جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«التاویل فی التفسیر بین المعتزلة و السنة» نوشته دکتر السعید شنوقة ، استاد زبان عربی در دانشگاه الطارف الجزائر، و به زبان عربی است. این کتاب به بررسی «تاویل» از دیدگاه معتزله ، با محوریت تفسیر کشاف زمخشری ، و دیدگاه اهل سنت می‌پردازد. البته مباحث کتاب منحصر به کتاب کشاف نیست بلکه موضوع از دیدگاه هردو گروه معتزله و اهل سنت مورد بررسی قرار می‌گیرد و نقد و ردیه‌های اهل سنت بر معتزله مطرح می‌شود. مراد نویسنده از واژه «تاویل» اجتهاد و اعمال رای در تفسیر است. معتزله در مقام تایید و انتصار اصول خمسه خود؛ یعنی توحید ، عدل ، وعد و وعید ، منزلة بین المنزلتین و امر به معروف و نهی از منکر به تاویل آیات قرآن روی آورده‌اند و در این بین زمخشری لغت و نحو را در تحکیم و تثبیت تفکر اعتزالی به خدمت گرفته است. زمخشری در « الکشاف » کوشیده است برخی از مفردات یا عبارات را که با عقیده او سازگار نبوده به نحوی توجیه کند. برخی فرضهای مجازی و دیریاب در این تفسیر یافت می‌شود که مفسر به این وسیله می‌کوشد از اعتقادات اعتزالی خود دفاع کند. اما اهل سنت، علیرغم اعتراف به جایگاه علمی این تفسیر، از آراء اعتزالی آن دل خوشی ندارند. در این کتاب به بحث و بررسی درباره «تاویل» ‌های صورت گرفته در تایید اصول خمسه معتزله پرداخته شده و ردیه‌های اهل سنت بر ایشان بیان شده است. نویسنده در آغاز به مباحثی چون معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر، فرق تفسیر با تاویل و معنای لغوی و اصطلاحی تاویل، مراحل اساسی تفسیر یعنی تفسیر در عصر صحابه ، عصر تابعین ، عصر تابعین تابعین و ویژگی‌های تفسیر در هریک این سه مرحله، پیدایش فرق اسلامی، انواع تفسیر ( تفسیر ماثور و تفسیر به رای ) می‌پردازد. پس از آن به عوامل ظهور فرقه معتزله، تبیین اصول خمسه ایشان و نیز بررسی تفسیر از دیدگاه معتزله پرداخته می‌شود. در ادامه به بررسی مذهب اعتزالی با توجه به تفسیر کشاف زمخشری پرداخته و چگونگی استخدام لغت و نحو توسط زمخشری برای تثبیت افکار و عقاید اعتزالی توضیح داده شده است. همچنین کیفیت بهره گیری زمخشری از نص قرآنی و قرائت‌های متناسب با تفکر اعتزالی و نیز کاربرد مجاز و تشبیه در تاویل آیات قرآنی برای تثبیت عقاید اعتزالی و نیز تاویل آیات با دلیل عقلی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و ردیه‌های اهل سنت بر این تاویلات نیز بیان شده است.

التأويل في التفسير بين المعتزلة و السّنة نوشته دكترالسّعيد شنوقة، استاد زبان عربى در دانشگاه الطارف الجزائر، و به زبان عربى است. اين كتاب به بررسی «تأويل» از ديدگاه معتزله، با محوريت تفسير كشاف زمخشرى، و ديدگاه اهل سنّت مى‌پردازد. البته مباحث كتاب منحصر به كتاب كشاف نيست بلكه موضوع از ديدگاه هردو گروه معتزله و اهل سنت مورد بررسى قرار مى‌گيرد و نقد و ردّيه‌هاى اهل سنت بر معتزله مطرح مى‌شود. مراد نویسنده از واژۀ «تأويل» اجتهاد و إعمال رأى در تفسير است. معتزله در مقام تأييد و انتصار اصول خمسه خود؛ یعنى توحيد، عدل، وعد و وعيد، منزلة بين المنزلتين و امر به معروف و نهى از منكر به تأويل آيات قرآن روى آورده‌اند و در اين بين زمخشرى لغت و نحو را در تحكيم و تثبيت تفكر اعتزالى به خدمت گرفته است. زمخشرى در «الكشاف» کوشيده است برخى از مفردات يا عبارات را كه با عقيدۀ او سازگار نبوده به نحوى توجيه كند. برخى فرضهاى مجازى و ديرياب در اين تفسير يافت مى‌شود كه مفسر به اين وسيله مى‌كوشد. از اعتقادات اعتزالى خود دفاع كند. اما اهل سنّت، عليرغم اعتراف به جايگاه علمى اين تفسير، از آراء اعتزالى آن دل‌خوشى ندارند. در اين كتاب به بحث و بررسى دربارۀ «تأويل»هاى صورت گرفته در تأييد اصول خمسه معتزله پرداخته شده و ردّيه‌هاى اهل سنت بر ايشان بيان شده است. نویسنده در آغاز به مباحثى چون معناى لغوى و اصطلاحى تفسير، فرق تفسير با تأويل و معناى لغوى و اصطلاحى تأويل، مراحل اساسى تفسير يعنى تفسير در عصر صحابه، عصر تابعين، عصر تابعين تابعين و ويژگى‌هاى تفسير در هريك اين سه مرحله، پيدايش فرق اسلامى، انواع تفسير (تفسير مأثور و تفسير به رأى) مى‌پردازد. پس از آن به عوامل ظهور فرقه معتزله، تبيين اصول خمسه ايشان و نيز بررسى تفسير از ديدگاه معتزله پرداخته مى‌شود. در ادامه به بررسى مذهب اعتزالى با توجه به تفسير كشاف زمخشرى پرداخته و چگونگى استخدام لغت و نحو توسط زمخشرى برای تثبيت افكار و عقايداعتزالى توضيح داده شده است. همچنين كيفيت بهره‌گيرى زمخشرى از نص قرآنى و قرائت‌هاى متناسب با تفكر اعتزالى و نيز كاربرد مجاز و تشبيه در تأويل آيات قرآنى برای تثبيت عقايد عتزالى و نيز تأويل آيات با دليل عقلى مورد بحث و بررسى قرار گرفته و ردّيه‌هاى اهل سنت بر اين تأويلات نيز بيان شده است. كتاب حاوى مقدمه‌اى از استاد دكتر مختار الاحمدى، مقدمه مؤلف و دو باب ذيل، كه هركدام مشتمل بر فصولى است و نيز يك خاتمه مى‌باشد: الباب الاول: «الفكر الاعتزالى». اين باب داراى سه فصل به شرح ذيل است. الفصل الاول: في التفسير و الفرق الاسلامية، كه عناوينى چون: التفسير و التأويل، الفرق بين التفسير و التأويل، المراحل الاساسية للتفسير و ظهور الفرق الاسلامية را دربردارد. الفصل الثاني: في المعتزلة و اصولهم. داراى عناوين ذيل مى‌باشد: عوامل ظهور المعتزلة، تسمية المعتزلة، الاصول الخمسة، في الأسس العامة لعلم الكلام و الأدلة. الفصل الثالث: التفسير عند المعتزلة، به مباحث ذيل مى‌پردازد: التفسير في إطار الأصول الخمسة و التفسير بالرأى قبل الزمخشري. الباب الثاني: «المذهب الاعتزالي في كشاف الزمخشرى» حاوى سه فصل ذيل مى‌باشد: الفصل الاول شامل دو عنوان: التأويل بالدلالة اللغوية و التأويل بالاعراب(النحو) مى‌باشد. الفصل الثاني: مباحث ذيل را دربردارد:التأويل بالدلالة اللغوية و التأويل بالحمل على المجاز و التشبيه و تأويل التجسّم. الفصل الثالث: التأويل بالاستدلال العقلي. در پایان هم فهرست منابع مورد استفاده مؤلف و فهرست موضوعات كتاب درج شده است. كتاب به قلم دكتر السعيد شنوقة، استاد زبان عربى در دانشگاه الطارف، الجزائر نگاشته شده و در قطع وزيرى با جلد شوميز در 467 صفحه توسط انتشارات «المكتبة الأزهرية للتراث» قاهره منتشر شده است. نوبت چاپ و سال انتشار كتاب نامعلوم است.