جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این جستار عناصر دین‌شناسی عبدالکریم جیلی، عارف محقق قرن نهم (م. 826)، مورد بررسی قرار گرفته است. باتوجه به عارف بودن جیلی، الگوی دین‌شناسی عرفانی و جایگاه آن در ساختار سه‌گانه دین بیان شده است. همچنین، توجه جیلی به مسئله وحدت ادیان ریشه‌یابی شد که تحت تأثیر نظریه اله‌المعتقد و انسان کامل ابن‌عربی بود و جیلی در گزارش خود از ادیان (بت‌پرستان، اهل طبایع، دوگانه‌پرستان، براهمه، یهود، مسیحیت و ...) بر همین مبنا و نیز بر مبنای تأویل نظریات جدیدی ارائه داده است. در این میان، تفسیر جیلی از دین اسلام، تفسیر ویژه‌ای است. با توجه به اهمیت حقیقت محمدی در دیدگاه‌های جیلی، او تعبیر «دین کلی» را در مورد دین اسلام به کار برده و دین سایر انبیاء را «دین جزئی» دانسته است. علاوه‌براین، جیلی در مباحث دین‌شناسی خود از یک جهت به فرجام انسان‌ها و از جهت دیگر به تفسیر برپایی قیامت و مسئله برزخ پرداخته است. باتوجه به رحمت و مغفرت واسعه خداوند، از نظر وی همه انسان‌ها درنهایت سعادتمندند. همچنین باتوجه به دیدگاه وحدت‌وجود، او معتقد است تمامی انسان‌ها در صراط مستقیم قرار دارند، لذا سعادت شامل همه انسان‌ها می‌شود. البته منظور از این سعادت، سعادت مقید است که درمقابل سعادت تام قرار دارد. ازنظر جیلی سعادت بدون شقاوت و از حیث اطلاق مختص به دین اسلام است.

در این جستار دیدگاه‌های عبدالکریم جیلی در خصوص ادیان مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا، نشان داده می‌شود که جیلی تحت تأثیر نظریه اله‌المعتقد ابن‌عربی چگونه در مورد دیگر ادیان (بت‌پرستان، اهل طبایع، دوگانه‌پرستان، براهمه، یهود، مسیحیت و ...) قضاوت کرده است. علاوه‌بر این، گزارش‌هایی که جیلی در باب ادیان بیان می‌کند در برخی موارد مشابه با آثار دیگر و ناشی از نظریات دیگر نویسندگان تا عصر خویش است. در این میان، تفسیر جیلی از دین اسلام، تفسیر ویژه‌ای است. با توجه به اهمیت حقیقت محمدی در دیدگاه‌ها و نظریات جیلی، او تعبیر دین کلی را در مورد دین اسلام به کار برده و دین سایر انبیاء را دین جزئی دانسته است. «دین کلی» در این تعبیر ناشی از معیت کبری و مقام جمع‌الجمعی پیامبر (ص) است که در تمامی عوالم وجود و مراتب هستی و تمامی اشخاص انسانی حضور دارد. این حضور با ظهور «وجه‌الله» در مکاشفات عرفا مطابقت دارد.