جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مهم‌ترین بسترهای تئوریک مؤثر بر شکل­گیری مکاتب تفسیری، مباحث منبعث از دانش معرفت­شناسی و زیرشاخه­های آن است. برای مسئله­ چگونگیِ فهم و تفسیر متون و به‏طورخاص قرآن کریم، سه رویکرد معرفت‏شناختی متصوّر است. در رویکرد اول (مخاطب‏محور)، مخاطب و پیش‏دانسته­های او، رکن اصلیِ فرایند فهم تلقّی می‌شود و ازآنجاکه پیش‌دانسته‌های هر مخاطب با دیگری متمایز است، معانی استنباط‌شده نیز متمایز است و همه این معانی نیز موجّه تلقّی می­شود. در رویکرد دوم (مؤلف‌محور)، معنای نهاییِ متن، حقیقتی است قابل فهم که باید طی فرایندی مضبوط به آن نایل شد و کشف مقصودِ مؤلف طی تفسیر متن (در این مقاله، متن قرآن)، هرچند دشوار باشد، ناممکن نیست و تنها معنایی موجّه تلقّی می‌گردد که متناظر با این مقصود باشد. در این مقاله ضمن مقایسه تطبیقی دو رویکرد پیش‏گفته، رویکرد سومی (متن‌محور) که شالوده معرفتیِ آن بر آموزه­های اسلامی مبتنی است، تبیین می‌گردد که طبق آن، رکن اصلی در فرایند فهم، خودِ اثر یا متن قرآن کریم است. ضمن تطبیق رویکردهای سه‌گانه­ فوق، با استفاده از روش‌های تحلیل محتوای کیفی و استدلال منطقی، این نتیجه حاصل شده است که در میان این رویکردها­، رویکرد متن‌محور برای فهم قرآن کریم از وجاهت بیشتری برخوردار است و با کاربست این رویکرد، دستیابی به عمق مدلول­های معناییِ آیات قرآن کریم محتمل­تر می‏نماید و موفقیت برخی تفاسیر معتبر نظیر المیزان را می­توان با توجه به همین مهم رمزگشایی نمود.