جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگی تبیین عمل، یکی از پرسش‌های اصلی فلسفۀ عمل معاصر است که نقطۀ پیوند این شاخۀ نوپای فلسفی با فلسفۀ علوم انسانی محسوب می‌گردد. برخی فیلسوفان عمل این مسئله را به نحو علمی و بر اساس رابطۀ علّی دلیل با عمل توضیح داده و برخی دیگر به تبیین عقلانی آن اقدام نموده، آن را متفاوت از تبیین علمی تفسیر کرده‌اند. علامه جعفری ضمن تحلیل عمل انسان و تأکید بر عنصر اختیار در آن، سعی کرده تا نشان دهد که عمل اختیاری با وجود سلطۀ عامل بر انجام و ترک کارها، قابل تبیین است. علامه ضمن تفکیک میان تبیین عقلانی و تبیین علمی، اگرچه تبیین علّی را در حوزه تحقیق علمی پذیرفته است، اما آن را در تبیین با دلیل منحصر نمی‌کند؛ بلکه با تأکید بر نقش اختیار و آزادی انسان، ملاحظۀ عوامل چهارگانۀ درون‌ذاتی متغیر، درون‌ذاتی ثابت، برون‌ذاتی متغیر و برون‌ذاتی ثابت را در تبیین علمی ضروری می‌داند. همچنین علامه تبیین را به دو مرحلۀ پیش و پس از عمل تقسیم کرده، روش تبیین پیشینی را استقرایی و بر اساس حساب احتمالات، و روش تبیین پسینی را قیاسی معرفی می‌کند. پژوهش حاضر ضمن استخراج و تنظیم نظریه علامه جعفری در تبیین عمل، سه چالش مهم هنجارمندی، ارتباط منطقی و انحراف در سلسلۀ عمل را که در نظریه‌های علّی مطرح است، توضیح و نشان می‌دهد که مبتنی بر تحلیل عمل و اختیار انسان می‌توان به این اشکالات پاسخ داد.

مسئله این تحقیق، دیگری و تأثیر آن در استکمال نفس از دیدگاه حکمت صدرایی است. برخی از متفکران معاصر در غرب به بحث دیگری و انواع مناسبات انسانی پرداخته‌اند و هر یک از زاویه‌ای آن را بررسی نموده‌اند. استکمال نفس از مسائلی است که ملاصدرا به واسطۀ دو اصل «جسمانیة الحدوث و روحانیة البقا» بودن نفس و «حرکت جوهری»، آن را توجیه عقلانی کرده است. کمال آدمی بر به‌کارگیری دو قوۀ نظری و عملی و رسیدن به مرتبۀ عقل مستفاد و تخلیۀ نفس از رذائل اخلاقی وابسته است. از منظر ملاصدرا، استکمال نفس تنها از رهگذر نشیءۀ دنیوی و حیات اجتماعی قابل‌تحقق است. بی‌‌تردید در حیات اجتماعی نیز آدمی با دیگران ارتباط دارد و سعادت و شقاوت نفس تا حد زیادی در گرو نحوۀ تعامل با آنهاست. مصادیق دیگران، تودۀ مردم، استاد و ولی جامعه است. سالک در سفر چهارم نیز ناگزیر با دیگران، مرتبط است و از این رهگذر نه تنها در هدایت آنان رهگشاست، بلکه این ارتباط در سیر صعودی او نیز اثربخش است. در این مقاله با روش تحلیلی، نحوۀ اثربخشی دیگران در استکمال نفس بررسی خواهد شد.

توضیح کتاب: نویسنده در کتاب حاضر اندیشه‌ها و آرای فلسفی "کارل یاسپرس" (1883 - 1969) را نقد و بررسی نموده نیز وی و اندیشه‌هایش را با برخی از متفکران به ویژه هایدگر مقایسه کرده است. کارل یاسپرس از متفکران مکتب اگزیستانسیالیزم است که با وجود مشترکاتی که با دیگر متفکران این مکتب دارد، از آرا و نظریات خاصی برخوردار است. مسئله انسان و سرنوشت او، محور تفکر و اندیشه او قرار دارد. در فلسفه وی بحث بر سر وجود انسان و شدن وی است. یاسپرس بر رابطه انسان با خدا تاکید دارد وی گاه به جای کلمه خدا، اصطلاح متعالی یا تعالی را به کار می‌برد مراد وی از این نکته تنها این معنا نیست که اشاره به مبدایی بکند که فوق جهان است، بلکه می‌خواهد این نکته را نیز یادآور شود که انسان با فراتر رفتن از حدود وجودی خود است که می‌تواند حضور خدا را درک کند. اگر در انسان جهشی صورت نگیرد و وجود وی دگرگون نشود، به سوی متعالی گام برنخواهد داشت.

تبیین آرای فلسفی آیةالله جوادی آملی در مسائل معناشناختی می‌تواند مقدمه‌ای برای دفاع عقلانی از اخلاق جاودان و واقع‌گرای اسلام در هرعصری باشد. در این مقاله نظریه ایشان در خصوص معنای «الزامات اخلاقی» و جایگاه این نظریه در میان نظریه‌‌های معناشناسی فرااخلاق مورد بررسی قرار می گیرد. در این نظریه، «باید های اخلاقی» اعتباری، انشایی و تعریف‌پذیر می باشند و معنای آنها «ضرورت بالغیر» است. در این تعریف، نه از مفاهیم اخلاقی دیگر استفاده می‌ شود، و نه از مفاهیم تجربی، از این رو، این نظریه «تعریف‌‌گرا» و «طبیعت‌‌گرایی عام» به حساب می آید، نه «طبیعت‌گرایی خاص». این نظریه مانند نظریه‌-های الهیاتی مفهوم «باید اخلاقی» را بر اساس امر و نهی الهی تعریف نمی‌کند، تا جزو نظریه‌های «فراطبیعت-گرایی الهیاتی» باشد. اما در این نظریه چون از مفاهیم معقولات ثانی فلسفی-ضرورت بالغیر- برای تعریف «باید اخلاقی» استفاده می‌شود، از دسته نظریه‌های «فراطبیعت‌گرایی فلسفی» می‌باشد. از نگاه معرفت شناسانه نیز، در نظریه آیةالله جوادی آملی گزاره‌های حاوی «بایدهای اخلاقی» گزاره‌هایی انشایی هستند نه اخباری، بنابراین، شناختی از واقعیت اخلاقی در خارج به ما نمی‌دهند، و «غیرتوصیفی» می‌باشند، ولی چون مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعی، اعتبار شده‌اند، اعتباری محض نیستند، از این رو، نظریه ای «واقع‌گرا» است.

در پراگماتیسم پیامبرانۀ کرنل وست، اخلاق و سیاست در هنر پیوندی عمیق دارند. او فیلسوفی است که بررسی و مبارزه با نژادپرستی در مرکز تفکراتش قرار دارد. در رویکرد وست اخلاق تبدیل پایۀ زیبایی‌شناسی و سیاست می‌شود. او تصویری از زندگی اخلاقی ارائه می‌دهد که در آن بر منحصربه‌فرد بودن ویژگی‌های انسان‌ها تأکید می‌شود. هدف او از پراگماتیسم پیامبرانه، ارائۀ پاسخ به مشکلات کوتاه‌مدت و تفسیرهای مداوم فرهنگی در دوران تاریخی مشخص است. وست نهیلیسم را شرّ و در تضاد با دموکراسی می‌داند. از نظر او بدون هنر نمی‌توان شرایط سخت مبارزه با نهیلیسم را تاب‌ آورد. او معتقد است هنر با اصالت – هنر با دغدغۀ مشترک با ستمدیدگان و رنگین‌پوستان– دارای خاصیت ضد نهیلیستی است؛ که در عالی‌ترین سطح می‌توان آن را در هنر سیاه‌پوستان آمریکایی مشاهده کرد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی-انتقادی، پس از بررسی و تبیین نظریات وست، رابطۀ سیاست و اخلاق در هنر از نگاه وست مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد.

فلسفه اسلامی به عنوان فلسفه ای که در محیط اسلامی نشو و نما یافته است و قطعاً تأثیر اعتقادات کلامی اسلامی بر آن بسیار زیاد بوده است، همواره از نگاه متفکران غربی یا شرقی، بیشتر کلام جلوه کرده است تا فلسفه. نادرستی این ادعا تنها با سخن سرایی و یا عنوان کردن عظمت های فلسفه اسلامی روشن نمی شود بلکه باید تک تک عقاید متکلمان با نظرات فلاسفه مقایسه شود تا دامنه تأثیر هر یک از این دو دسته تفکر اسلامی بر یکدیگر تعیین گردد. فلسفه و کلام اسلامی پا به پای هم امتداد یافته اند و با یکدیگر تعاملات و تقابلات بسیاری نیز داشته اند. فلسفة اسلامی در برابر کلام و باورهای کلامی در موارد متعددی ایستاده است که شامل رویکرد، نگاه، هدف و انگیزه نو، ارائه دلایل و براهین نو، روش سیر بحث و مبانی نو و ارائه نظریات نو می باشد. حوزة الهیات بالمعنی الاخص که شامل ذات، صفات و افعال واجب الوجود و مسألة نفس می شود و مسائل حکمت عملی که شامل اخلاق (حسن و قبح افعال) و سیاست مدن (نبوت و امامت) می باشد، حرف های تازه و راه های تازه ای از جانب فلاسفه را در بردارد که مقایسة مورد به مورد آنها با اعتقادات متکلمان اسلامی، شبهه کلام زندگی فلسفه اسلامی را مرتفع می سازد. ارائة استقلال جویی های حکمای مشاء، اشراق و متعالیه در برابر متکلمین اشعری، معتزلی و شیعی در دو حوزه مذکور حاصل کار این پژوهش است.