زاده آملی آنها را در روزهای پنجشنبه و جمعه دوران تحصیلی حوزه علمیه قم، برای عده‌ای از طلاب و محصلین علوم دینی تدریس نموده است. علم هیأت که از آن با نامهای دیگر چون اختر شناسی، علم الفلک و مجسطی و …. نیز یاد می‌شود، یک بخش از چهار بخش علم ریاضی (حساب، هندسه، موسیقی، هیأت) است و از حالات اجرام بسیطه علوی و سفلی و اشکال و اوضاع آنها و ابعاد بین آنها و حرکات افلاک و کواکب و مقادیر آنها بحث می‌کند. علم یاد شده گرچه مدتی است رونق خود را در حوزه‌های علوم دینی از دست داده، ولی در سابق همیشه یکی از علوم رایج و رسمی حوزه‌ها بوده است و کتاب هایی به عنوان کتب درسی، در سه سطح بدایات و متوسطات و نهایات، در این فن تدریس می‌شدند که اهم آنها عبارتند از: ۱- تشریح الافلاک شیخ بهایی. ۲- فارسی هیأت قوشچی. ۳- شرح چغمینی قاضی زاده رومی. ۴- اصول اقلیدس. ۵- اکرمانالاووس. ۶- اکر ثا و ذوسیوس. ۷- شرح علامه خفری بر تذکره. ۸- زیج بهادری. ۹- مجسطی.این کتاب خوشه هائى است از خرمن معارف استاد اعظم، طود تحقیق و تفکیر، آیت بزرگ علم و دین، علامه زاهد ذوالفنون، الذى عزفت نفسه عن الدنیا و ما فیها فتساوى عنده حجرها و ذهبها، معلم عصره آیه الله العظمى الحاج میرزا ابوالحسن الشعرانى افاض الله سبحانه علینا من برکات انفاسه النفیسه القدسیه که به مناسبت ذکراى بیستمین سال ارتحال آن جناب به روضه رضوان، به پیشگاه والاى ارباب دانش و بینش تقدیم مى گردد. ۲۷ رجب الاصب ۱۴۱۳ هق/ ۱۳۷۱ ۱۱ ۱ هش‏ قم حسن حسن زاده آملى‏

بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله الذى هدانا سواء السبیل این رساله وجیز و عزیز در مسئله اختیار و جبر و قدر به فارسى شیوا و رسا , و قلم دانا و تواناى علامه بزرگوار و عارف نامدار جناب محمد دهدار قدس سره , به نام قضا و قدر محمد دهدار است . نسخه اى از آن در تصرف این حقیر[ : ( حسن حسن زاده آملى]( است که چون آن را در موضوع خود بسیار سودمند و ارزشمند یافته است و تا آنجا که آگاهى دارد در دست طبع و نشر قرار نگرفته است , با تصحیح و تعلیقاتى بر آن به پیشگاه مبارک ارباب علم اهدا مى گردد . صاحب رساله و فرزند ارجمندش محمود متخلص به عیانى و معروف به دهدار هر دو از دانشمندان بزرگ عالم اسلام و از مفاخر امامیه اند و هر یک را مؤلفات عدیده نظما و نثرا به عربى و فارسى در فنون گوناگون بویژه در علوم غریبه , از قبیل : علم حروف و اعداد و اسرار اعداد وفقى و انواع تکسیر و جفر و غیرها است

این کنگره بزرگ فرهنگى و این محفل عظیم روحانى و معنوى به پاس تجلیل از مقام شامخ علم و تقوى , در دومین سال از رحلت عالم ربانى شرف الدین و فخر الاسلام مفسر کبیر قرآن کریم آیه الله علامه طباطبائى افاض الله تعالى علینا من برکات انفاسه القدسیه , از بلند اندیشى ذوات محترم مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى اسلامى تشکیل شده است . مرجو آنکه از برکات معنوى اینگونه محافل , نفوس مستعده در مسیر تکامل انسانى به کمال مطلوب خودشان که سعادت ابدى است نائل آیند . موضوع گفتار ما[ ( عرفان و حکمت متعالیه]( است که قسمتى از کار علمى و فکرى خود را که از چندین سال پیش شروع کرده ایم و تاکنون بدان اشتغال داریم به محضر شریف ارباب دانش و بینش تقدیم مى داریم . در حدود دوازده سال پیش , این فکر به ما روى آورده است[خطبه] حدیث تردد سخنان عده ای از اعاظم علماء درباره فصوص الحکم و فتوحات مکیه فصوص الحکم و فتوحات مکیه «بحث و مخلص» اول کسی که قایل به اعتباری بودن وجود شده است، و سپس از این رای فایل به تاصل وجود عدول کرده است. عدول صدرالمتالهین از اعتباریه الوجود به تا ظل ان تمهید القواعد در رد اعتباریت وجود به توهم شیخ اشراق حکمت متعالیه و صحف عرفانیه تفسیر انفسی ایات و روایات اند نقش تنی چند از اعاظم علماء در اقامه برهان بر مسایل عرفان اول کسی که قول شیخ اشراق را در اعتباریت وجود رد کرده است تمهید القواعد ال فیثاغورس از مبداء کل به واحد یاد می کردند و دیگران به وجود نقل واقعه‌ای از اقا میرزا محمد رضا قمشه‌ای و اقا میرزا هاشم اشکوری مصباح الانس اسفار صدر المتالهین نشر معارف انسانی از سه عالم ربانی در عصر اخیر علم محمد محمدی گیلانی ارتباط حکمت عملی با حکمت نظری احمد احمدی ملاحظاتی در باب ادراکات اعتباری رضا داوری اردکانی قانون علیت و اختیار از دیدگاه علامه طباطبایی محمد تقی جعفری تحول بنیادی فلسفه یونان در پرتو اندیشه اسلامی عبد الجواد فلاطوری تعارضات نظریه مجموعه‌ها غلامرضا اعوانی ارزش شناخت محمد تقی مصباح جامعیت علامه طباطبایی جعفر سبحانی نظریات فلسفی علامه در المیزان سید محسن موسوی تبریزی تاثیر تفکر فلسفی یونان در مراحل نخستین علم کلام اسلامی ژوزف فان‌اس مساله تعلیم فلسفه به اهل مدینه «در نظر فارابی» هانز دایبر نتایج متعارض تفکر افلوطین احکام تحلیلی و تالیفی یا معانی ذاتی و لازم محمد یاسین عریبی یادداشتها