جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصالت وجود تأثیرات فراوان و ژرفی در مسائل فلسفی، از جمله در مباحث خداشناسی دارد. به طوری‌که این مبنا اغلب تحلیل‌های فلسفی ملاصدرا را در مباحث باری‌تعالی تشکیل می‌دهد. بر اساس اصالت وجود است که می‌توان بر وجود خدا برهان اقامه کرد، از وجود به وجود رسید از جمله برهان صدیقین ملاصدرا، که در مقابل این «برهان وجودشناسی»، براهین «جهان‌شناسی» از قبیل برهان حرکت و برهان حدوث قرار دارد. در این براهین بر خلاف برهان «وجودشناسی» احوال و اوضاع مخلوقات و پدیده‌ها حد وسط لحاظ می‌شوند. در نگرش اصالت وجودی صدرا، وجود خداوند که عالی‌ترین مرتبه هستی است وجوب ذاتی می‌یابد. وقتی «وجوب» و «وجود» ذاتی وجود حق‌تعالی باشد دیگر جایی برای شبهه‌ای از جمله شبهه ابن‌کمونه باقی نمی‌گذارد. بر اساس اصالت ماهیت رابطه بین ذات الهی و صفات کمالیه و افعال الهی تباین خواهد بود. حتی نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت خدا یکتاست چون ماهیّات متباین بالذات هستند در حالی‌که بر اساس اصالت وجود، ذات و صفات باری‌تعالی از یک‌دیگر متمایز نیستند، همانطور خود صفات نیز از یکدیگر جدا نیستند و حکم به تغایر آن‌ها، مانند حکم عقل است به مغایرت معنایی و مفهومی وجود و ماهیّت. هم‌چنین با افعال الهی مراتبی متباین با ذات دارند و لذا قابل انتساب به ذات نیستند. اما با توجه به اصالت وجود، جهان سراسر شئون حق تعالی است و همان گونه که اصل وجود جهان و هر موجودی ظهور و جلوۀ حق است، افعال صادر از موجودات هم ظهور فعل حق هستند. و به این ترتیب توحید افعالی نیز به بهترین نحو قابل تبیین است.

هدف این مقاله اثبات مراتب توحید( ذاتی، صفاتی و افعالی) نیست بلکه نقش دو قاعده صرف الشیء و بسیط ‌الحقیقه بر اساس مبانی فلسفی خود یعنی اصالت وجود و اصالت ماهیت در اثبات مراتب توحید است.در این نوشتار سعی شده است به روش تحلیلی و استدلالی، تفاوت دو قاعده صرف الشیء و بسیط ‌الحقیقه در اثبات مراتب توحید از دو منظر اصالت وجود و اصالت ماهیت مورد بررسی قرار گیرد. فرضیۀ این است که مراتب توحید بر اساس قاعده «صرف الشیء» در صورت باور به اصالت ماهیت قابل اثبات نیستند. با کمک قاعده بسیط الحقیقه، که ناظر به اصالت وجود و اطلاق وجودی حق تعالی است، علاوه بر صرافت وجود حق، می توان بساطت او را اثبات کرد و غبار کثرت وجودی ناشی از نگرش اصالت ماهوی و تباین حقایق را در ساحت توحید ذاتی، توحید صفاتی و افعالی زدود، و به اثبات وجود واحد حقیقی پرداخت. و نیزاثبات نمود که نه تنها صفات و کمالات ماسوای او بلکه همه افعال و آثار موجودات انتساب حقیقی بدو داشته و همگی مراتب و تجلیات آن وجود واحد می‌باشند.