جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سلوک الی الله از سید کاظم رشتی درباره منازل و مسائل عرفانی است. در این کتاب برخی از اعمال صالحه ذکر می شود که برای شخصی که خواهان سلوک الی الله است لازم و واجب است که آنها را مراعات کند.

الرسالة الوعائية، اثر احمد بن زین‎الدین احسایی، رساله‎ای است کوتاه و مختصر پیرامون ظروف سه‎گانه ابد، دهر و زمان که توسط صالح احمد دباب، تحقیق شده است. / کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب بدون تبویب و فصل‎بندی، در موضوعات و عناوین متعدد و مختلف، سامان‎دهی شده است./ نویسنده در این کتاب، به بحث پیرامون سه مقوله ابد، دهر و زمان پرداخته و آنها را ابتدا از دیدگاه عامه مردم و سپس از نظر متکلمین بررسی نموده و در نهایت، قول حق در این‎باره را که همان قول اهل‎بیت(ع) می‎باشد، بیان نموده است. / در مقدمه، زندگی‎نامه تقریبا مفصلی از نویسنده ذکر گردیده و به موضوع کتاب، اشاره شده است. / نویسنده در ابتدای کتاب، به این موضوع اشاره دارد که اوقات به قول مطلق در کلام عامه مردم، پنج بخش می‎باشد که عبارتند از: ازل، سرمد، ابد، دهر و زمان؛ اما در نزد متکلمین، سه مورد اول، ظرف زمان قدیم بوده و ازل اول است و ابد آخر و سرمد مابین این دو که نویسنده آن را قبول نداشته و آن را اشتباه می‎داند./ وی در ادامه، با ذکر روایاتی، از جمله خطبه 65 نهج‌البلاغه: «لَمْ تَسْبِقْ لَهُ حَالٌ حَالًا فَيكونَ أَوَّلًا قَبْلَ أَنْ يكونَ آخِراً وَ يكونَ ظَاهِراً قَبْلَ أَنْ يكونَ بَاطِناً» (خداوندى را که پیشى نجسته است صفتى یا حالى از او، صفت یا حالى دیگر را. بدین معنى، که اول باشد پیش‎تر از آنکه آخر باشد و آشکار باشد پیش‎تر از آنکه نهان باشد)، به بیان نظریه حق در مسئله، که همان نظر اهل‎بیت(ع) می‎باشد، پرداخته است و «ازل» را خود ذات صرف و خالص که همان خود «ابد» است، دانسته و در ادامه به توضیح اصطلاحاتی همچون: «سرمد»، «دهر»، «لوح محفوظ»، «طبقات لوح محفوظ»، «قضاء و قدر» و «عالم ذر»، «علم»، «مشیت»، «اراده»، «علم متقدم بر مشیت»، «بداء»، «شقاوت و سعادت» و... همت نهاده است./ نویسنده مطالب کتاب را با بیان تعداد فرشتگان حامل عرش و سر چهار عدد بودن آنها، با اشاره به آیه شریفه 40 سوره روم: اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يمِيتُكُمْ ثُمَّ يحْييكُمْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يفْعَلُ مِنْ ذٰلِكُمْ مِنْ شَي‎ءٍ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى عَمَّا يشْرِكُونَ (خدا همان کسى است که شما را آفرید، سپس به شما روزى بخشید، آنگاه شما را مى‎میراند و پس از آن زنده مى‎گرداند. آیا در میان شریکان شما کسى هست که کارى از این [قبیل] کند. منزه است او و برتر است از آنچه [با وى] شریک مى‎گردانند) و نیز معرفت حقیقت نور سبز، به پایان برده است.

رسالة الطبيب البهبهاني، تألیف سید کاظم حسینی رشتی و تحقیق صالح احمد دباب، کتابی است با موضوع کلامی که در یک جلد به نگارش درآمده است. موضوع خاص کلامی در این کتاب، توحید، اهل‎بیت(ع) و معاد است. نگارنده، جانشین شیخ احمد احسایی بوده و از مدافعان مکتب و عقاید شیخیه محسوب می‎شود. کتاب، شامل مقدمه‎ای از محقق، تمهیدی از نگارنده و مطالب اصلی (مشتمل بر چهار بخش کلی: مراتب توحید، مراتب و مقامات اهل‎بیت(ع)، آنچه بر اهل‎بیت(ع) گذشت و اعتقاد مصنف درباره معاد) است و هرکدام از بخش‎های یادشده حاوی عناوین متعدد می‎باشد که در ذیل هریک، مطالب مرتبط با آن و آیات و روایات مربوطه ارائه گردیده است. محقق کتاب، در مقدمه خویش بیان می‎دارد که هر معرفتی از معارف که متعلق به اثبات وجود و صفات و افعال خداوند متعال است، از اهم معارف و اشرف علوم انسانی بشمار می‎آید؛ زیرا معرفت خالق و صفات و افعال وی، امری است که عقل و نقل بر وجوب آن دلالت دارند. وحدانیت حق تعالی از مهم‎ترین صفات حضرتش شمرده می‎شود؛ بر این اساس، مراتب توحید به چهار مرتبه رئیسه تقسیم می‎شود و آن اینکه شریکی در ذات و صفات و افعال و عبادتش نیست. با توجه به اینکه راه معرفت حق تعالی نیاز به یک سیر تکاملی دارد و بشر به‎تنهایی و بدون راهنما امکان رسیدن به کمال را ندارد؛ فلذا نیاز به راهنمایانی است که راه سلیم و مستقیم را برای انسان ترسیم کنند که این مسئولیت خطیر به‎عهده پیامبران سپرده شده است که آخرین ایشان نبی مکرم اسلام(ص) بودند و برای اینکه پیوند بین خالق و مخلوق بعد از پیامبر اکرم(ص) منقطع نگردد، لازم است پس از ایشان پیشوایان معینی از جانب خدا و رسولش معرفی شوند تا بشر در مسیر مستقیم هدایت قرار گرفته و از انحراف و گمراهی نجات یابد. از سوی دیگر با عنایت به محدودیت حیات انسان در دنیا که دار فانی است و ورود وی به حیات اخروی که باقی است و اساسا آدمی برای آن حیات آفریده شده است، در این نوشتار، مؤلف تلاش کرده تا به سه سؤال اساسی و مهم که هر شخصی باید جواب آنها را بداند و به آنها معتقد باشد، پاسخ دهد. سؤال‎های مزبور را یکی از مریدان و دوستداران نویسنده، به نام میرزا محمدباقر طبیب بهبهانی مطرح کرده است. نویسنده در مقدمه خویش، از ماجرای روبه‎رو شدنش با طبیب بهبهانی در حرم مطهر امام حسین(ع) و نیز پرسش‎های او و سپس پاسخ کتبی نویسنده و سرانجام بسط و گسترش پاسخ‎ها و افزودن سؤال و جوابی دیگر به آنها و... سخن گفته است. بخش اول کتاب، پیرامون مراتب توحید است. توحید به‎حسب ذات دارای مراتبی است: - توحید ذات: آن است که برای خدا هیچ شریکی در ذاتش، قدیم بودنش و ازلیتش قرار داده نشود، وگرنه او اله نخواهد بود؛ زیرا لازمه شریک داشتن مغایرت است و مغایرت در ذات خداوند متعال محال و غیر ممکن است. - توحید صفات: آن است که برای خدا هیچ شریکی در صفاتش قرار داده نشود. به این معنی که این صفات مختص خداوند است و خداوند در آنها شریکی ندارد؛ نه به اشتراک لفظی و نه معنوی؛ زیرا این صفات عین ذاتش هستند. - توحید افعال: آن است که خداوند متعال واحد و یگانه است، حتی در افعال خویش؛ به این معنا که در افعال خداوند متعال هیچ شریکی وجود ندارد و هیچ‎کسی در خلقتش به او کمک نمی‎کند. - توحید عبادت: آن است که برای هیچ چیزی جز خدا قائل به استقلال و تحقق نشوی و از کسی جز او نهراسی و به کسی جز او امیدوار نباشی و احدی را عدیل او قرار ندهی؛ چه، تو به هرچه روی آوری، او معبود تو خواهد بود... - توحید عوام: توجه به خداوند متعال با انجام اوامر وجوبی و ترک نواهی تحریمی، در همه افعال و اقوال و حرکات و سکنات. - توحید خواص: توجه به ذات حق تعالی است با انجام اوامر تکمیلی (انجام مستحبات) و ترک نواهی تنزیهی (ترک مکروهات)، با هدف طلب رضا و محبت خدا، نه به جهت طمع در بهشت و ترس از آتش. - توحید اخص الخواص: توجه به ذات حق تعالی است، با ترک مباحاتی که نه امری درباره آنها وارد شده و نه نهی‎ای، بلکه در شریعت، مباح شمرده شده‎اند و در واقع ترک امور حلالی است که در آنها حب نفس و لذت است (علاوه بر انجام واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات). بخش دوم، پیرامون مراتب و مقامات و ولایت اهل‎بیت(ع) است. نگارنده، بررسی این موضوع و پی بردن به آن را، از زبان سائل، موجب افزایش خضوع و خشوع و انقیاد در برابر اهل‎بیت(ع) و اخلاص در محبت و ولایت آنان و زیادی وجد و بکاء در مصائب و سختی‎های ایشان می‎داند. ایشان معصومان چهارده‎گانه را علل چهارگانه، یعنی علت فاعلی، علت مادی، علت صوری و علت غایی، برای پیدایش کائنات و پدیده‎های جهان هستی می‎خواند و به توضیح هریک از علل مزبور و تطبیق آن بر معصومین می‎پردازد. در بخش سوم، از مصائب و سختی‎هایی که بر معصومین(ع) وارد شده است، سخن به میان آمده و در تبیین این معنا چهار مقام برای ایشان یاد شده است: - مقام بیان: آن مقامی است که در واقع مقام سر توحید است و حقیقت تنزیه و مقامی غیبی است که ادراک آن برای بشر ممکن نیست. آن مقامی است که هیچ ملک مقرب و پیامبر مرسلی توانایی رسیدن به آن را ندارد. مقامی است که اگر کسی آنان را در این مقام بشناسد، به معرفت خداوند رسیده است و کسی که ایشان را نشناسد، خدا را نشناخته است. - مقام معانی: آن مقامی است که معصومین(ع) در آن مقام معانی اسماء الهی هستند؛ به این معنی که معصومین(ع)، علم الهی هستند، حکمت الهی هستند و همین‎طور مابقی اسماء و صفات الهی در ایشان متجلی شده است. - مقام ابواب: مقامی است که معصومین(ع)، در این مقام به‎واقع واسطه در صدور و ایجاد خلایق هستند. - مقام امامت: معصومین(ع)، در این مقام، حجت خداوند بر جمیع خلق هستند و ولی خدا هستند بر اولین و آخرین بشر، ریسمان محکم الهی هستند، نور خدا هستند در زمین و آسمان و... در این مقام است که آن بزرگواران، مورد نافرمانی و آزار واقع می‎شوند و اگر بخواهند به‎راحتی می‎توانند مانع شوند، ولی آنان حکم خدا را مبنی بر عدم اجبار خلق به ایمان و تکلیف، امضا می‎نمایند. فصل چهارم کتاب در مورد معاد و اعتقاد نویسنده در مورد این اصل است. از جمله مباحث مهم مطرح‎شده در باب معاد این پرسش است که آیا معاد جسمانی است یا روحانی؟ جواب این است که بنا بر نظر اجماعی بین مسلمین، معاد هم جسمانی است و هم روحانی و کسی که معاد جسمانی را انکار کند، با ضروری دین مخالفت کرده است و قطعا کافر است به اجماع مسلمین و واجب است قتل او. علمای دین، اقامه برهان را بر این مدعا دشوار دانسته و در اثبات آن به ضروت و اجماع و اخبار معصومین(ع) اکتفا کرده‎اند، ولی نگارنده سعی کرده برای اثبات آن، به تعبیر خودش، از براهین قطعی عقلی بهره ‎جوید.

كتاب العصمة؛ بحث مفصل في عصمة الأنبياء و الأئمة عليهم‌السلام نوشته احمد بن زین‌الدین احسایی(1166-1241ق)، کتابی است تحلیلی، در مورد مفهوم و مصداق معصوم و در جهت اثبات عصمت انبیاء و ائمه معصومین(ع) از طریق قرآن و حدیث که توسط صالح أحمد دباب و مجتبی طاهر اسماعیل تحقیق و به زبان عربی منتشر شده است. کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز شده است. در ادامه مطالب کتاب، ضمن پانزده فصل مطرح شده است. نویسنده در بیان آن، از آیات قرآن و روایات شیعه و سنی بهره برده است. محقق در مقدمه چنین بیان می‌کند که انسان در مسیر تکاملش با موانع و دشمنانی روبرو است که باعث انحراف او از جهت حق تعالی می‌شود. خداوند بدین منظور می‌فرماید: «وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذٰانَ الْأَنْعٰامِ و...» (نساء: 115)؛ (شیطان می‌گوید: و آنها را گمراه می‌کنم، و به آرزوها سرگرم می‌سازم و به آنها دستور می‌هم که گوش چهارپایان را (از روی خرافه و بدعت) بشکافند و...)؛ لذا ضرورت ایجاب می‌کند رسولانی از جانب خدا برای نجات انسان از این دشمن بزرگ فرستاده شود تا بشر را از گرداب انحراف، محفوظ دارد؛ رسولانی که دارای مقام عصمت بوده و از هر خطا و لغزشی مصون باشند. در ادامه، محقق به تشریح زندگینامه مؤلف اعم از اسم و نسب، مکان تولد و رشد، اساتید و مشایخ، شاگردان، تألیفات و آثار، زمان و مکان وفات و مدفن و نظرات علماء درباره او می‌پردازد. مؤلف در مقدمه کتاب به بحث مفهوم شناسی پرداخته، واژه عصمت را از جهت لغوی به معنای منع می‌‌داند و معصوم را به معنای ممتنع از معصیت معنا می‌کند و از جهت اصطلاحی بنابر آنچه که مشهور علمای امامیه مطرح کرده‌اند به معنای لطف الهی به انسان که مانع از ترک واجبات و انجام کارهای حرام می‌شود؛ که این لطف به غیر اجبار و با اختیار محض می‌باشد. در فصل اول نویسنده اشاره کوتاهی به تناسب بین عصمت و لایق بودن متعلق آن دارد. زیرا حکمت خداوند متعال اقتضا دارد که هر خصوصیت و ویژگی را که به مخلوقات خویش تفضل می‌دارد بر مبنای تناسب آن ویژگی با متعلق آن باشد و عصمت که بالاترین خصلت اولای الهی است براساس لیاقتشان عنایت شده است به گونه‌ای که خداوند خود می‌فرماید: «اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسالَتَهُ» (انعام: 124) در فصل دوم به بیان حقیقت عصمت می‌پردازد و عصمت را متشکل از جمیع کمالات و فضایل اخلاقی و انسانی از قبیل علم، حلم، ایمان، عدل، رضا، زهد، تواضع، صبر، اخلاص، شجاعت و ده‌ها صفت دیگر معرفی می‌کند که معصومین(ع) از تمام این صفات کمالی به حد نهایت آن برخوردار هستند و در مقابل از لوازم عصمت که طهارت از اضداد این اوصاف کمالیه است، برخوردارند. مؤلف در خلال چند فصل کوتاه به بحث از متعلق عصمت و وجود اختلاف در این موضوع بین علمای جهان اسلام می‌پردازد؛ اکثر علمای اهل سنت متعلق عصمت را در باب تبلیغ و بیان شریعت از جانب خداوند متعال دانسته‌اند نه در باب افعال و کردار شخصی معصومین و نویسنده در ادامه با طرح ایرادات و تناقضاتی بر این نظریه آن را مردود اعلام می‌دارد. لکن امامیه در مورد متعلق عصمت بر این باورند که عصمت ملازم و همراه با معصومان است از ابتدا تا انتهای عمر ایشان و معصومند است از جمیع معاصی اعتقادی و عملی، صغیره و کبیره از آنها، زیرا لطفی که منشأ عصمت ایشان است، به صورت ملکه‌ای در ایشان است که مانع هر نوع لغزش و خطایی می‌شود؛ استدلال امامیه بدین بیان است که با توجه به دستور قرآن کریم به مسلمانان بر متابعت و الگوبرداری از معصومین در اعمال و کردار، اگر معصومین العیاذ بالله گناه کار باشند لازم می‌آید مکلفین در معاصی هم از آنها پیروی کنند و این خلاف وجدان و عقل است، لذا به حکم عقل ضرورت دارد انبیاء و ائمه(ع) دارای مقام عصمت باشند. و اگر از ایشان فسقی صادر شود فاسق محسوب شده و از طاعت الهی خارج می‌شوند و واجب نیست قبول قول و خبر ایشان بدلیل آیه شریفه قرآن کریم که می‌فرماید‌: «إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا» (حجرات: 6)؛ که اگر فاسقی برای شما خبر آورد حرف او را ابتداءا نپزیرید و در موردش تفحص کنید. و همچنین اگر از آنها گناه و فسادی سر بزند ظلم به خود کرده و قرآن درباره ظالمان می‌فرماید: «لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ» (بقره: 124)؛ عهد و پیمان ما (امامت) به ظالمان نمی‌رسد، که اگر انبیاء الهی معصیت کار بودند مقام رسالت و امامت به آنها داده نمی‌شد؛ همچنین ادله زیاد دیگری از قرآن و سنت دال بر عصمت همه جانبه معصومین وجود دارد. نویسنده در فصل یازدهم به بیان ادله قائلین به جواز معصیت از جانب انبیاء و رد آنها پرداخته. از جمله این ادله آیه شریفه «عَفَا اللَّهُ عَنْکَ» (توبه: 43)؛ که این آیه دلالت دارد بر جواز صادر شدن گناه از جانب نبی اکرم(ع)، زیرا عفو و بخشش خداوند نشانگر این است که حضرت العیاذ بالله خطایی مرتکب شده. مؤلف در جواب از این استدلال بیان می‌دارد با توجه به ماجرا و شأن نزول این آیه شریفه معلوم می‌شود منظور از خطای پیامبر اکرم(ص) ترک اولایی از جانب ایشان بوده و منظور خداوند متعال از عفو و بخشش یک نوع تلطیف در عتاب پیامبر است. و همچین آیه شریفه: «لِيَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ» (فتح: 2)؛ که سخن از غفران الهی است. مؤلف در جواب می‌فرماید این آیه نیز در مورد ترک اولی است که از جانب پیامبر اکرم(ص) صادر شده بود یا به بیان شریف امام صادق(ع) منظور از گناهان در آیه، گناهان پیروان پیامبر اکرم(ص) است که خداوند متعال به برکت حضرت گناهان ایشان را عفو فرموده‌اند. در ادامه مؤلف به رد ادله دال بر ارتکاب معاصی از جانب انبیاء الهی چون حضرت ابراهیم(ع)، یوسف(ع)، داود(ع) و همچنین ائمه طاهرین(ع) می‌پردازد.