جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، مطالعات شیعی در غرب که تا آن زمان به صورت پراکنده و در قالب مطالعات اسلامی و به عنوان زیرمجموعه‌‌ای از آن انجام می‌‌شد، وارد مرحله‌‌ای تازه شد و تحقیقات و کتاب‌های فراوانی به صورت مستقل درباره تشیع و عقاید و آموزه‌‌های آن به رشته تحریر آمد. انجام پژوهش‌های فراگیر و نگارش صدها مقاله و کتاب در موضوعات مختلف مرتبط با شیعه، برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی با موضوع تاریخ، عقاید و آموزه‌‌های تشیع و نیز هدایت پایان‌‌نامه‌‌ها و برنامه‌‌ریزی فرصت‌های مطالعاتی ویژه در حوزه شیعه، بخشی از فعالیت‌های صورت گرفته در چند دهه گذشته است. بررسی و مطالعه چنین آثاری درباره تشیع از دو جهت برای جامعه شیعه دارای اهمیت است: الف) آشنایی با آثار و منابعی که سهم مهمی در ارائه تصویری از قالب و محتوای فکری مردم، طبقه حاکم و نیز طبقه دانشگاهی و روشنفکر جامعه اروپایی و آمریکایی و به‌طور خاص غیراسلامی را برعهده دارد. ب) تأثیری که این تحقیقات بر نگرش و به تبع آن افکار طبقه روشنفکر و تجدیدنظرطلب در کشورهای مختلف اسلامی و در میان مسلمانان داشته و یا خواهد داشت. این مطالعات به دلایل مختلفی چون استفاده از روش‌های ناکارآمد در مطالعات اسلامی و شیعی، بهره‌‌گیری از منابع ناکافی یا نامناسب مانند آثار اهل سنت و نگاشته‌‌های غربیان در حوزه تفکرات شیعه، عدم مراجعه به منابع و آثار شیعه بخصوص منابع کهن و اولیه شیعه، بکارگیری پیش‌‌فرض‌های اثبات نشده، غرض‌‌ورزی و غیره، دارای نتایج ناقص و گاه نادرست هستند. لازم است که این مطالعات مورد بازخوانی و بررسی جدید از سوی پژوهشگران حوزه شیعه‌‌شناسی قرار گیرد تا اشکالات و کاستی‌های آن مشخص گردد. به همین علت گروه مطالعات تطبیقی و استشراق در پژوهشکده کلام اهل‌‌بیت(علیهم السلام) شکل گرفت تا با خوانش یا ترجمه آثار شیعه‌‌پژوهان غربی، دست به نقد روشی و محتوایی پژوهش‌های آنان زده، نکات مثبت و منفی آثار آنها را عریان ساخته و بر پایه مسلّمات تاریخی و منابع معرفتی اصیل و کهن شیعه، اشتباهات و نتایج نادرست احتمالی آثار غربیان را متذکر شود و به ریشه‌‌های این کاستی‌‌ها و فراز و فرودها بپردازد. اثر حاضر اولین مرحله تحقیقات پژوهشگران گروه مطالعات تطبیقی و استشراق است که در قالب ترجمه و نقد مقالاتی از مجموعه «Shi’ism» انجام پذیرفته است. این مجموعه دایرة‌المعارفی چهار جلدی در حوزه مطالعات شیعی است که در سال ۲۰۰۸ میلادی توسط انتشارات راتلج به چاپ رسیده است. این مجموعه مقالات در بخش‌های پیدایش و سیر تحول تشیع، کلام و فلسفه، فقه، مراسمات و آیین‌ها و دولت و حکومت توسط محققان معاصر غربی در حوزه شیعه‌شناسی نوشته شده است. در انجام این پروژه، مقالاتی انتخاب شده که دارای موضوعات کلامی و یا تاریخ اندیشه بودند. عناوین مقالات: ▪مکتب تشیع در دوران بنی‌امیّه؛ ویلیام مونتگمری وات؛ ترجمه سید رضا قائمی ▪نقدی بر دیدگاه شیعه‌شناسی؛ مونتگمری وات؛ سیدرضا قائمی و سید هادی سید وکیلی ▪مکتب تشیع در دوران مغول؛ میشل ام. مازاوی؛ ترجمه رسول احمدی ▪بررسی انتقادی دیدگاه میشل مازاوی در تاریخ تشیع؛ رسول احمدی و رسول رضوی ▪بحران ‌‌امامت و شکل‌گیری نهاد غیبت در مکتب تشیع دوازده امامی؛ دیدگاهی اجتماعی ـ ‌تاریخی؛ سعید امیرارجمند؛ ترجمه سید هادی سیدوکیلی و محمدحسین افراخته ▪چالش‌های تاریخی موضوع ‌‌امامت و نهاد غیبت؛ نقد و بررسی؛ رضا یاری‌نیا ▪علامه حلّی و کلام شیعی ‌ـ معتزلی؛ زابینه اشمیتکه؛ ترجمه محمّد رکّعی ▪نقد انگاره ‌‌تأثیرپذیری علامه حلّی از ابوالحسین بصری؛ محمد رکعی و رسول رضوی ▪پیامبران و اجداد در احادیث نخستین شیعه؛ اوری روبین؛ ترجمه سید رسول هاشمی ▪اوری روبین و نظریه ‌‌امامت موروثی شیعه در بوته سنجش؛ سید رسول هاشمی و علی راد ▪مراسم عزاداری رایج شیعی؛ پیتر جی. چلکوفسکی؛ ترجمه سید رضا قائمی ▪نقد انگاره چلکوفسکی در عزاداری شیعه؛ سیدرضا قائمی و علی راد ▪تقیه در کلام و مذهب تشیع؛ اتان کلبرگ؛ ترجمه زهرا قنبرزاده ▪کلبرگ و آموزه تقیّه در کلام شیعه؛ سید رضا قائمی

ویلیام مونتگُمری وات (۲۰۰۶ ـ ۱۹۰۹)، استاد رشتۀ زبان و ادبیات عربی و مطالعات اسلامی در دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند بود. او برجسته‌ترین مفسر غیرمسلمانِ اسلام در غرب به حساب می‌آمد و تأثیر عظیمی در رشتۀ مطالعات اسلامی بر جای نهاد، به گونه‌ای که بسیاری از مسلمانان در سراسر دنیا با احترام از او یاد می‌کنند. او در اسکاتلند متولد شد. رسالۀ دکتری‌اش را دربارۀ «جبر و اختیار در صدر اسلام» گذراند و چهار سال به تدریس فلسفه در دانشگاه اشتغال داشت. سپس به مطالعات بیشتر دربارۀ اسلام علاقه‌مند شد و به عنوان یکی از دستیاران اسقف انگلیکن (وابسته به کلیسای پروتستان انگلیس) در بیت‌المقدس به پژوهش پرداخت. مونتگمری‌وات در سال ۱۹۴۷ به سمت «رئیس بخش مطالعات عربی و اسلامی» دانشگاه ادینبورگ برگزیده شد و سالها این سمت را حفظ کرد تا اینکه در اوایل دهۀ ۱۹۸۰ بازنشسته شد.‏ به اعتقاد مونتگمری وات، اسلام دینی است توحیدی که بر پایۀ وحی الهی به پیامبر واحد استوار است و به نظر می‌رسد که قرآن نیز می‌پذیرد که دیگر ادیان (خصوصا یهودیت و مسیحیت) هم بر پایۀ وحی الهی به پیامبر واحد استوار بوده‌اند. او معتقد است بازگشت به اسلام از ویژگی‌های مهم دو دهۀ اخیر است و یکی از جنبه‌های احیای اسلامی، طرد رسوم معین و پذیرفته شده از غرب است: نه ربا، نه مشروب و نه لباس غربی برای زنان؛ اما نباید چنین مواردی را اساسا ضد غربی یا ضدمسیحی تلقی کرد، بلکه باید آن را هواخواهی از عقاید اسلامی و زندگی معاصر مسلمانان دانست: مسلمانان در احیای اسلامی، احتمالا با تکیه بر ضمیر ناخودآگاه، اصرار دارند که با آنان، از نظر انسانی و مذهبی چنان رفتار شود که با غربیان و مسیحیان رفتار می‌شود؛ اما دستیابی به این خواسته دشوار است، زیرا مسیحیان فکر می‌کنند مذهبشان از مذاهب دیگر برتر است. به نظر وات در چارچوب احیای اسلامی و به‌‌رغم قوت گرفتن بنیادگرایی در این سو و آن سو، در میان برخی از گروه‌های مسلمان، علائمی از حرکت به سوی گفت‌و شنود با سایر ادیان و به‌ویژه مسیحیت دیده می‌شود. به اعتقاد وی شاید برخی از مسیحیان احساس کنند که شرکت در گفتگو به معنای سرپیچی از حکم مسیح است که گفته: «جمیع خلایق را به انجیل موعظه کنید»؛ اما این احساس مبنای درستی ندارد. در تبادل نظر، هر طرف، مذهب دیگری را تصدیق می‌کند و شرکت در گفتگو، در واقع اعلام این تصدیق است.‏ از مونتگمری وات آثار متعددی بر محور اسلام شناسی باقی‌مانده است که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: ـ محمد[ص] در مکه، ۱۹۵۳ ـ محمد[ص] در مدینه، ۱۹۵۶ ـ ایمان و عمل غزالی، ۱۹۵۳ ـ محمد[ص]، پیامبر و سیاستمدار، ۱۹۶۴ ـ تاریخ اسپانیای اسلامی، ۱۹۶۵ ـ اندیشۀ سیاسی در اسلام، ۱۹۶۸ ـ تاثیر اسلام بر اروپای قرون وسطا، ۱۹۷۲ ـ دورۀ شکل‌گیری اندیشۀ اسلامی، ۱۹۷۳ ـ اسلام و مسیحیت جدید، ۱۹۸۴ ـ تاریخ مکه براساس قرآن، ۱۹۸۸ ـ بنیادگرایی و نوگرایی اسلامی، ۱۹۸۸‏ ـ اسلام نخستین، ۱۹۹۱ ـ برخورد اسلام و مسیحیت، ۱۹۹۱ ـ بخشی از مجله دنیای مسلمان (شمارۀ ۶۲، سال ۱۹۵۲) با عنوان «نامش احمد است» ـ فصلی از کتاب «جنگ مقدس» به ویراستاری توماس پاتریک مورفی، ۱۹۷۶ با عنوان «مفاهیم اسلامیِ جنگ مقدس» گفتگوی زیر را بشیرمان و اَلستیر مکینتاش انجام داده‌اند و در تابستان سال ۲۰۰۰ در نشریۀ ‏The Coracle‏ به چاپ رسیده است.‏

این کتاب بر آن است که ادیان با همه‌ گونه‌گونی، از حقایق فراوان مشترکی برخوردارند. نویسنده در این اثر تلاش کرده تا به همه کسانی که به اهميت ایمان دینی در جهان چنددینی روزگار ما واقف هستند، نشان دهد که چگونه می‌توان حقیقت را در نظام‌های دینی گونه‌گون کشف کرد و از آن به مثابه زبانی مشترک برای همگرایی و مشارکت بیشتر در جهت خیر و رفاه مادی و معنوی سود جست. این کتاب مشتمل بر شش فصل می‌باشد.

براى بررسى دقیق تاریخى, فرهنگى, اجتماعى و سیاسى عربستان پیش از اسلام لازم است زندگى بدویان و باده نشینان را در چند مورد مطالعه نمود: 1ـ منابع: به اشعار عرب قبل از اسلام و تفسیرى که از آن ها باقى مانده و ضرب المثل هاى آنان استناد مى شود. 2ـ تاریخ: زندگى یکجانشینان و صحراگردان که اغلب به غارت و بعضا به تجارت مى پرداختند مطرح مى شود. 3ـ روابط سیاسى: به ساختار قبایل عرب پیش از اسلام که کمتر به آن توجه شده, مى پردازد. 4ـ دورنماى اخلاقى: به جهت ویژگى خاص صحرا, برخى خصوصیات از جمله وفادارى, جوانمردى و... مورد ستایش اعراب قرار داشت. 5ـ مذهب: آیین هایى در میان عرب وجود داشت که هر یک در معبد ویژه اى انجام مى شد, اگر چه این آیین ها در زندگى بدویان اهمیت مذهبى اندکى داشتند.