جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«علت و معلول» و «اسباب و مسببات» از مباحث اعتقادي و کلامي صوفيه است. استنباط کلي از موضوع تاکنون اين بوده که صوفيه عليت را انکار مي کنند و تنها حق تعالي را موثر و فاعل حقيقي مي دانند. هدف اين مقاله بررسي اين موضوع و تبيين چگونگي اعتقاد صوفيه به آن است. اين موضوع در متون مختلف صوفيه اعم از فارسي و عربي، نثر و نظم و نيز در کتب کلامي مرتبط با موضوع مورد مطالعه قرار گرفته و آنچه که مورد اعتقاد عموم صوفيه بوده از آن ها استخراج و استنباط شده است. نتيجه آنکه در اعتقاد صوفيه «علت و معلول» چيزي است غير از «اسباب و مسببات». کل جهان و پديده هاي آن معلول يک علت است و آن «فعل خداوند» است که بي علت است و غير از اين علت و معلولي در جهان وجود ندارد. آنچه در اين جهان وجود دارد و اصطلاحا «علت و معلول» ناميده مي شود صوفيه آن را «اسباب و مسببات» و در اصطلاح خود «عالم حکمت» ناميده و به آن معتقد بوده اند و علت و معلول به اين معني را انکار نکرده اند. در اعتقاد صوفيه اسباب و مسببات بر اساس سنت هاي الهي عمل مي کنند. آن ها مي گويند خداوند قادر است بدون اسباب هم مسببات را پديد بياورد که به آن «عالم قدرت» گفته اند.

كلام از جمله ي علوم اسلامي است كه سابقه اي طولاني دارد. اولين كسي كه به مباحثات كلامي پرداخت امام علي(ع) بود در اوايل قرن دوم هجري با ظهور معتزله علم كلام رسما" پديد آمد. بعدا" فرقه هاي متعدد ديگري در علم كلام ظاهر شدند از جمله شيعه و اشاعره. علم كلام علمي است كه به اثبات عقلاني عقايد اسلامي و دفعا عقلاني از اين عقايد مي پردازد. موضوع علم كلام بيش تر خدا و صفات اوست ادبيات فارسي از اين علم هم مانند بسياري ديگر از علوم تاثير پذيرفته و اين علم در اشعار شاعران انعكاس يافته است. حديقه ي سنائي از جمله آثاري است كه مباحث كلامي فراواني در آن آمده است از جمله: خداوند صفات او نبوت رزق و مسايل ديگري از اين قبيل فهم دقيق اشعاري كه اين مطالب در آن ها آمده احتياج به بررسي و بيان آنها بر اساس آراء متكمين دارد اشعار سنائي در اين پژوهش بر اين اساس بررسي و مشكلات آن حل شده است و در اين زمينه جوابگوي نياز خوانندگان حديقه است.