جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌تیمیه با پذیرش تأویل به عنوان یکی از شیوه‌های نقلی فهم دین، آن را به معنای حقیقت خارجی می‌داند و معانی‌ای همچون بازگرداندن لفظ از معنای ظاهری را تأویل کلامی خوانده و رد کرده و به مخالفان نسبت می‌دهد. وی با ادعای اتفاق صحابه نسبت به معنای منتخب خود و رد تأویل آیات صفات، به ستیز با تأویلی برمی‌خیزد که با نگاهش متفاوت است و در این مسیر همه توان خود را به کار می‌گیرد و به نقد استناد قرآنی قائلان به تأویل نیز می‌پردازد. این نوشتار با روش توصیفی، تحلیلی، پس از تبیین نگاه ابن‌تیمیه، به نقد علمی نگرش او می‌پردازد. در نقد، نخست تأویل را اصطلاحی قرآنی، روایی می‌شمرد که معنای علمی آن با تفسیر متفاوت و در برابر ظاهر قرار می‌گیرد و در دو سطح توجیه متشابه یا بیان بطن معنا می‌شود؛ سپس با بهره‌گیری از استشهاد قرآنی، از صحت تأویل سخن می‌گوید؛ حادث بودن تأویل را خرده‌گیری غیر علمی و اشکال‌تراشی بی‌اساس می‌شمارد و اندیشه تحریم سئوال از کیفیت را با پنج نکته پاسخ می‌دهد. همچنین پیامد‌های بسیاری برای تأویل‌گریزی می‌شمارد و در پایان تناقضات ادعاهای ابن‌تیمیه و کاربست تأویل در آثار او را گوشزد می‌کند و اعتراف‌های وی به تأویل را در کنار نقد علمای سلف بر تأویل‌گریزی وی بازگو می‌کند و هجمه‌های او در قالب تهمت‌پراکنی و تخریب مخالفان با برچسب وارداتی خواندن شبهات را فرار به جلو برای فرار از پاسخ قانع‌کننده می‌داند و اینگونه تزلزل و بطلان دیدگاه تأویل‌گریزانه ابن تیمیه را بر همگان، به ویژه حق‌جویان غیر محقق و مقلد سلفیه می‌نماید.

بابیّت، از جمله جریان‌های معتقد به نسخ شریعت اسلام بر پایه ادعاهای سید علی‌محمد شیرازی (باب) (م 1266ق) است. پیروان او، همه کوشش خود را به‌ویژه در نشست بدشت به کار بستند تا ضمن اعلام نسخ شریعت اسلام و جایگزین ساختن کتاب «بیان» به جای قرآن، شریعت ادعایی جدید را دینی مستقل و بدیع جلوه دهند. اندکی پس از اعدام علی‌محمد شیرازی، حسین­علی نوری (بهاء‌الله) مدعی نبوت و نسخ شریعت ادعایی «بیان» شد و بیش از بابیان بر نسخ اسلام و احکام آن تأکید کرد و بسیاری از احکام را به‌کلی تغییر داد. این نوشتار، با بررسی پیشینه مدعیان نسخ احکام و شریعت اسلام، در پی اثبات این نکته است که ادعای بابیان و بهائیان، تازگی ندارد و برگرفته از گفتار و کردار مدعیان پیشین نسخ اسلام مانند جریان‌های: اسماعیلیه، حروفیه، نقطویه و اهل‌حق است و تناقض‌های این ادعا به‌گونه­ و اندازه­ای است که باور به نادرست‌بودن آن را به دنبال دارد

«تأویل‌گرایی» و «تفسیر به رأی» نسبت به آموزه‌های اسلامی، از کژاندیشی‌هایی است که دامنگیر برخی از فرقه‌ها و جریان‌های انحرافی شده است. «قیامت» در قرآن کریم و آموزه‌های مسلمانان، مفهوم روشنی دارد. از این‌رو، در این زمینه شک و شبهه‌ای برای قریب به اتفاق آنان وجود ندارد. در دو سده اخیر، با پیدایش دو جریان بابیت و بهائیت، ادعاهای نادرستی مطرح گردیده که تأویل آموزه «قیامت موعود» مسلمانان از رستاخیز و جهان پس از مرگ؛ به معنای «قیام قائم» و نسخ شریعت گذشته و ظهور دین جدید؛ یکی از آن‌هاست. نوشتار حاضر با روش پژوهش توصیفی – تحلیلی از طریق جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای به طرح این دیدگاه پرداخته و سپس آن را مورد تحلیل و نقد قرار داده است. نتایج حاکی از آن است که نه تنها هیچ دلیل عقلی و نقلی بر تأویل قیامت به قیامت قائم نیست، بلکه با مدعیّات این فرقه‌ها در تناقض است.

سران بابیت و بهائیت، با ادعای امی بودن خود و بهره‌گیری از شعار مطابقت دین با مقتضای زمان، از تازگی گفتار و بداعت ادعاها و نوین بودن آموزه‌هایشان سخن رانده‌‌اند؛ ولی گفتار و کردار آنان به هیچ وجه تازگی نداشته، بلکه با ادعاها و سیره دیگر جریان‌های انحرافی و باطنی، به ویژه برخی امامان متمهدی اسماعیلیه مشابهت‌های بسیاری دارد. نوشتار حاضر با روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی، در صدد است از طریق جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای، همانندی‌های گفتار و کردار سران بابیت و بهائیت را با آموزه‌های برخی ائمه اسماعیلیه در حوزه امامت و رهبری بیان کند تا نقش اثرگذار آموزه‌های امامان این جریان بر فرقه‌های بابیت و بهائیت آشکار گردد. نتایج حاکی از آن است که نه تنها مدعی سران بابیت و بهائیت تازگی و بداعت ندارد، بلکه با توجه به شواهد موجود، آموزه‌های مطرح شده از سوی آنان در حوزه جایگاه امام و کارکردهای او؛ تصویربرداری از آموزه‌های امامان برخی جریان‌های مندرس اسماعیلیه است.

«علی محمّد شیرازی» از جمله مدعیانی است که در دوره معاصر از بدنه تشیع جدا شد و با سوء استفاده از باور پاک برخی از منتظران، به جریان‌سازی پرداخت. وی نخست مدعی بابیت بود؛ ولی طی دو سال آخر عمرش، ادعاهای مهدویت و نبوت و الوهیّت کرد. پیامدهای ادعا‌های او، شورش‌های فراوان در ایران اسلامی بود. او از تازگی آموزه‌های خود سخن گفت؛ لیکن گفتار و کردارش الگو گرفته از جریان‌های باطنی و انحرافی منسوب به تشیع بود. این نوشتار با تبیین و نقد ادعاهای بابیت و مهدویت علی‌محمّد شیرازی و اقدامات او؛ به پیشینه‌شناسی و ریشه‌یابی گفتار و کردار او پرداخته و برای مخاطب روشن می‌سازد که گفتار و کردار وی در آثار جریان‌های باطنی و انحرافی منتسب به تشیع سابقه دارد و در حقیقت ادعای به ظاهر تازه علی‌محمّد شیرازی، بازنشر سخنان کهنه پیشینیان است و در پایان از تناقض‌هایی متعدد در ادعاهای وی پرده بر می‌دارد.

سران بابیت و بهائیت برای اثبات حقانیت خود، دست به دامان سیر تکامل بشر شده و مدعی دین جدیدی هستند که نیازهای تازه بشر تکامل‌یافته را پاسخ می‌گوید. آنان با کاربست تاویل‌گرایی در پی اثبات مهدویت علی‌محمد شیرازی (باب) و نبوت حسین‌علی نوری(بهاء) هستند و ادعاهایی را بیان می‌کنند که به گمان خود تازگی دارد؛ این جریان سیاسی _ مذهبی با رویکرد به جهان‌بینی باطنی، در پی ارائه سخنانی تازه‌اند؛ لیکن این نوشتار، دیرینه جهان‌بینی باطنی این جریان را بررسی کرده و پیشینه ادعاهای آنان را در تاویل‌گرایی و استناد به متون و آموزه‌های دینی بیان می‌کند تا به خوبی روشن گردد که نگاه تاویل‌گرایانه و باطنی بهائیان به عالم شریعت و تکوین، ریشه در جریان‌های باطنی شیعه دارد و در حقیقت ادعای به ظاهر تازه سران بابیت و بهائیت بازگوی سخنان کهنه پیشینیان است.

«علی محمّد شیرازی» از جمله مدعیان بابیت و مهدویت است که از نسخ شریعت اسلام، آوردن کتاب جدید و الوهیت خود سخن می‌گوید و چنین می‌نماید که آیینش بدیع و تازه است؛ لیکن بر اساس شواهد موجود، در بسیاری از ادعاهایش از جریان‌های «حروفیه» و «نقطویه» الگو گرفته است. این نوشتار با بررسی ادعاهای مهدویت، نسخ اسلام، کتاب‌آوری و الوهیت سران بابیت؛ به پیشینه‌شناسی این دعاوی پرداخته و برای مخاطب روشن می‌سازد که این گونه ادعاها در آثار سران جریان‌های حروفیه و نقطویه سابقه دارد و در حقیقت ادعای به‌ظاهر تازه سران بابیت، بازگوی سخنان کهنه این دو جریان است که این دو جریان، قرن‌ها پیش از بابیان می‌زیستند.