جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این رساله حاصل مطالعاتی است که در حدامکان با مراجعه به جمیع آثار علامه و ابن تیمیه در پی تطبیق این دو دیدگاه انجام گرفته است.هدف اصلی نگارنده، رسیدن به نقاط اشتراک و افتراق این دو نظریه برای رسیدن به این منظور واژه تأویل در منابع لغوی، قرآنی و روایی مورد بررسی قرار گرفته است.

‫تأويل به‌معناي تفسير و بيان، خلاف ظاهر لفظ، و نيز به‌معناي حقيقت خارجي، جزء اصطلاحاتي است که ميان عالمان مسلمان همواره رواج داشته و مطرح بوده است. تأويل از نظر ابن‌تيميه، حقيقتي خارجي بوده، و اثر واقعي مدلول کلمه دانسته شده است. بر اين اساس، تمام آيات قرآن از نظر وي داراي تأويل است. ظاهرگرايي، تعصب افراطي در عقيده، رجوع به دوره نخستين و بدعت‌ستيزي، اموري هستند که زمينه پيدايش اين نظريه را فراهم ساخته است. از سوي ديگر، علامه طباطبايي تأويل را به‌معناي واقعيتي عيني و حقيقتي خارجي مي‌داند که تمام بيانات قرآن به آن اعتماد دارد، و از قبيل مفاهيم و معاني نبوده، بلکه فراتر از آن است که در دايره الفاظ بگنجد؛ اما آن امور و حقايق عيني را فقط براي تقريب به اذهان ما در قالب لفظ و عبارت پرداخته‌اند. اين الفاظ همانند مثل‌هايي است که با آوردن آن‌ها انسان به‌معناي مورد نظر نزديک مي‌شود. قرآن کريم نيز در تمام مواردي که لفظ تأويل را استعمال کرده است، همان واقعيت عيني خارجي را در نظر گرفته است. وحدت تشکيکي وجود، تطابق عوالم سه‌گانه، و مسأله انزال و تنزيل، مباني‌اي هستند که زمينه پيدايش اين نظريه را فراهم مي‌آورد. بدين ترتيب مي‌توان نتيجه گرفت که تأويل بر اساس نظر هر دو انديشمند، از سنخ مفاهيم و معاني نبوده، بلکه واقعيتي عيني و خارجي است؛ با اين تفاوت که ابن‌تيميه مصاديق عيني و خارجي الفاظ را تأويل آن‌ها دانسته، اما علامه طباطبايي آن حقيقت را فراتر از دايره مصداق عيني مي‌داند. او بر اساس باورهاي عرفاني و فلسفي خويش، آيات قرآن را متکي بر حقايق اصيل و واقعي مي‌داند که سرمنشأ تمام بيانات قرآني است. همچنين بر اساس هر دو ديدگاه، تمام آيات قرآن، اعم از محکم و متشابه، داراي تأويل است. به‌علاوه، هر دو براي اثبات فهم‌پذير بودن تمام قرآن، تلاش بسياري کرده‌اند.