جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دوران مدرن با نقدِ ریشه‌ای بر سنت آغاز شد و پیش‌انگاشته‌هایش را به پرسش کشید. از داعیه‌های تلویحی دوران سنت این بود که قلمروهای واقعیت و ارزش هم‌بسته‌اند. این هم‌بستگی به‌سببِ پیش‌فرض‌هایی متافیزیکی بود که بیشتر آن‌ها در زمانۀ هیوم برافتاده بودند و مهم‌ترین آن‌‌ها واقع‌باوری افلاطونی بود. هیوم این پیش‌انگاشت تلویحی را آشکار کرد و برمبنای تجربه‌باوری مدرن به جدایی واقعیت و ارزش حکم داد. بدین‌ترتیب، اگر به جدایی این‌ها حکم کنیم، از پیامدهایش جدایی علوم و اخلاق از یکدیگر است. این وضعیت در زیست و اندیشۀ مدرن بحران‌هایی ایجاد کرد و یافتن راه‌حلی میان این دو موضع به یکی از مسائل محوری دوران مدرن تبدیل شد. در این نوشته تلاش می‌کنم، با تمرکز بر فلسفۀ ویتگنشتاین واپسین، راه‌حلی فراهم آورم. بنابر فلسفۀ ویتگنشتاین، معنای واژگان و عبارات ما درون یک بافتار و باتوجه‌به چگونگی به‌کارگیریِ آن‌ها یا، به‌عبارتِ‌دیگر، کنش‌هایی که، با آن‌ها، درون بستر فعالیت‌های زندگی‌مان انجام می‌دهیم متعین می‌شود. به‌این‌ترتیب، مفاهیمی چون واقعیت و ارزش فرامفاهیمی نیستند که بیرون از یک بافتار معنا داشته باشند، بلکه این‌ها نیز، همچون دیگر مفاهیم، تنها درون فعالیتی که از آن‌ها استفاده می‌کنیم معنا می‌یابند و، درنتیجه، نقش منطقی آن‌ها روشن می‌شود و ارتباط‌های مفهومی‌شان آشکار می‌گردد. رهیافتی ویتگنشتاینی به این مسئله نشان می‌دهد که دو سوی این منازعه -واقع‌باوری و واقع‌ناباوری- هر دو بر یک پیش‌فرض استوارند و اگر آن پیش‌فرض رد شود، مسئله منحل خواهد شد. آنگاه است که با بینش نوی ویتگنشتاین به زبان می‌توان بررسید که چگونه در برخی بافتارها مواردی از واقعیت‌ها و ارزش‌ها درهم‌تنیدگی دارند. من از این بینش در فعالیت پزشکی استفاده می‌کنم و نشان می‌دهم که این فعالیت در یک بستر یا بافتار بالینی رخ می‌دهد و همین بافتار بالینی این امکان را فراهم می‌سازد که در بسیاری از موارد ارتباط میان عبارات ناظربه‌واقع و ارزشی را درک کرد. به همین سبب، می‌توان فعالیت پزشکی را قلمرو مهمی در علوم دید که در آن امکان درهم‌تنیدگی واقعیات و ارزش‌ها به بهترین شکل نمایان می‌شود.

ویتگنشتاین در دورۀ متأخر فلسفۀ خود همچون دورۀ متقدم بر نقدی بودن روش و فعالیتِ فلسفی تأکید می‌کند، اگر چه آن را در دورۀ متأخر بسط می‌دهد. او در فقراتی از کتابِ پژوهش‌های فلسفی از این روش با عنوانِ درمانگرایانه بودن نیز یاد می‌کند که در فرآیندِ آن فیلسوف به آن چه موجباتِ مغالطی اندیشیدن و خلطِ مقولاتی را فراهم کرده است، پی می‌برد. تأسیس چنین روشی به واسطۀ نگاهی نوین به زبان فراهم می شود که زبان را جدای فعالیت‌های زبانی نمی‌داند. به عبارت دیگر مفاهیم رابطۀ درونی با فعالیت‌های زبانی و نحوۀ زیست ما دارند و نمی‌توان معنای مفاهیم را منفک از سیاقِ سخن فراچنگ آورد. سخن از کاربرد در زبان، نزدِ ویتگنشتاین در واقع می‌خواهد توجه ما را به این درهم‌تنیدگی زبان و نحوۀ زیست ما جلب کند. از نظرِ ویتگنشتاین مسائل فلسفه از عدم توجه به این بصیرت نسبت به زبان حاصل شده است زیرا که فیلسوفان، زبان را منتزع و جدای از هر فعالیتی در نظر می‌گیرند. با در نظر گرفتن چرخشِ نگاهِ ویتگنشتاین به زبان، مسائلِ فلسفی ناشی از نادیده گرفتن و خلطِ کاربردهای زبان خواهد بود که با نشان دادن آن‌ها مسائل منحل خواهند شد.

این مجموعه تلاشی است جهت استخراج رویکرد جان سرل به نظریه افعال گفتاری. سرل سخن گفتن یا افعال گفتاری را افعالی قاعده‌مند می‌داند، در واقع از نظر او در حین سخن گفتن کاری مطابق با قواعد انجام می‌دهیم. در پی اثبات این فرضیه سرل موضوعات متعددی را مورد بررسی قرار می‌دهد. او مسائلی نظیر قواعد و نهادها را مورد تحقیق قرار داده و به ارتباط آن‌ها با زبان می-پردازد. همچنین او به بررسی موضوع معنا می‌پردازد و نسبت آن با ذهن را مورد توجه قرار می‌دهد و از پی همه این‌ها سعی می‌کند تا قواعدی معناشناسی جهت انجام صحیح فعل گفتاری استخراج کند.در این تحقیق طبقه بندی سرل در مورد افعال گفتاری یا به عبارتی کارهایی که به وسیله زبان انجام می‌دهیم مورد مداقه قرار می‌گیرد. همچنین تحقیقات سرل بر روی افعال گفتاری غیرمستقیم، استعاره و کنایه که از نتایج تحقیقات سرل بر روی افعال گفتاری هستند نیز مورد بررسی قرارمی‌گیرد.جهت تبیین نظریه سرل ابتدا بخشی از اندیشه سه تن از فیلسوفان یعنی ویتگنشتاین، آستین و گرایس که آراء سرل تا حدی متأثر از آن‌ها است، تشریح می‌شوند، و در نهایت برخی نظریات سرل که از جانب فیلسوفان و زبان‌شناسان مورد نقد قرار گرفته، بررسی می‌شوند.واژگان کلیدی: جان سرل، افعال گفتاری، قاعده قوام بخش، واقعیت نهادی، معنا، افعال گفتاری غیرمستقیم، استعاره، کنایه، معناشناسی، کاربردشناسی