جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این کتاب سعی شده زندگی و اندیشه‌های "هوسرل" با تکیه بر آثار او بازگویی و تحلیل شود. نگارنده فلسفه‌ی هوسرل را به سه دوره‌ی کلی تقسیم می‌کند که عبارت‌اند از: "آغاز پدیده شناسی به مثابه‌ی تلاش برای تاسیس "فلسفه‌ای نخستین" به مثابه‌ی ریاضیات عمومی معرفت (پژوهش‌های منطقی)؛ این تلاش با طرح "تحویل‌گرایی"، طبیعی‌گرایانه و روان شناختی اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم همراه بود. در این مرحله هوسرل به پیروی از برنتانو بر شهود بی‌واسطه تکیه می‌کرد اما با جنبه‌ی تجربی روان شناسی او سازگاری نداشت. شعار هوسرل "بازگشت به خود چیزها" بود و تحلیل داده‌های شهود بی‌واسطه برای او وسیله‌ دسترسی به آیدوس یا ماهیت تغییرناپذیر با ساختار عقلانی محض بود. او در جست وجوی "فلسفه‌ای علمی" بود که در عین حال از روش‌های علوم تقلید نکند. درمرحله‌ی بعد (ایده‌ها ....I)؛ توجه هوسرل به قصدیت آگاهی به عنوان پیوند دهنده‌ی هر عمل آگاهی به اوبژه‌ی آن و به طور کلی تلقی قصدیت به عنوان ساخت فراگیر آگاهی بود. در این مرحله بود که مرکز ثقل پدیده شناسی از اوبژ کتیویته ماهیات مثالی به سوبژکتیویته‌ی آگاهی محض یا استعلایی انتقال یافت. "الگوی" مغنول اینک جایگاهی کانونی در آگاهی، که هم چون سیلان بی‌وقفه و پویایی اعمال قصدی نگریسته می‌شد (درس‌هایی درباره‌ی پدیده شناسی آگاهی از زمان درونی)، به دست می‌آورد، اونتولوژی‌های صوری و "غیر انتقادی" قبلی اکنون باید، به تعبیر لانگربه، روشن‌سازی تکوین قصدی‌شان را در آگاهی جست و جو می‌کردند. این صورت جدید از رادیکالیسم یا ریشه‌گرایی فلسفی (در مقابل ریشه‌گرایی "ایده‌آلیسم استعلایی" بودو این راهی بود که هوسرل باید به تنهایی می‌پیمود. گام بعد حلول مجددیا تجسد آگاهی محض در متن وجود، و به زبان پدیده شناسی، پژوهش در مسایل تقویم اعیان بود (ایده‌ها...II و III و تاملات دکارتی)؛ توصیف پدیده شناختی تقویم طبیعت مادی، طبیعت حیوانی (بدن و نفس) و تقویم روح علی رغم ابهامات ذاتی و شاید لاینحل‌اش هنوز هم جاذبه‌های تاثیرگذار خویش بر فلسفه‌ی معاصر را از دست نداده است.

در این مقاله می کوشیم بعضی خصوصیات انسان غربی را از نیمه دوم قرن بیستم به این سو بررسی کنیم و نشان دهیم چگونه تصویر “فرد” و “فردگرایی” در اندیشه غربی متناسب با شرایط جدید اجتماعی و اقتصادی دگرگونی های معناداری را شاهد بوده است که تعاریف قبلی از این مفاهیم را اگر نه نقض بلکه دستخوش جرح و تعدیل های عمیقی می کند. فردی که از این پس در گرداب مصرف می افتد مختصات “شخصی” را نشان می دهد که “التذاذ” را به “غایت” خود تبدیل می کند. بررسی پی آمدهای آن هدف این مقاله است.

"ترس و لرز کتاب ایمان کیرکگور است و نیز مهم‌ترین کتاب وی. خود او این کتاب را بهترین اثر خود دانسته و چنین گفته: این کتاب برای جاودانه‌کردن نام من کافی است گر چه به گفته هیرش این دشوار‌ترین اثر کیرکگور است که در آن بیش از هر اثر دیگر به هر وسیله‌ای در سرگردان‌کردن خواننده کوشیده است. نویسنده، در این کتاب به طرح دو مسئله مرتبط به هم که وابستگی ویژه‌ای به زندگی خود وی دارد، می‌پردازد: 1. رابطه فرد با امر واقع چه باید باشد؟ 2. رابطه او با زمان چه باید باشد؟ از نظر وی «ایمان» آخرین مرحله از مراحل سه‌گانه حیات و وجود (اگزیستانس) آدمی است. وی دو مرحله قبلی را پیش از تألیف کتاب ترس و لرز در کتاب «یا این یا آن» آورده است. مرحله اول زندگی «استحسانی یا زیبایی‌شناختی» است. داعی شخص در این مرحله «لذت» است. او از این زندگی کولی وار، بی‌سر و سامان، دم‌غنیمتی و تنعمات آن، لذت می‌برد و از این لذت‌بردن خویش نیز لذت می‌برد. مرحله دوم زندگی «اخلاقی» در این نحوه از زندگی، شخص اصول کلی اخلاقی را رعایت می‌کند. نماد این مرحله ازدواج و تعهد به خانواده است و زندگی در کنار خانواده و همراه با خوشبختی سر و سامان می‌یابد سومین مرحله، مرحل«دینی» است مرحله به اجمال در کتاب «یا این یا آن»، وصف شده و در کتاب ترس و لرز» مبسوط مورد بحث قرار گرفته است. او داستان ابراهیم یا در کتاب من دستمایه تأملات دینی ـ فلسفی و یا به تعبیر دقیق‌تر، هستی یا (اگزیستانس) خود قرار می‌دهد. این تأملات با حیات و احوال شخه به ویژه فراز و فرود رابطه وی با معشوقش رگینا، ربطی کاملاً مشخص دارد آنچه در کتاب مقدس در سفر تکوین در باب ابراهیمی و جریان قربانی‌شدن اسحاق (بنا به تلقی مسیحیان) آمده است، این است که ابراهیم پس از سال‌ها انتظار و دعا به درگاه خداوند صاحب فرزندی می‌شود. کودک در برابر نگاه پدر، بزرگ می‌شود و مهرش در دل پدر تثبیت می‌شود. پس از آنکه فرزند رشد نمود و جوان برومندی شد، ناگهان آزمون الاهي فرا می‌رسد «خداوند ابراهیم را امتحان کرد و به او گفت: اسحاق یگانه فرزندت را که دوستش می‌داری برگیر و به وادی موریه برو، در آنجا او را بر فراز کوهی که به تو نشان خواهم داد به قربان بسوزان» و این‌گونه حرکت دیالکتیکی ایمان آغاز می‌شود. حرکتی میان عشق و طلب پدرانه از یک‌سو و عشق و تسلیم پیامبرانه از سوی دیگر. نتیجه این دو کشش و گرایش متغایر، ایمان است. خدا قربانی‌شدن اسحاق را می‌خواست و نمی‌خواست. به همین سبب ایمان تمنای محال است اما آنچه برای انسان محال است برای خداوند محال نیست. از نظر کیرکگور ایمان طور ماورای عقل و نه ضد‌عقل است. عقل در برابر ایمان حیران و مات می‌شود و به همان میزان که اخلاق در عقل و اعتدال ریشه دارد از ساحت ایمان به دور است. قتل فرزندان به هیچ‌رو فعلی اخلاقی نیست. فعل اخلاقی یک امر و الگوی کلی همگانی است، اما ایمان به مقوله «شخص و فرد» تعلق دارد. ایمان از فراسوی نیکی و بدی می‌آید و به همین دلیل اخلاق شهر در مقابل آن حیران می‌شود. کیرکگور معتقد است با امر مطلق باید به نحو مطلق معامله کرد و این معامله‌ای است که در آن وظیفه را امر مطلق (خدا) مشخص می‌کند نه اصول عقلانی یا اخلاقی کلی و از پیش تعیین‌یافته کیرکگور پارادوکس ایمان را اینگونه بیان می‌کند (یا وکینه ملی در برابر خدا وجود دارد و طبق آن فرد به عنوان فرد از کلی برتر است و به عنوان فرد در رابطه‌ای مطلق با مطلق قرار دارد و یا در غیر این صورت ایران هرگز حادث نمی‌شود (به وجود نمی‌آید) زیرا همیشه وجود داشته است (قدیم است) و به تعبیر دیگر ابراهیم خاسر است. ترس و لرز دیالکتیک کیرکگور است که در آن مفاهیمی مهم در مرکز توجه نویسنده قرار دارد. مفاهیمی همچون شک، عشق، ایثار و ایمان که به تعمیر وی، «عالی‌ترین شور» و «آن عنصر اصالتاً انسانی» است.. هر اندازه نیز نسلی از نسل دیگر بیامود، باز هم نمی‌تواند عنصر اصالتاً انسانی را از نسل پیشین فراگیرد. از این حیث هر نسلی از ابتدا آغاز می‌کند. این «عنصر اصالتاً انسانی» همان شور است اما عالی‌ترین شور در انسان، همان ایمن است و در اینجا هیچ نسلی جز از همان جایی که نسل پیش آغاز کرده، شروت نمی‌کند. "

دگرگونی های اجتماعی از نیم قرن بیستم به این سو، چهره ای از انسان را شکل داده است که خصوصیات ذهنی و رفتاری اش را به عقیده بسیاری از متفکران حوزه روانشناسی و فلسفه، می توان در مفهوم خودشیفتگی» (نارسیسم) خلاصه کرد. هدف این مقاله اولا بررسی لایه های مختلف این مفهوم از دیدگاه کریستوفر لاش یکی از مشهورترین طراحان آن است. ثانیا کوشش در نشان دادن بعضی کاستی ها با یک جانبه نگری های دیدگاه او. شناخت دقیق این مفهوم امکان مؤثری برای تحلیل و درک بسیاری از رفتارهای انسان کنونی در فرهنگ غربی و تا حدودی در فرهنگ های متأثر از آن فراهم می کند.

پرسشی که هایدگر در هستی و زمان مطرح می‌کند «پرسش هستی» است، یعنی همان پرسشی که از سرآغاز فلسفه اندیشه‌های فیلسوفان را به تلاطم افکنده است. ازاین‌رو این کتاب از حیث موضوع‌اش تازگی ندارد. اما وجه «مدرن» آن شیوهٔ بررسی هایدگر از این مسئله و تعیین هستی انسان (دازاین) به‌مثابه دروازهٔ ورود به شناخت هستی است که پس از سرآغازهای اصیل و خیره‌کنندهٔ آن در فلسفهٔ یونانی ماقبل سقراطی دیری است که حتی پرسش از آن به فراموشی سپرده شده است. تحلیل اگزیستانس دازاین از طریق ساخت‌های «ممکنی» که «اگزیستانسیال» نامیده می‌شوند «اونتولوژی بنیادی» نام می‌گیرد که شرط امکان ذاتی همهٔ اونتولوژی‌ها را تشکیل می‌دهد. زیرا دازاین هستنده‌ای است که هر پرسش فلسفی از آن سرچشمه می‌گیرد و به آن بازمی‌گردد. ازهمین‌رو بسیاری از مسائل فلسفه همچون پروا، خودبودگی و دیگربودگی، جهان، مکان‌مندی و زمان‌مندی، مرگ و غیره صورت‌بندی‌های متفاوتی کسب می‌کنند. این اثر فضای فلسفی قرن بیستم را تحت‌تأثیر قرار داده و الهام‌بخش بسیاری از برجسته‌ترین متفکران پساساختارگرا همچون میشل فوکو و ژاک دریدا بوده است.

دگرگونی های اجتماعی از نیمه قرن بیستم به این سو، چهره ای از انسان را شکل داده است که خصوصیات ذهنی و رفتاری اش را به عقیده بسیاری از متفکران حوزه روانشناسی و فلسفه، می توان در مفهوم «خودشیفتگی» (نارسیسم) خلاصه کرد. هدف این مقاله اولا بررسی لایه های مختلف این مفهوم از دیدگاه کریستوفرلاش یکی از مشهورترین طراحان آن است. ثانیا کوشش در نشان دادن بعضی کاستی ها یا یک جانبه نگری های دیدگاه او. شناخت دقیق این مفهوم امکان موثری برای تحلیل و درک بسیاری از رفتارهای انسان کنونی در فرهنگ غربی (و تا حدودی در فرهنگ های متاثر از آن) فراهم می کند.