جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیه مافیه از آثار پراهمیتی است که مولانا در آن به مباحث عمیق و قابل توجهی دربارۀ پیامبر اکرم و جایگاه وی پرداخته است. این مقاله به دنبال آن است تا با تحلیل نگاه متمایز مولانا به حضرت محمد (ص) در مقایسه با دیگر انبیا و اولیا، موجبات دستیابی به تحلیل دقیق و کامل دیدگاه مولانا در دو بخش مستقل: شریعت و طریقت محمدی و مقام محمد (ص) فراهم سازد. در بخش نخست، با تبیین جایگاه شریعت محمدی از یک سو و طریقت محمدی از سوی دیگر و بررسی ارتباط نظر مولانا در این باب با مسئلۀ وحدت ادیان در عرفان، وجوه تمایز شریعت اسلام و طریقت محمدی بررسی می شود. در بخش دوم، مقام حضرت محمد (ص) در نظرگاه مولانا در پنج اصل مهم و برجستۀ ولایت، مقام دیدار، اصالت وجودی پیامبر به عنوان اولین مخلوق و عقل کل، عشق الهی، تجلی گاه اسماء و صفات الهی مورد تأمل و تحلیل قرار می گیرد.

معرفت از کلیدی ترین موضوعاتی است که با تفاوتی بنیادین با علم، مقام عارف بالله را از عالم علم متمایز می سازد. با تامل در سخنان حلاج و ابوالحسن خرقانی و تحلیل دیدگاه نظری ایشان می توان به نوعی پیوند میان جهان بینی عرفانی این دو عارف بزرگ از طریق اظهار نظرات مشابه آنها در باب معرفت الهی اشاره کرد. حلاج با قایل شدن به دو ویژگی خاص برای معرفت حق تعالی، حقیقت اصلی آن را طبق جهان بینی الهی خویش با دو اصل عجز انسانی برای رسیدن به معرفت ذات حق و فناء فی الله از طریق نفی انیت و ماسوی الله آشکار می کند. خرقانی عارف برجسته قرن چهارم هجری نیز حدود یک قرن پس از او در سخنانی با درون مایه ای مشابه با مضمون سخنان حلاج، علاوه بر عجز ادراک بشری از شناخت ذات الله، فنای منیت و اغیار را با عنوان کلید رستگاری عارف و رسیدن وی به کمال مطلوب یعنی معرفت الهی مطرح می کند. بررسی، تحلیل و تطبیق نظرگاه این دو عارف بزرگ در باب معرفت، رویکرد اصلی این مقاله است که در غایت به گونه ای وحدت می انجامد، وحدتی که بازتاب حقیقی معرفت الهی در جهان بینی این عرفاست.

زبان از مهم‌ترین ویژگی‌های بیانگر باورهای عارف است و به‌ همین‌ سبب اهمیت ویژه‌ای دارد. حلاج از عرفایی است که رمزهای زبانی آثار و سخنان او، زبان وی را از زبان معمول متمایز می‌کند. دستیابی به رویکردهای فکری و تجربیات او مرهون تحلیل و تفسیر این رمزها است. این نوشتار پس از توضیح رمز و رابطة مستقیم آن با تجربة عرفانی و تبیین دیدگاه حلاج دربارة زبان رمزی، رموز زبانی حلاج را در سه بخش حروف، کلمات و تصاویر، با روش توصیفی‌‌تحلیلی بررسی می‌کند. در این مقاله نقش رمز در زبان حلاج، ارتباط زبان رمزی حلاج با تجربه‌های روحانی او و نقش آن در شناخت تجربه‌ها و باورهای وی بررسی می‌شود. با توجه ‌به تفاوت ظریف شطح و رمز، کشف رموز زبان حلاج، می‌تواند نوع تجارب و حقیقت باورهای او را آشکار کند. رمز و شطح، اصلی‌ترین و پراهمیت‌ترین بخش سخنان حلاج است و در زبان او بسیار به شطحیات توجه شده است؛ به‌همین‌سبب بررسی و تحلیل انواع رمز در سخنان او ضرورت دارد.

با استفاده از تحلیل هم‌واژگانی می‌توان ساختار دانش را در یک حوزۀ پژوهشی، شناسایی و خوشه‌های موضوعیِ زیر مجموعۀ آن را بیان کرد. در این پژوهش سعی بر آن است تا با کاربرد این روش و استفاده از رویکردهای تحلیل شبکه و دیداری‌سازی علم، ساختار دانش در پژوهش‌های حوزۀ عرفان بررسی شود. مجموعۀ اصلی رکوردهای تحت مطالعه، 1931 مقالة‌ چاپ ‌شده در حوزۀ عرفان است که در پایگاه استنادی جهان اسلام نمایه شده‌اند. در این پژوهش ـ که به روش کتاب‌سنجی و تحلیل شبکه‌های اجتماعی انجام شده ـ پس از بازیابی رکوردها و یکپارچه‌سازی فایل داده‌ها، اطلاعات به ‌دست‌ آمده با استفاده از نرم‌افزارهای مختصّ علم‌سنجی و همچنین spss مورد تحلیل قرار گرفته است. تحلیل خوشه‌های واژگانی، مهم‌ترین موضوعات مرتبط با پژوهش‌های عرفانی را در یازده خوشه، هر یک را تحت عنوانی مجزا نشان می‌دهد. بر اساس نقشۀ مقیاس چند بُعدی، این یازده خوشه به هشت خوشه با موضوعاتی کلی‌تر و پیوستگی و شباهت بیشتر تقلیل یافت. بررسی مرکزیّت و تراکم هر یک از این خوشه‌ها ـ که بیانگر میزان بلوغ و توسعۀ هر موضوع بر مبنای کلیدواژه‌های آن است ـ در نمودار راهبردی نشان می‌دهد که موضوع حکمت یا عرفان نظری، به‌ویژه در دیدگاه ابن‌عربی علاوه بر داشتن قابلیت توسعه، دارای بیشترین مرکزیت در میان دیگر موضوعات است.

روایت زندگی، اندیشه و مرگ حلاج دربیشتر متون عرفانی همواره از ظرفیت و توانمایگی برای معرفی زمینه‌ها ونشانه‌های گفتمان صوفیانه برخورداربوده است. برخی گفتمان‌ها بتدریج این نشانه‌ها رابعنوان «دال‌های شناور» درخود جذب و باماهیتی متفاوت مفصل‌بندی کردند وازین طریق زمینۀ تغییرگفتمان عرفانی رافراهم ساختند.دردورۀ مشروطه، برخلاف دوران گذشته که رنگ گفتمان عرفانی در متون مرتبط باحلاج رنگ غالب بودو بیشتر قرائت‌ها ازحلاج بازتاب مستقیمی ازمقام عرفانی وی محسوب می‌شد،جنبش‌های چپ‌گرا باتقلیلگرایی وکلیشه‌سازی وبازنمایی عرفان بدو نوع متفاوت و تفکیک عرفان منفعل وناکارآمد ازعرفان انقلابی، عناصری ازگفتمان عرفانی حلاج رابرجسته ساختند وبادرون‌مایه ودال مرکزی گفتمان چپ مفصل‌بندی کردند. بارزترین نمونۀ این چرخش گفتمانی دردو قرائت متمایز ماسینیون و میرفطروس دیده می‌شود که یکی روایت خود را در چهارچوب گفتمان عرفانی و بر پایۀ حقایق تاریخی مستند بنا کرد و دیگری در قالب گفتمان ایدئولوژیک و چپ‌گرایانه؛ چنانکه می‌توان میرفطروس را نقطۀ اوج تغییر گفتمان عرفانی به انقلابی شمرد.این مقاله بامروری بردونوع مواجهۀ فاصله‌مندباعرفان و تحلیل نشانه های درمتون عرفانی وادبی وسیاسی ببررسی و تحلیل تفاوت قرائت‌ها وروایات موجود ازسرگذشت و اندیشۀ حلاج ومهم‌تر ازآن تغییر وجذب برخی عناصر گفتمان عرفانی در گفتمان انقلابی می‌پردازد. نتیجۀ این تحول وجذب، جایگزینی عشق واتحاد عرفانی بعنوان مبنای اصلی حیات ومرگ حلاج باماتریالیسم و اومانسیم ازیکسو وکرامات معنوی ومواعظ عرفانی باجادوگری و تبلیغ بیدینی وخداستیزی درجهت انقلاب مردمی ازسوی دیگراست.

پژوهش حاضر با هدف بررسي نقاط قوت و ضعف فرايند تغيير در طرح ارزشيابي كيفي- توصيفي در استان اصفهان به انجام رسيده است. به عبارت ديگر، اين پژوهش درصدد بوده است تا فرايند تغيير را در پنج حيطه شامل: تدوين و طراحي، اشاعه و انتشار، پذيرش، اجرا و نهادينه كردن در طرح ارزشيابي توصيفي از ديدگاه معلمان، مديران و كارشناسان مجري طرح ارزشيابي ‌توصيفي در استان اصفهان بررسي نمايد. اين پژوهش، در هم تنيده (كمي- كيفي) و از نوع توصيفي- تحليلي است. جامعه آماري شامل دو بخش است. بخشي از جامعه‌، معلمان و مديران مجري طرح در استان اصفهان هستند كه از طريق پرسشنامه نظرات آن ها جمع‌آوري شده است. جامعه ديگر را كليه كارشناسان سنجش و ارزشيابي كه مجري طرح در استان مي‌باشند، تشكيل مي‌دهد. در اين پژوهش با توجه به تعداد كم جامعه، نمونه‌گيري انجام نشده و از روش سرشماري استفاده گرديد. تعداد معلمان 44 نفر، مديران 8 نفر و تعداد كارشناسان 10 نفر مي‌باشد.در اين پژوهش از سه ابزار اسناد و مدارك، پرسشنامه و مصاحبه استفاده شده است. به منظور برآورد روايي سوالات مصاحبه و پرسشنامه، از روايي محتوا استفاده شده و نظر متخصصان در رابطه با كيفيت سوالات مورد توجه قرار گرفته است. براي برآورد پايايي پرسشنامه از روش آلفاي كرانباخ استفاده شده است كه پايايي كل پرسشنامه (0/96) بوده است. به منظور تجزيه و تحليل اطلاعات كمي از روشهاي آماري توصيفي مانند فراواني، درصد ميانگين، انحراف معيار، جداول و نمودارها و در تجزيه و تحليل اطلاعات حاصل از مصاحبه از روش مقوله‌بندي استفاده شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه سوال اول (تدوين و طراحي) در بخش كمي، ميانگين ميزان توجه به تدوين و طراحي طرح ارزشيابي توصيفي 3/14 بوده كه بيش از ميانگين تعيين شده (3) مي‌باشد. در بخش كيفي، كارشناسان ارزشيابي،از طرفي به مطلوبيت و مقبوليت اهداف طرح و از سويي ديگر به ضعف در مورد ميزان مشاركت مجريان در تدوين و طراحي تأكيد كردند و پيرامون هر يك، نكات مختلفي را ارائه نموده‌اند. در سوال دوم (اشاعه و انتشار) ميانگين نمره ميزان توجه به اشاعه و انتشار طرح ارزشيابي 2/94 بوده كه كمتر از ميانگين تعيين شده (3) مي‌باشد. در بخش كيفي، كارشناسان ارزشيابي در دو مقوله‌ي كلي اطلاع‌رساني و نوع اشاعه طرح، موارد متعددي را بيان نمودند. در سوال سوم (پذيرش)، ميانگين نمره ميزان توجه به پذيرش طرح ارزشيابي توصيفي 52/3 بوده كه بيشتر از ميانگين تعيين شده (3) مي‌باشد. در بخش كيفي كارشناسان، به تحصيلات بالا، آموزش مداوم و مشاركت بيشتر مجريان در طرح به عنوان عوامل مؤثر در پذيرش تأكيد نمودند. در سوال چهارم (اجرا)، در بخش كمي، ميانگين نمره ميزان توجه به اجراي طرح ارزشيابي توصيفي 2/89 بوده كه كمتر از ميانگين تعيين شده (3) مي‌باشد. در بخش كيفي، مصاحبه‌شوندگان در دو مقوله‌ي ميزان امكانات و منابع و انعطاف و استقلال در اجرا، موارد متعددي را بيان نمودند. در سوال پنجم (نهادينه كردن)، ميانگين نمره ميزان توجه به نهادينه كردن طرحي ارزشيابي توصيفي 2/55 بوده كه از ميانگين تعيين شده (3) كمتر مي‌باشد. در بخش كيفي، كارشناسان به مواردي چون فرهنگ‌سازي در جامعه و ايجاد تغييرات بنيادي در نگرش و دانش معلمان، تأكيد كردند. در مجموع مي‌توان گفت كه فرايند تغيير در طرح ارزشيابي توصيفي در پنج حيطه يكسان نبوده است. به اين معنا كه بيشترين ميانگين مربوط به حيطه پذيرش و كمترين ميانگين مربوط به حيطه‌ي اجرا مي‌باشد.