جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بر اساس نصوص دینی انسان قبل از ورود به دنیا مراحلی را گذرانده و در هر یک از آنها اتّفاقاتی افتاده که در سرنوشت او مؤثر بوده‌است، امّا از طرفی انسان در دنیا موجودی مختار است لذا نمی‌توان سرنوشت انسان را در دنیا از پیش تعیین‌شده دانست. با این حساب لازم است تحقیق شود وقایع جهان‌های پیشین چه تأثیری بر سرنوشت انسان در دنیا دارد و چگونه خود را نشان می‌دهد؟ بر اساس آیات و روایات انسان قبل از دنیا سه مرحله‌ی خلقت ارواح، خلقت بدن‌های ذرّی و خروج از صلب آدم (ع) را گذرانده‌است. در این مراحل بر خلاف آزمون‌ها و ابتلائات دنیا که صورت تفصیلی دارد خداوند انسان را به صورت اجمالی در معرض آزمون ایمان قلبی و اطاعت عملی قرار داد لذا سرنوشتی که برای انسان‌ها حاصل شده اجمالی است. همان طور که خلقت انسان از ماقبل دنیا آغاز شده، تکوّنی اجمالی یافته‌است و در دنیا به تکامل تفصیلی می‌رسد، سرنوشت او هم که ابتداءً اجمالی بوده با توجّه به نحوه‌ی عمل‌کرد انسان در دنیا صورت تفصیلی به خود می‌گیرد؛ به تعبیر دیگر آنچه قبل از دنیا واقع شده قضاء مشروط است، اگر انسان از امکانات دنیا به نیکی بهره گیرد می‌تواند موقعیت خود را بهبود بخشد و به کمالات برتر دست یابد و الّا قضاء مشروط به قطعی تبدیل می‌شود. تعالیم اهل‌بیت (ع) در باب حیات پیشینی انسان تبیین خوبی در باب بینش‌ها و گرایش‌های فطری به دست می‌دهد. بر این اساس معرفت عمیق قلبی انسان نسبت به خداوند حاصل ارتباط مستقیم و بی‌واسطه‌ی انسان با خدا در عوالم ماقبل دنیاست و همانندی در طینت عامل گرایش انسان به خوبی‌ها یا بدی‌هاست. اگر آیات و روایاتی که مربوط به حیات پیشینی انسان است گردآوری و تدوین شود، راه برای پژوهش‌های این حوزه اوّلاً هموار و ثانیاً جامع می‌گردد.

‫پژوهش حاضر در صدد بررسي و تحليل مناظرات و احتجاجات کلامي و معارفي امام علي عليه السلام به منظور دستيابي به قالب و محتواي استدلالهاي آن حضرت و آگاهي از مسائل عرضهشده و يافتن پاسخ براي مسائل کلامي است. نويسنده مناظرات را در دو بخش مناظره و احتجاج با اهل کتاب و مناظره و احتجاج با مسلمين ارائه نموده است. هفت مورد مربوط به بخش نخست است. در بخش دوم، پنج مورد مربوط به خلافت و فضيلت اهل بيت?، هفت مورد مربوط به واقعه جمل، چهار احتجاج مربوط به قاسطين و مارقين و چهار احتجاج در موضوعات مختلف ارائه شده است. در هر يک از موارد، ارائه گزارش از مناظره، تحليل ساختاري و منطقي و تحليل محتوايي انجام پذيرفته است. استدلالهاي حضرت، در قالبهاي مختلف قياس اقتراني و استثنايي است. بيشتر استدلالهاي حضرت، برهان است و تنها در چند مورد که خصم نسبت به پذيرش حق مقاومت کرده، جدل هم وجود دارد. خطابه و مغالطه در اين استدلالها ديده نميشود. از شعر هم فقط در برخي نامهها به معاويه، در پاسخ اشعار او، بهره برده است. اما به لحاظ محتوا، در باب توحيد، از مکان خداوند، رؤيت خداوند، عدالت و قضا و قدر سخن گفته شده است. در باب نبوت، افضليت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، معجزه و عصمت انبيا? در خلال مناظرات ارائه شده است. در باب امامت که بيشترين مناظرات حضرت را شکل ميدهد، موضوع خلافت و افضليت اهل بيت? و اميرالمؤمنين عليه السلام بر سايرين مطرح شده است. قوت استدلالهاي حضرت به حدي است که هر حقطلبي آنها را ميپذيرد. مخاطبان حضرت، به جز افرادي که به طمع قدرت با ايشان مقابله کردهاند و بخش اندکي از خوارج، همه تسليم شده، به درستي سخن اميرالمؤمنين عليه السلام اعتراف دارند.