جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مشترک بین تمام فرق اسلامی مسئله توحید است و به خاطر اهمیت موضوع بزرگانی از این فرقه‌ها در این مورد کتاب نوشته‌اند. شیخ صدوق از علمای بزرگ شیعه با پیروی از حدیث ثقلین، در اثری به نام «التوحید» با استفاده از قرآن و روایات معصومین: به تبیین این مسئله پرداخته، و در نتیجه خدایی که ایشان اثبات نموده و به اسما و صفاتش اشاره کرده است به هیچ‌وجه شباهت با مخلوقاتش ندارد. در مقابل، ابن خزیمه از عالمان مکتب سقیفه و پیروان شعار «حسبنا کتاب الله» در اثری به نام «کتاب التوحید و اثبات صفه الرب» به توضیح این مسئله پرداخته است. اما ایشان به خاطر ظاهرگرایی و عدم تأویل آیات و روایات متشابه، خدایی شبیه مخلوقاتش را اثبات می‌کند. وی از جمله عالمانی است که مورد تأیید وهابیت است و نگاه آن‌ها در مسئله مورد بحث، عین دیدگاه ابن خزیمه می‌باشد. از مقایسه نظرات این دو عالم مسلمان می‌توان به تأثیر حدیث ثقلین و شعار حسبنا کتاب الله در سرنوشت مسلمین پی برد. همچنین این مقایسه پاسخی است بر شبهات وهابیت که شیعه را موحد ندانسته و حتی شیعیان را متهم به کفر و شرک می‌کنند.

چکیدهبا بررسی تاریخی- کلامی اندیشه‌های اعتقادی دانشمندان شیعه در مدرسه حله می‌توان دریافت که آنان در مسأله نبوت، وحی را امری پنهانی و دیدن و شنیدن کلام ملک می‌دانند, و ضرورت بعثت نبی را با دلائل مختلفی که مهم‌ترین آنها قاعده لطف است اثبات می‌کنند، متکلمان این مدرسه معجزه را عبارت می‌دانند از اینکه نبی برای صدق نبوت خود امری را که برخلاف عادت است از طرف خداوند بیاورد. و این امر خارق‌العاده همراه با ادعای نبوت و مطابق با آنچه پیمبر ادعا کردهاست، باشد. اندیشمندان امامیه در مدرسه اصفهان با دو رویکرد فلسفی، و رویکرد عقلی و نقلی به این مسأله پرداخته‌اند. از منظر فلسفی وحی را اتصال نفس نبی به ذوات مجرده عالم عقل (به‌ویژه عقل فعّال) و مشاهده همه حقایق هستی می‌دانند، و بعد در سیر نزولی همین حقایق در عالم مثال به‌صورت کلمات همگون با عالم مثال (خیال متصل) درآمده و در منزل دیگر در عالمحس به‌صورت الفاظ و کلمات موزون حس می‌گردد. آنان برای ضرورت نبی دلایلی را ذکر می‌کنند، ازجمله نیازمندی انسان به زندگی اجتماعی و مصلحت بودن آن برای بقاء نوع انسان و اصلاح آخرت و تقویت عقل در احکام و مسائلی که عقل درنمی‌یابد. اندیشمندان این مدرسهدربیان ماهیت معجزه برای نفس آنچنان قدرتی قائل شده‌اند که در سایه طهارت و قوت می‌تواند در هیولای عالم عنصری تغییر ایجاد کند؛ و اینهمان معجزه است. همان طور که آشکار است در این دیدگاه تبیینی کاملا نفس محورانه از وحی و معجزه را شاهدیم.در طرف دیگر این مدرسه شخصیت‌هایی مانند علامه مجلسی و دیگران که با رویکرد عقلی ـ نقلی به تبیین وحی پرداخته‌اند، وحی را کاملاً خدا محورانه می‌دانند، یعنی این خدا است که یا باواسطه صوت یا فرشته وحی، وحی را به انبیاء می‌رساند. و در بیان ضرورت بعثت از منظر آیات و روایات و ادله نقلی به آن می‌پردازند، و از زوایای گوناگون بعثت انبیاء را لازم و ضروری می‌دانند. و با توجه به همین مبنای فکری معجزهرا فعل الهی که برخلاف مجرای طبیعی و همراه با دعوی نبوی باشد می‌دانند.