جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اصل جواز توسل به عنوان آموزه‌ای مشروع، مورد قبول تمام فرق اسلامی است؛ اما دربارۀ پاره‌ای از مصادیق آن اختلاف نظر وجود دارد. سه مورد از مصادیق مورد اتفاق توسل بدین شرح است: تقرب به خدا با توسل به اسماء و صفات الهی، توسل به اعمال صالح، و توسل به دعای صالحان در حال حیات ایشان. از میان مذاهب اسلامی، عموم سلفیان، با تبعیت از ابن‌تیمیه، توسل به اموات را مطلقاً ممنوع و مصداق بدعت می‌دانند و درباره زندگان نیز توسل به ذوات و جاه و مقام ایشان را مردود و از مصادیق شرک دانسته‌اند. با توجه به مخالفت عموم مسلمانان با این موضع، برخی از صاحب‌نظرانِ معاصرِ سلفی سعی در مستدل کردن دیدگاه خود و پاسخ به اعتراض مخالفان داشته‌اند. در این مقاله ادلۀ این گروه، با ‌تأکید بر دیدگاه‌های ناصرالدین البانی، مورد نقد و بررسی قرار گرفته و ناکافی بودنشان مستدل شده است. رویکرد مقاله، بررسی دلالی و سندی روایات مربوط به توسل است که مورد استناد مخالفان و موافقان بوده است. اثبات مشروعیت توسل، حتی بر اساس مصادر مورد قبول سلفیان، می‌تواند زمینه‌ساز کاستن اختلاف نظرهایی شود که درگیری‌های مذهبی دیرین و سوءاستفادۀ جریان‌های تکفیری معاصر را در پی داشته است.

مرتبه علوم نسبت به همدیگر تشکیکی و طولی است. بدین معنا که برخی از علوم به جهت موضوع و روش و ضرورت و غایت بر برخی دیگر رجحان دارند. نسبت فلسفه با سایر علوم نسبت اصل با فرع و مقوم با متقوم است. نسبت علوم با انسان نیز متفاوت است. برخی از علوم سبب استکمال نفس می‌شود و برخی نیز مربوط به شئون مادی انسان است. در حکمت متعالیه گوهر نفس به نور علم سعه وجودی پیدا می‌کند. بدین ترتیب علوم نیز بر کمال انسان تاثیرگذار است. فلسفه به جهت جایگاهی که در بین علوم دارد علم برین و مادر علوم نامیده شده است؛ زیرا مبادی تصوری و تصدیقی سایر علوم را تامین می‌کند. با این حال غالبا تصویر درستی از آن وجود ندارد و همواره توسط مخالفین موردحمله قرار می‌گیرد. این مقاله پاسخی است به اینکه چرا فلسفه می‌خوانیم و ارزش و ضرورت فلسفه و کار کرد آن چیست.

حرکت جوهری در فلسفه اسلامی مبحثی است که برای اولین بار توسط ملاصدرا مطرح گردید. فلاسفه پیش از او، حرکت را صرفاً در مقولات عرضی جایز می‌دانستند. حرکت جوهری به این معنا که جهان همیشه در حال نو شدن و خلع و لبس است، موجب تحولات شگرفی در فلسفه گردیده است. در این نوشتار با پیش‌فرض قبول حرکت جوهری به بررسی آثار و پیامدهای این نوع حرکت و تأثیرات آن در مباحث مهم فلسفی و کلامی چون بحث نفس، علم و ادراک، حدوث و قدم عالم، معاد و ربط متغیر به ثابت می‌پردازیم.

افضل­الدین غیلانی یکی از شاگردان برجسته­ حکیم ابوالعباس لوکری است که با واسطه بهمنیار از شاگردان ابن­سینا به شمار می­رود. او فلاسفه­ بزرگی را تربیت نموده که سلسله­ شاگردانش با دو واسطه به خواجه نصیرالدین طوسی می­رسد. در مقابل فریدالدین غیلانی‌ـ‌معاصر با افضل­الدین غیلانی‌ـ از همفکران و هم­مسلکان غزالی است که مخالفت و اعتراض خود نسبت به فلسفه و فلاسفه را در کتابی با عنوان حدوث العالم منعکس نموده است. برخی از اصحاب قلم، این دو شخصیت متفاوت و متمایز را یکی دانسته­ و به دنبال آن، قضاوت­های نادرستی کرده­اند. در این نوشتار که به شیوه­ اسنادی و با تحلیل منطقی به تحریر درآمده است، با شواهدی چند، تمایز شخصیت علمی و فردی افضل­الدین و فریدالدین غیلانی تبیین می­گردد. از جمله­ این شواهد مبتنی بر سال­های عمر فریدالدین که در آثار خود به مناسبت ذکر کرده و نیز شواهدی از محتوای کتاب حدوث العالم است که می­تواند احتمال دوگانگی غیلانی فیلسوف از غیلانی متکلم را قوت ببخشد.