جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت شناسی صدری راه حل عقل گرایان را در بازگشت استقرا به تجربه و قیاس، و همچنین راه حل تجربه گرایان را نقد کرده است و مبنای استقرایی خود را بر اساس مکتب ذاتی معرفی می کند که بر پایة آن از راه توالد ذاتی، معرفت بشری پس از تصدیق های احتمالی به یقین موضوعی و نه منطقی، در راه استقرا خواهد رسید. دلیل استقرایی شهید صدر بر اساس گذر از دو مرحله تفسیر می شود: مرحلة رسیدن به درجات احتمالی و تقویت آن براساس علم اجمالی تا بالاترین درجه احتمال که مرحله ای استنباطی است و مرحله رسیدن به یقین که از راه توالد ذاتی با شرایط منطق ذاتی به دست می آید. در مرحله دوم درجة تصدیق احتمالِ قوی به یقین می رسد. این تبدیل بر اساس اصلی بدیهی صورت می گیرد و ملاک صدق بداهت این اصل و تمایز آن با بداهت وهمی، هماهنگی با دیگر یقین های موضوعی از جمله اصل علم اجمالی و اصل امتناع ترجیح بلامرجح مطرح شده است. در بخش ارزیابی معرفت شناسانة دیدگاه شهید صدر و با پرهیز از کلی گویی و روانی خواندن مکتب صدری، با توجه به اشکالاتی که به مبناگروی معتدل شهید صدر در مکتب ذاتی وارد است و به ویژه با نظر به ملاک صدقی که آن را به انسجام گروی سوق داده، به نظر رسید معرفت شناسی صدری به رغم موفقیتی که در تبیین مرتبه تصدیقی احتمالی و همچنین دخیل دانستن فاعل شناسا در تصدیق داشته، در واقع نمایی یقین موضوعی موفق نیست و اشکالاتی اساسی به آن وارد است.

معرفت‌شناسی ذاتیِ شهید صدر;، پس از طرح مراحل دلیل استقرا و یقین‌آوری آن، به ترسیم نظام مبناگروی خود بر اساس آن پرداخته است. در باب گزاره‌ نظری، درجه احتمالی با ملاک صدقِ «قناعت استنباطی» و درجه‌ تصدیق یقینی در این گزاره‌ها نیز با ملاک صدق «هماهنگی با سایر یقین‌ها» مورد نقد است. در گزاره‌های بدیهی، با عبور از یقینی‏بودن وجدانیات به نحو پیشین و ناکارآمدی راه استقرا در آن، گزاره اولی و امکان اجرای دلیل استقرا در تلازم بین موضوع و محمول، مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه آن شد که محکی گزاره‌های اولی، اعم از گزاره‌های مقدر و خارجی- به شرط اثبات وجود موضوع در خارج- است و دلیل استقرا امکان اجرا بر محکی آن ندارد. در صورت اجرا نیز با ملاکی روان‌شناختی روبه‌روست. از طرفی هم ملاک صدق بدیهی اولی در نظر شهید صدر;، هماهنگی و عدم تناقض با سایر تصدیقات یقینی عنوان شده که انسجام‌گرایی را تداعی می‌کند. تبیین پایه‌های معرفتی (احتمالی و یقینی) در مبناگرایی معتدل شهید صدر; و نیز نقد آن، بر بی‌نیازی دلیل استقرا به اصل علیت عقلی به ‌نحو پیشین، نقطه‌ عطف این نوشتار در ارزیابی دیدگاه صدری است.

معرفت‌شناسي صدري راه‌حل عقل‌گرايان را در بازگشت استقرا به تجربه و قياس، و همچنين راه‌حل تجربه‌گرايان را نقد کرده است و مبناي استقرايي خود را بر اساس مکتب ذاتي معرفي مي‌كند كه بر پاية آن از راه توالد ذاتي، معرفت بشري پس از تصديق‌‌هاي احتمالي به يقين موضوعي و نه منطقي، در راه استقرا خواهد رسيد. دليل استقرايي شهيد صدر بر اساس گذر از دو مرحله تفسير مي‌شود: مرحلة رسيدن به درجات احتمالي و تقويت آن براساس علم اجمالي تا بالاترين درجه‌ احتمال که مرحله‌اي استنباطي است و مرحله‌ رسيدن به يقين که از راه توالد ذاتي با شرايط منطق ذاتي به دست مي‌آيد. در مرحله‌ دوم درجة تصديق احتمالِ قوي به ‌يقين مي‌رسد. اين تبديل بر اساس اصلي بديهي صورت مي‌گيرد و ملاک صدق بداهت اين اصل و تمايز آن با بداهت وهمي، هماهنگي با ديگر يقين‌هاي موضوعي از جمله اصل علم اجمالي و اصل امتناع ترجيح بلامرجح مطرح شده است. در بخش ارزيابي معرفت‌شناسانة ديدگاه شهيد صدر و با پرهيز از کلي‌گويي و رواني خواندن مکتب صدري، با توجه به اشکالاتي که به مبناگروي معتدل شهيد صدر در مکتب ذاتي وارد است و به‌ويژه با نظر به ملاک صدقي که آن را به انسجام‌گروي سوق داده، به نظر رسيد معرفت‌شناسي صدري به‌رغم موفقيتي که در تبيين مرتبه تصديقي احتمالي و همچنين دخيل دانستن فاعل ‌شناسا در تصديق داشته، در واقع‌نمايي يقين موضوعي موفق نيست و اشکالاتي اساسي به آن وارد است.

رابطه‌‌‌‌‌‌‌‌ِ‌ِی ذهن و عین مسأله ای معرفت شناسی است که تعیین کننده‌ی دیدگاه رئالیستی یا ایده آلیستی فلاسفه می‌باشد. در میان فلاسفه‌‌‌‌‌‌‌‌ِ‌ِی اسلامی، سهروردی با فاصله گرفتن از رئالیسم ارسطویی تئوری جدیدی با عنوان « مماثلت » ارائه می‌دهد. او با رد شناخت ذات اشیاء به وسیله‌‌‌‌‌‌‌‌ِ‌ِی حد، مطابقت ماهوی را به چالش می‌کشد و تئوری مماثلت عین و ذهن را با شناخت از طریق صفات مجموعه ای بنا می نهد. با طرح نظریه مماثلت، شائبه‌‌‌‌‌‌‌‌ِ‌ِی ایده آلیستی تقویت می‌شود و نوعی درون نگری از تبیین های او بر می آید. این نوشتار در جهت تنقیح این مسأله به ظرفیت های حکمت بحثی و حکمت ذوقی عنایت کرده است و با توضیح رابطه‌‌‌‌‌‌‌‌ِ‌ِی شهودِ ماهیت نگر با اصالت واقع، رئالیسم سهروردی را تحت عنوان « رئالیسم اشراقی» معرفی کرده است. بر این اساس، شائبه‌‌‌‌‌‌‌‌ِ‌ِی ایده آلیستی ِ حکمت بحثی او با نظریه اصالت شهود از بین رفته و رئالیسمی مستقیم قابل طرح می‌باشد.