جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫اين پژوهش در صدد بررسي و تحليل گونههاي روابط ميان انسان و خدا و پاسخ به اين سؤال است که رابطه انسان و خدا در دعاي عرفه چگونه بيان شده است؟ پس از کليات که در آن، سند دعاي عرفه نيز بررسي شده است، نويسنده به دو بخش انسانشناسي و گونههاي رابطه انسان و خدا پرداخته است. دعاي عرفه، دست کم، به سه محور عمده پرداخته است: انسانشناسي، خداشناسي و ترسيم رابطه مطلوب بين انسان و خدا. رابطه انسان و خدا مبتني بر دو محور انسانشناسي و خداشناسي است. از نظر دعاي عرفه و قرآن، انسان پيش از تحقق عيني و خارجي، از عدم محض پديد نيامده است؛ بلکه به صورت «وجود علمي» معلوم حق تعالي بوده است. مبدأ آفرينش انسان، به لحاظ جسمي خاک است و تا رسيدن به صورت انسان، مراحل و عوالمي چون «اصلاب» و «ارحام» را پشت سر ميگذارد. خلقت انسان غايتي دارد و آن «عبادت» است و معناي آن، تسليم بودن، فرمانبرداري نمودن و اظهار خضوع در برابر معبود حقيقي است. عبادت نردبان ترقي است که انسان با عبور از آن، به خدا وصل ميگردد. رابطه انسان و خدا سه گونه دارد: رابطه معرفتي، رابطه وجودي و رابطه ارزشي. در ميان همه مخلوقات، انسان داراي ويژگيهايي چون «فطرت» و «عقل» است که توجه به آنها، به شناخت خداوند رهنمون است. بنابراين، انسان هم با شناخت فطري به معرفت خدا ميرسد و هم با شناخت استدلالي و عقلي. رابطه وجودي انسان با خدا، بر پايه فقر وجودي ترسيم شده است و معيار نياز انسان در هستي خود به خداي متعال، فقر وجودي است. رابطه ارزشي (اخلاقي) نوع ديگري از روابط ميان انسان و خداست که براساس آن، وظيفه اخلاقي هر فرد ايجاب ميکند که در برابر فرمان خداوند فروتن، در برابر کمالات وي ستايشگر، و در برابر نعمتهايش شاکر باشد. رابطه ارزشي در دعاي عرفه مصاديق متعددي دارد که عبارتاند از: رابطه عابد و معبود، رابطه حامد و محمود، رابطه شاکر و مشکور، رابطه سائل و مسئول و رابطه عصيان و غفران.

در عصر رسول‌خدا، رهبری و امامت امری آسمانی بود که خداوند می‌بایست تکلیف آن را معین کند، اما پس از وفات ایشان، عده‌ای از مسلمانان با انکار نصّ و نصب الهی، این امر آسمانی را به مسئله ای زمینی تنزل داده و راه هایی، از جمله بیت مردم با خلیفه را برای مشروعیت‌بخشی خلافت، مطرح نمودند. با این مبنا نیز بیعت با امیر مؤمنان علی، مردمی ترین، پرشورترین و شفاف ترین بیعتی بود که در طول تاریخ اسلام به وقوع پیوسته است. برخی از دروغ پردازان تاریخ (همچون سیف بن عمر) به منظور حفظ حیثیت کسانی که بعداَ بیعت خود را نقض کردند و در برابر علی به جنگ برخاستند، سعی کردند تاریخ را تحریف کنند و درباره اصل بیعت و چگونگی آن، خلافِ مشهور سخن بگویند. ویلفرد مادلونگ (مستشرق آلمانی) هرچند به رعایت انصاف و اتخاذ مواضع بی طرفانه مشهور است، اما در کتاب «جانشینی حضرت محمد(ص)» با استناد به همان منابع ضعیف، تحلیل‌های نادرست ارائه داده و دراین‌باره دچار خطا شده است. او بیعت مردم با امام علی را مبهم و بیعت برخی از اصحاب برجسته را اجباری تلقی نموده است و ریشه جنگ های سه گانه (جمل، صفین و نهروان) را با جریان بیعت پیوند می‌دهد. در این مقاله، دیدگاه مادلونگ درباره اصل بیعت، چگونگی آن و ریشه جنگ های سه‌گانه در عصر حکومت علی نقد و ارزیابی می‌شود.