جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقل یکی از منابع چهارگانۀ تفکر، استنباط و معرفت شیعی است. تاریخ اندیشگیِ‌ شیعه گواه است که این منبع از ابعاد گوناگون و از جمله به لحاظ کاربست در کلام و معارف، تطورات مختلفی را گذرانده است. مروری بر تاریخ تفکر شیعه نشان می‌دهد در کاربرد عقل، طیف گسترده‌ای از نظرگاه‌ها، از عقل‌گرایی حداقلی تا عقل‌گرایی حداکثری وجود دارد که به نظر می‌رسد نماد و نمایندۀ آن، جناب سیدمرتضی است. سیدمرتضی از مفاخر و چهره‌های برجسته عقل‌گرایی شیعه و بلکه اسلام در قرن پنجم هجری بود که بیشترین تأثیر را در تاریخ‌ تفکر شیعی گذاشت. کلام شیعه دست‌کم تا قرن ‌نهم تحت‌ تأثیر مکتب بغداد به روایت سیدمرتضی بوده ‌است. به‌یقین در این امتداد، خواجه ‌نصیرالدین ‌طوسی نقطه عطف دیگری است. تأثیر او در کلام‌ شیعی را هم در فلسفی‌کردن کلام می‌توان جست هم در مدرسی‌کردن کلام ‌شیعه بارز است. نشان‌دادن تحولات کلامی شیعه در روش‌شناسی و در شیوۀ تعامل با عقل با محوریت و بررسی مقایسه‌ای سید‌مرتضی و خواجه‌نصیرالدین‌طوسی، رسالتی است که این مقاله می‌جوید. این تحقیق در نظر دارد که با لحاظ شاخصه‌‌های عقل‌گرایی، این دو دانشمند برجسته شیعه را مورد بررسی و سنجش قرار دهد. از مهم‌ترین کاربست‌های عقل در حل برخی از بحران‌های معرفتی عصر حاضر می‌توان به منبع معتبر در معرفت‌شناسی، نسبت عقل با اصل‌ تکلیف و نسبت و رابطه عقل با دین اشاره‌کرد. آنچه از منابع موجود در این رسالۀ تحقیقی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، رسائل و تنزیه الانبیاء سید‌مرتضی و در آثار خواجه قواعد العقائد و تجرید الاعتقاد است.

بحث علم ديني يا اسلامي‌سازي علوم در جهان اسلام، يکي از مسائل مهم در عرصه علوم انساني است که در چند دهه اخير ذهن بسياري از متفکران و فيلسوفان را در حوزة علم و دين به ‌خود مشغول کرده است. بحران‌هاي ناشي از علم‌‌گرايي و افراط در نظريات تعارض علم و دين در دو قرن اخير، پرسش از همکاري علم و دين و به‌تبع آن امکان علم ديني و خدا باور را مورد تأمل قرار داده است. در اين زمينه سابقة قبلي ملل اسلامي و واقعيت عقب‌ماندگي کنوني آنها پرسش از اسلامي‌سازي علوم را براي متفکرين اسلامي به‌طور جدي مطرح کرده است. آيت‌الله جوادي آملي با نگاه دائرةالمعارفي به دين معتقد است علم يکسره ديني است و تقسيم کردن علم به ديني و غيرديني ناصواب است. وي با تغيير جهان‌بيني و مباني علوم موجود در دانشگاه‌ها، درصدد اسلامي کردن علوم است. آيت‌الله جوادي آملي از منظر ديني و وحي الهي و با اعتقاد به کامل بودن آموزه‌هاي دين اسلام در کليت امور دنيايي و اخروي و همچنين با تقسيم و در طول هم قرار دادن انواع عقل تجربي، عقل نيمه‌تجريدي، عقل تجريدي و عقل ناب با دو روش فلسفي و تفسيري به ارائه ديدگاه خويش در زمينه علم اسلامي پرداخته است. ديدگاه آيت‌الله جوادي آملي از اينکه توانسته است تعارض عقل و دين را با دليل متقن رفع نمايد حائز اهميت است.

امام خمینی در کنار فقاهت خود شخصیت بی‌نظیری در علوم فلسفه و عرفان داشتند لذا نمی توان در منظومه فکری ایشان دیدگاه های فلسفی و عرفانی امام خمینی را نادیده گرفت، در حقیقت اندیشه عرفانی امام بستر و زمینه ساز اندیشه فقه سیاسی ایشان بوده است. از منظر امام خمینی بین ولایت انسان کامل و ولایت فقیه یک نوع تناسب و هماهنگی است که در دوران غیبت امامت سیاسی انسان کامل، در ولایت فقیه تجلی و تبلور یافته است. تشریعات وارد شده در دین اسلام، ریشه در تکوین و عالم حقیقت دارد و رسیدن به سر و باطن حقایق اسلام تنها میسور انسان کامل است. از آنجا که ولایت فقیه شأنی از شئون ولایت مطلقه انسان کامل است؛ اراده های جامعه را در جهت اراده انسان کامل تفسیر نموده است و تئوری ولایت فقیه، ظهور و تجلی ولایت انسان کامل در حوزه اجتماعی و سیاسی در دوران غیبت می باشد. این مقاله در صدد تبیین و اثبات این مسئله می‌باشد که بن‌مایه‌های فلسفی و عرفانی امام زمینه‌ساز و ظهور اندیشه فقهی امام (تئوری اندیشه ولایت فقیه) است.

بحث علم ديني يا اسلامي‌سازي علوم در جهان اسلام، يکي از مسائل مهم در عرصة علوم انساني است که در چند دهة اخير ذهن بسياري از متفکران و فيلسوفان را در حوزة علم و دين به خود مشغول کرده است؛ ازاين‌رو، پژوهش در مباني و مبادي معرفت‌شناختي و روش‌شناختي ديدگاه‌هاي مطرح شده در حوزة علم ديني، يکي از نيازهاي اساسي متفکرين در عرصة علوم انساني و اجتماعي است. به‌طور‌کلي مواردي چون بحران‌هاي ناشي از تمدن و فرهنگ جديد غرب، ضرورت حل عقب‌ماندگي فکري و معرفتي امت اسلام‌، محدوديت‌ها و کاستي‌هاي موجود در علوم تجربي جديد، اهميت آموزه‌هاي اسلامي و احياي ميراث تمدني و علمي مسلمانان و گسترش ابعاد نظريات وحدت علم و دين را مي‌توان به عنوان انگيزه‌هاي طرح و بسط انديشة علم ديني به‌طور کلي و علم اسلامي به‌طور خاص مطرح کرد. علاوه بر آن، ناکارآمدي علوم انساني جديد و دوگانگي فرهنگي در جوامع اسلامي، ضرورت توليد علم ديني را دو‌چندان كرده است. مهم‌ترين رويکردها در طرح اسلامي کردن علوم عبارت‌اند از‌: الف) رويکرد دائرة المعارفي؛ ب) رويکرد تهذيب و تکميل علوم موجود؛ ج) رويکرد تأسيسي؛ د) رويکرد سنت‌گرايي و رويکرد وحدت علم و دين.

بحث علم دینی یا اسلامی سازی علوم در جهان اسلام، یکی از مسائل مهم در عرصه علوم انسانی است که در چند دهه اخیر ذهن بسیاری از متفکران و فیلسوفان را در حوزه علم و دین به خود مشغول کرده است. لذا پژوهش در مبانی و مبادی معرفت شناختی و روش شناختیدیدگاه های مطرح شده در حوزه علم دینی یکی از نیازهای اساسی متفکرین در عرصه علوم انسانی و اجتماعی است.به طور کلی مواردی چون بحران های ناشی از تمدن و فرهنگ جدید غرب، ضرورت حل عقب ماندگی فکری و معرفتی امت اسلام ، محدودیت ها و کاستی های موجود در علوم تجربی جدید، اهمیت آموزه های اسلامی و احیای میراث تمدنی و علمی مسلمانان و گسترش ابعاد نظریات وحدت علم و دین را می توان به عنوان انگیزه های طرح و بسط اندیشه علم دینی بطور کلی و علم اسلامی بطور خاص عنوان کرد. علاوه بر آن ناکارآمدی علوم انسانی جدید و دوگانگی فرهنگی در جوامع اسلامی ضرورت تولید علم دینی را دو چندان نموده است.در این زمینه نظریات مختلفی توسط اندیشمندان جهان اسلام طی دو قرن گذشته ارائه شده است و هریک از زاویه نگرش خود به اسلامی سازی علم پرداخته اند، که از جمله آنها می توان به دکتراسماعیل فاروقی، دکتر سیّد حسین نصر و آیت الله جوادی آملی اشاره کرد. رویکردها و مبانی متفاوت دکتر فاروقی ، دکتر نصر و آیت الله جوادی آملی باعث ارائه دیدگاه های مختلفی درباره ابعاد و چگونگی تولید علم اسلامی گردیده است. دکتر فاروقی با تاکید بر میراث اسلامی گذشته و ضعف های نظام آموزشی سنّتی و غرب، اسلامی سازی علوم را در گرو اصلاح نظام آموزشی و ادغام دو سیستم سنّتی اسلامی و جدید غربی با محوریت اسلام می داند. از زاویه دیگر، دکتر نصر با نقد مدرنیته و به چالش کشیدن تجدّدگرایی، رجوع به سنّت و احیاء علم مقدس را راه کارارائه شده خویش عنوان کرده است. آیت الله جوادی با نگاه دایره المعارفی به دین معتقد است، علم یکسره دینی می باشد و تقسیم کردن علم به دینی و غیردینی ناصواب است. وی با تغییر جهان بینی و مبانی علوم موجود در دانشگاه ها در صدد اسلامی کردن علوم هستند.

بحث علم دینی یا اسلامی سازی علوم در جهان اسلام، یکی از مسائل مهم در عرصه علوم انسانی است که در چند دهه اخیر ذهن بسیاری از متفکران و فیلسوفان را در حوزه علم و دین به خود مشغول کرده است. لذا پژوهش در مبانی و مبادی معرفت شناختی و روش شناختی دیدگاه های مطرح شده در حوزه علم دینی، یکی از نیازهای اساسی متفکرین در عرصه علوم انسانی و اجتماعی است. بحران های ناشی از علم گرایی و افراط در نظریات تعارض علم و دین در دو قرن اخیر، پرسش از همکاری علم و دین و به تبع آن امکان علم دینی و خداباور را مورد تامل قرار داده است. در این زمینه سابقه قبلی ملل اسلامی و واقعیت عقب ماندگی کنونی آنها، پرسش از اسلامی سازی علوم را برای متفکرین اسلامی بطور جدّی مطرح کرده است. آنها با نظر به تاکیدات خاص دین اسلام بر جایگاه رفیع علم و معرفت، سابقه درخشان علمی مسلمین در قرون گذشته و عصر طلایی اسلام، پرسش از علم اسلامی را با جدیت بسیاری دنبال می کنند. نظریات مختلفی نیز توسط اندیشمندان جهان اسلام طی دو قرن گذشته ارائه شده است و هریک از زاویه نگرش خود به اسلامی سازی علم پرداخته اند. در این زمینه، دکتر نصر با نقد مدرنیته و به چالش کشیدن تجدّدگرایی، رجوع به سنّت و احیاء علم مقدس را راه کار ارائه شده خویش عنوان کرده است. اهمیت دیدگاه دکتر نصر بر این است که وی تاکید خاصی بر سنّت گرایی و استفاده از آموزه های اسلامی و مابعدالطبیعه سنّتی برای احیاء علوم مقدس دارد.