جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کهن‌الگو، یکی از اصطلاحات بنیادی روان‌شناسی یونگ است که شامل تصاویر کهن و افکار غریزی موجود در ناخودآگاه جمعی مشترک انسان‌ها است و به‌عنوان میراث مشترک بشری در ناخودآگاه فردی و گروهی تمامی انسان‌ها جای دارد. یکی از نمودگاه‌های اصلی ناخودآگاه بشری و به‌تبع آن، کهن‌الگوها، هنر و ادبیّات است؛ از این‌رو، امروزه نظریۀ کهن‌الگو در نقد روان‌شناسانۀ متون ادبی و صاحبان اثر، کاربرد فراوانی دارد. عارفان، به دلیل گام­برداشتن در راه سیر و سلوک و طی­کردن مراحل عرفانی و رسیدن به کمال، مستعد ارتباط با ناخودآگاه خویش هستند؛ از این‌رو، می‌توان با خوانشی متفاوت از خوانش‌های معمول در متون عرفانی، از نقد کهن‌الگویی، در بررسی و تحلیل شخصیّت آفرینندگان ادبی بهره­برد. در مقالۀ حاضر، کهن‌الگوهای سایه، نقاب، آنیما و خود و همچنین چگونگی تبلور هر یک از آن‌ها در شخصیّت نجم‌الدّین رازی، با توجّه به اثر عرفانی مرصادالعباد، به روش تحلیلی_ توصیفی و به‌شیوۀ کتابخانه‌ای مورد نقد و بررسی قرارگرفته­است. یافته‌ها، بیانگر این مطلب است که رازی با گذر از خودآگاهی به‌سوی ناخودآگاهی، با جنبه‌های منفی و مثبت روان خویش روبه‌رو می‌شود و با پشت سر گذاشتن ابعاد منفی روان، سایه‌های درون، برافکندن نقاب و دشواری‌های فراوانی که در مسیر خودشناسی و خودسازی داشته، سرانجام به تعادل و تکامل روانی و وحدت همۀ ابعاد وجود و فردانیّت دست­می‌یابد.

با ظهور نقد ادبی جدید و رویکردهای آن، خوانش متون ادبی از دیدگاه­های گوناگون امکان­پذیر شد و دریافت معنای متن گسترۀ بیشتری پیداکرد که به کمک آن می­توان به شباهت‌های معنی­دار متون مختلف پی­برد. آنچه یونگ با عنوان نقد کهن‌الگویی و مضامین ناخودآگاه جمعی یاد می‌کند؛ در روان آدمی نهادینه‌شده و به‌خصوص در آثار ادبی مختلف تجلی‌یافته­است. مفاهیم ابداعی یونگ؛ ازجمله کهن‌الگوهای باستانی مانند نقاب، پیر خرد، سایه ...وطبیعتِ هدفمندِ روانِ انسان، به‌سوی تفرّد پیش­می‌روند. در عصر حاضر، با پیوند هرچه بیشتر ادبیات و روان‌شناسی، مطالعۀ آثار ِادبی با رهیافت نظریات یونگ رونق بیشتری یافته­است. یکی از نظریاتی که در این آثار کاربرد دارد، نظریۀ فرآیند فردیّت است؛ که مراحل تکامل فرد را به‌صورت علمی مرور می­کند. یونگ و مولانا درصدد هستند تا راه دستیابی انسان به‌سوی کمال را ترسیم­نمایند. پژوهشِ حاضر با این رهیافت سعی­دارد؛ با تحلیلِ محتوا، کهن­الگوهایِ متنِ داستان شخص خیال­بین وعُمَر را استخراج­نماید و با فهم آن­ها و قراردادنِ برابرنهاد کهن­الگوی مناسب، داستان را بازشناسی­نماید؛ و متن را براساس مؤلفه­های فردیت یونگ تحلیل­نماید. این پژوهش به روش کتابخانه­ای، با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی انجام‌گرفته­است.

تعالی هوش معنوی که از آن به عرفان فردی نیز تعبیر می‌شود به عنوان زیربنای باورهای فردی و ارتقا قدرت تفکر مستقل, نیاز و کشش هموارة انسان برای دستیابی به زندگی سالم روانی بوده‌اند. آهنگ سریع تغییر و تحول در عرصة ارتباط اجتماعی، ناپایداری اطلاعات و بالاخره ماهیت پیچیدة زندگی مدرن ایجاب می‌کند که از همان کودکی به پرورش این بعد از زندگی و معنویت پرداخت تا در سایه رشد تفکر و تقویت کیفیت فلسفیدن و اندیشه‌ورزی رابطة خلاق و فعال اجتماعی و تصمیم‌گیری درست در موقعیت‌های مختلف،نیز نایل شد. P4C یا فلسفه برای کودک با محوریت ابزاری «داستان» اساساً برای این مهم به وجود آمده است و با توجه به اهمیت مؤلفه «فرهنگ وابستگی» در آن، مثنوی معنوی مرجعی است که به دلیل تنوع و حجم بالای حکایات، نیز احتواء به مباحث متعدد فلسفی­_­عرفانی اعم از هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی،.... به عنوان یکی از مناسب‌ترین منابع موجود برای طرح و بحث در حلقه کندوکاو فلسفی کودک ایرانی پیشنهاد می‌شود، لذا مقاله حاضر ضمن تأکید بر مولفه فرهنگ وابستگی قوی حکایات مثنوی و دریافت‌های عرفانی پی آیند آن به بررسی مباحث نه‌گانه شناختی- فلسفی مناسب کودکان از هستی‌شناسی تا فلسفه‌ سیاست در خلال آن­ها می‌پردازد.