جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله ادراک انسان از طریق حصول موجود ذهنی و نسبت حلولی آن با نفس و علم حضوری نفس به موجود ذهنی و انطباق تصویر ذهنی با حقیقت خارجی پاسخی است که از سوی ابن‌سینا در برابر سوال از چگونگی علم به محسوسات خارجی مطرح شده است. این مقاله در پی چرایی تغییر این تحلیل در حکمت متعالیه به نظریه شهود خارج توسط نفس در مرحله اول و تولد موجود ذهنی از نگاه استقلالی به علم حضوری در مرحله دوم است. مابین دوره بوعلی و ملاصدرا فلاسفه‌ای ظهور کرده‌اند که به نظرنویسنده - برخلاف نظر مشهور- اهتمام به رفع اشکال از رای بوعلی داشته‌اند و برایشان رقیب نظریه بوعلی نبوده است لکن به آراء ایشان نیز اشکالات دیگری وارد است. نگارنده برای بررسی چرایی پیش گفته به سیر تاریخی اما نقادانه این آراء از بوعلی تا صدرالمتالهین می پردازد و چرایی تغییر مختصات تحلیل شناخت محسوسات خارجی در فلسفه ملاصدرا مورد واکاوی قرار می­گیرد.

مبحث وجود ذهنی(معلومات ذهنی از جهان خارج و کیفیت آن) از مباحثی طرح شده در فلسفه اسلامی است که در باب نحوه تحقق و تبیین علم نقش برجسته ای داشته است. نخستین کسی که وجود ذهنی را به عنوان مساله ای مستقل در فلسفه مطرح نمود فخر رازی است چرا که فصل ششم از فصل های باب اول- فی الوجود -کتاب "المباحث المشرقیه" را به بحثی تحت عنوان "فی اثبات الوجود الذهنی" اختصاص داده است. ذیل این مبحث نظریه ای مطرح می گردد که قائل است تنها شبح و تصویری از شیء خارجی به ذهن منعکس می گردد(این نظریه، به نظریه شبح معروف است) که مورد توجه فلاسفه اسلامی نبوده و گاهی هم مورد نقد قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، ضمن تبیین مساله وجود ذهنی و نظریه شبح، برخی نقدهای وارد شده بر این نظریه را بررسی می کند. استدلال های وارده در رد نظریه شبح که مدعی است به سفسطه منتهی می گردد و نقد دیگر اینکه در بازشناسی اشیاء مجددا باید از اشباح ذهنی مدد گرفت و مستلزم دور است را مورد پذیرش و موجه نمی داند.

مسئله اصلي اين مقاله، بررسي تقسيم‌بندي مطرح از معقولات به اول و ثاني منطقي و فلسفي و قرار گرفتن مفهوم وجود تحت عنوان معقول ثاني فلسفي است و ذيلاً نقد آن و ارائه دليل بر لزوم ارائه تقسيم‎بندي جديد است و هدف از اين پژوهش بيان بازتعريف دقيق‌تر از معقولات اول و ثاني منطقي و فلسفي و تبيين قرار دادن مفهوم وجود تحت عنوان معقولات اول است. در اين مقاله با اشاره به سابقه موضوع معقولات در انديشه فلسفه اسلامي، استدلال معقول ثاني فلسفي بودن مفهوم وجود مورد مداقه قرار مي‌گيرد و با فرض اصالت وجود استدلال مي‌گردد كه مفهوم وجود مي‌تواند از سنخ معقولات اولي باشد. اين مقاله در عين روش بنيادي، مقاله توصيفي نيست، بلکه نقد و ارائه نظر است. در اين مقاله اثبات مي‌شود که اعتباري بودن مفهوم وجود، دليل بر معقول ثاني فلسفي بودن آن نيست. با توجه به مرادهاي مختلف وجود و جداسازي آنها از يكديگر، نظر مختار مقاله تبيين مي‌گردد و در پايان با توجه به اشكالات و پاسخ‌هاي مطرح در متن مقاله، بازتعريفي از معقول اول، معقول ثاني فلسفي و معقول ثاني منطقي ارائه مي‌گردد.

این مقاله به یکی از مسائل مهم و چالش‌برانگیز در علم کلام و فلسفه دین یعنی مسأله شرّ می‌پردازد. سئوال اصلی این است که چرا با وجود خداوند عالم قادر خیرخواه مطلق ما همچنان شاهد وجود شروری در عالم از قبیل شرور طبیعی و اخلاقی هستیم؟ پاسخ‌های متعددی مانند: موهوم یا عدمی بودن شر، لازمة جهان طبیعی بودن، ضرورت شرور قلیل برای خیرهای کثیر و ... به این مسأله داده شده است.به نظر می‌رسد علت اصلی ایجاد مسأله شرّ فاعل مستقیم دانستن خداوند در حوادث طبیعی و انسانی است. اگر خداوند را مدبر جهان و فاعل مستقیم سیل، زلزله، خشکسالی و دیگر حوادث طبیعی بدانیم، آنگاه سئوال از علت آن منطقی است؛اما اگر خداوند را فاعل این حوادث ندانیم و آنها را به علل و عوامل طبیعی یا انسانی نسبت دهیم، دیگر خداوند فاعل شرور نخواهد بود و وجود او با وجود شرور تناقض منطقی نخواهد داشت. بنابراین یک راه‌حل مسأله شرّ این است که فاعلیت خدا در جهان را مادی غیرمستقیم بدانیم. البته این پاسخ نیازمند حمایت توسط پاسخ‌های دیگر است. از میان پاسخ‌های ارائه شده از این پاسخ‌ها برای حل مسأله شرّ کمک گرفته شده است: نفی وجود شرور ذاتی، قصور انسان در حفظ خود، عدم امکان خلق جهان بهتر، شرور اخلاقی لازمة اختیار انسان.

در این مقاله از میان تعاریف مختلف کم، تعریف دوم و سوم مورد مداقه بیشتر است، زیرا اثبات می شود که عدد از معقولات ثانی فلسفی نیست. همچنین از سنخ وجود نیست، بلکه در خارج به وجود معدود خود موجود و از معقولات اولی است. استدلال می گردد که عدد از سنخ ماهیت است و آنچه که بالفعل منقسم است، معدود است نه عدد. از این رو، عدد یک امر وحدانی است، گر چه قابل انقسام است (مختار نویسنده). همچنین به این بحث پرداخته می شود که اعداد مختلف، انواع عدد و نه افراد آن هستند. دلیل اقامه می شود که تفاوت کم منفصل و متصل در انقسام بالفعل و عدم آن نیست. بلکه در جز مشترک داشتن است. همچنین به نقد استدلالی پرداخته می شود که خطوط مستقیم و قوس ها را انواع خط و نه افراد آن می داند.