جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارزیابی و بررسی آراء، نظرات و اندیشه های فلاسفه و متفکّران اسلامی در باب اصلی ترین مقولات و مسائل مُبتلا به اندیشه دینی و مقولات مورد بحث در فضای تئوریک و فکری دانشمندان مذاهب و مکاتب مختلف، یکی از پر اهمّیت ترین و جذّاب ترین مباحث قابل پژوهش و تحقیق است. این پایان نامه با دست مایه قرار دادن مسئله ی کلیدی اخلاق و مقوله اساسی سیاست، به سراغ تحلیل و ارزیابی اندیشه های علامه طباطبایی و آیت الله مصباح یزدی رفته است. علامه طباطبایی اخلاق را یک مقوله روانشناختی و ناظر به مسائل بنیادین انسان می داند که به اعتدال قوای درونی انسان، تأثیرات متقابل عمل و اخلاق فرد پرداخته و امور اخلاقی را فطری می داند. ایشان اخلاق را اخصّ از مسئله تربیت دانسته و توحید را مرکز ثقل مکتب اخلاقی قرآن می داند. علامه طباطبایی اخلاق را یک مسئله جامعه شناختی نیز برشمرده و با توجّه به نظریه مقبول خود یعنی اصالت اجتماع، از تأثیرات اخلاق فردی و اجتماعی بر هم سخن می گوید. همچنین در بررسی وجوه معرفت شناختی اخلاق، ایشان به مسائلی چون حسن و قبح اخلاقی و اطلاق و نسبیت اخلاقی نظر دارد و با توجّه به نظری? اعتباریات دیدگاه خود را شرح می دهد. سیاست در اندیشه علامه طباطبایی با مفاهیمی چون اجتماع و مدنی بالطبع بودن انسان گره می خورد و براساس نظریه استخدام، مفاهیمی چون ریاست، ولایت، استبداد و عدالت شرح و بسط می یابد. ایشان حکومت عادلانه را در پرتو تخلّق به اخلاق الهی و اجرای احکام دینی محقق می داند. آیت الله مصباح یزدی مختار بودن انسان، هدفدار بودن وی و تأثیر تلاش انسان در وصال به هدف را مبانی و اصول موضوعه علم اخلاق دانسته و گزاره هایی چون انتزاعی دانستن مفاهیم اخلاقی و اخباری دانستن جمله های اخلاقی را شرایط لازم نظام اخلاقی معقول می داند. ایشان نقش نیّت و انگیزه را در حصول ارزش اخلاقی، کلیدی می داند و غایت مکتب اخلاقی اسلام را دستیابی به کمال نهایی و استکمال انسان برمی شمرد. نظریه سیاسی آیت الله مصباح یزدی نیز با عینیت دیانت و سیاست تبیین می شود. ایشان نظریه سیاسی اسلام را تأسیسی می داند و یگانه منبع مشروعیت را براساس حقّ تشریع انحصاری خداوند، برگرفته از نظر خداوند می خواند. آنچه که مهم است، کشف افتراقات و اشتراکات فکری و نظری این دو استاد و نسبت یابی اندیشه های آنان در مقولات سیاست و اخلاق با مراجعه به آثار ایشان و با عنایت به نظریات اختصاصی هر یک و نیز توجّه به مقتضیات زمانی هرکدام است. بدیهی است ارائه ی تعاریف، مفاهیم و دیدگاه های هر یک از این دو استاد در مقوله اخلاق و سیاست به شکل مجزّا حجم معتنابهی از این پژوهش را در بر گرفته است؛ چرا که آشکارسازی نقاط تفاوت و ترابط و یا احیاناً تقابل و یا معیّن نمودن دیدگاه های قریب الافق این دو استاد نیاز به تبیین مقدّماتی دقیق و عمیق دیدگاه های هر کدام به شکل مجزّا دارد. در بررسی تفاوت های نظری، دو مسئله اصالت فرد یا اصالت اجتماع، و حق اعتباری یا حق تکوینی را می توان اصلی ترین نقاط محل بحث دانست که تأثیرات و تبعات گسترده ای در تبیین نظام اخلاقی و نظام سیاسی خواهد داشت. علامه طباطبایی قائل به اصالت جامعه و آیت الله مصباح یزدی قائل به اصالت فرد است. علامه طباطبایی ماهیت حق را دوگانه و هم تکوینی و هم اعتباری می داند و آیت الله مصباح یزدی حق را در اصطلاح حقوقی آن بررسی و اعتباری می خواند. در پایان نیز به برخی علل تفاوت اولویت بندی های نظری این دو فیلسوف بر اساس مقتضیات زمانی آنها اشاره شده است.