جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پروژه‌ی فکری عبدالله عروی بر محور «عقل موروثی» متمرکز است و بر همین اساس عقل سنتی را مورد نقد قرار می‌دهد؛ او «ریشه‌ی ناکامی» جهان اسلام را نتیجه‌ی تعالیم اسکولاستیک Scolastique می‌داند، همانی که محمد آرکون نیز بر آن تأکید می‌کند و بر این باور است که استمرار این عقل ممتد از زمان گسست با میراث روشن‌فکری، سرّ واپس‌گرایی ما است.

عرفانِ کاتولیکی( با دو نقطۀ عطف: در قرنِ دوازدهم با عرفانِ راین، سپس در پی شورای تِرنت و اصلاح‌ستیزی آن، با به‌ویژه تِـرزا دو آویلای اسپانیایی و دوستش جان صلیب) در حالتی امتناعی در درونِ کاتولیسم، جا خوش می‌کند: حاشیه‌ای که در تکاپوی مکاشفه قلب است. نوشتنِ تِـرزا از همین وضعیت متناقض‌نما سر بر می‌آورد، و البته کارش نیز به‌مثابۀ مؤسسِ فرقه کارمِل‌های پابرهنه استوار بر همین جایگاه متناقض نماست.

مدرنیته‌ای که در جوامع اسلامی جاری است، کاربست درونی روح مدرنیته نیست، به‌علاوه کاربستی هم نیست که در ارکان آن نوآوری اتفاق افتاده باشد، بلکه تقلیدی است از کاربست این روح که غربی‌ها ابداع کرده‌اند، به‌عبارت‌دیگر، کاربستی درجه دوم است. بر این اساس این سوال که: «اسلوب‌های کاربست روح مدرنیته در جوامع مسلمان چگونه است؟» شکلی دیگری به خود می‌گیرد و آن، این است: «شیوه‌های انتقال جوامع مسلمان از مدرنیتۀ مقلدانه به مدرنیتۀ نوآورانه چگونه است؟»

پیدایش اندیشه تجدد در جهان اسلام، چالش‌های بسیار در پی داشته است. مسلمانان سنّت‌گرا، تمام‌قد به مصافِ آن شتافته‌اند و جدالی سخت و البته تاکنون بی‌پایان درگرفته است. تداوم حیات سنّت به‌موازات تجدد نو پیدا، منجر به دوگانگی شده است. مصطفی‌صبری توقاتی یکی از آخرین و مؤثرترین شیخ‌الاسلام‌های وانفسای عثمانی، به‌مثابه اندیشه‌ورزی سنّت‌گرا تلاش می‌کند با برجسته کردن جنبه‌های فرهنگی اسلام مقابل فرهنگ غربی و نیز تأکید بر قوانین برآمده از شریعت و جَرَیانِ آن در حیات اجتماعی و به‌تبع آن تقویت حضور فعالانه عالمان دین، الگویی برای رویارویی با مدرنیته و نتایج حاصل از آن به دست دهد. حاصل تلاش مصطفی‌صبری و همفکرانش، برجسته شدنِ نقش سیاسی اسلام در نیمه دوم قرن بیستم است. پژوهش حاضر در نظر دارد برنامه اصلاحی مصطفی‌صبری توقاتی را با تکیه ‌بر زندگی سیاسی، مبانی معرفتی و اندیشه وی از خلال مهم‌ترین آثارش تحلیل نماید.