جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نصوص اسلامی، سنت‌های زیادی برای ایجاد و استمرار نظامات اجتماعی ارائه شده که مهم‌ترین آن‌ها، اسلامی‌شدن جهان و پیروزی اندیشه و ارزش‌های ناب الهی بر هر نوع تفکر التقاطی، انحرافی و مادی است. آیه 123 سوره برائت، ایده بسیار عمیق و ارزشمندی را برای پیشروی مسلمانان به‌سوی جامعه جهانیِ اسلامی و دستیابی به آن بیان کرده که غالباً قرآن‌پژوهان نسبت به جوانب مختلف آن بی‌توجه بوده‌ و یا تفاسیر نادرستی از آن ارائه داده‌اند و در این میان، برخی نیز با دقت‌نظر، جوانب مختلف آن را بررسی و تحلیل نموده‌اند. پژوهش حاضر با روش تحلیل کیفی و توصیفیِ محتوا در ارزیابی داده‌ها، در صدد تبیین و واکاوی راهبردهای مختلف این آیه برای جهانی‌کردن اسلام برآمده است. برآیند این مقاله آن شد که ایده آیه 123 سوره برائت برای انتشار حداکثریِ اسلام این است که جامعه اسلامی بایستی با مقاومت در برابر دشمنان، ابتدا در عرصه فرهنگی خود را تقویت نموده، سپس در موقعیت مناسب و با رعایت مصالح امت اسلامی، با حکومت‌های کافرِ معاندِ‌ِ هم‌مرز مبارزه کرده و در نهایت با «انعطاف‌ناپذیری»، هرگونه اثرپذیری فرهنگی از فرهنگ کفر را از خود دفع کند.

در منطق قرآن کریم، یگانه راهبرد مؤمنان در مواجهه‌ با دشمنان، «مقاومت» ذکرشده که دارای ابعاد مختلفی است. آراء لغویان، مفسران و حتی ترجمه‌ مترجمان درباره‌ی برخی ازاین‌گونه‌ها (مشخصاً «لا ترکنوا الی» در آیه‌ 113 سوره‌ هود، «انبذ الی» در آیه‌ 58 سوره انفال، «اشداء» در آیه 29 سوره‌ فتح و «غلظه» در آیه 123 سوره برائت) مختلف و متعدد است. مقاله حاضر درصدد است با روش توصیفی-تحلیلی در ارزیابی داده‌ها، ابتدا مفهوم این واژگان را بر اساس آراء لغویان و مفسران احصاء نموده، سپس با تحلیل و واکاوی، معنایی جامع و دقیق از آن‌ها ارائه دهد. درنهایت بر اساس دستاورد حاصل شده، ترجمه‌های فارسی معاصر (مشخصاً انصاریان، فولادوند، مکارم، مشکینی، صفوی، رضائی، معزی، مصباح‌زاده، خرمشاهی، حدادعادل و یزدی) نیز ارزیابی شود. نتایج جستار حاضر حاکی از آن است که برای فهم معنای دقیق این واژگانِ راهبردی، توجه به قرینه سیاق و همراهی آن‌ها با دیگر واژگان، مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند؛ امری که برخی از لغویان، مفسران و مترجمان نسبت بدان بی‌توجه بوده‌اند. درهرحال، مشکینی و صفوی در انتقال معانی درست این واژگان از باقی مترجمان مناسب‌تر عمل نموده‌اند.

یکی از مسائل مشکل‌زا در ترجمه و تفسیر قرآن، توجه به رسم‌الخط خاص برخی از واژگانی است که در نگارش به دو شکل گوناگون نوشته شده‌اند و برداشت‌های معنایی متفاوت را فراهم آورده‌اند. در این راستا در مقاله حاضر کوشش شده است تا با روش توصیفی‌تحلیلی دوگانگی رسم‌الخط ادوات «إنّما، أنّما، کُلّ‌مَا و أینَ‌مَا» در آیاتی مشخص و با تکیه ‌بر قواعد زبان و ادبیات عرب و تفاسیر تجزیه‌ و تحلیل شود، سپس با معادل‌یابی آنها ترجمه‌های فارسی معاصر قرآن واکاوی و ارزیابی شود. درنهایت به این نتیجه رسیده‌ایم که بعضی از مترجمان از یک‌سو در پاره‌ای از مواضع به تفاوتِ رسم‌الخطیِ این ادوات بی‌اعتنا بوده و با انگاشت‌هایی متنوع معادل‌های ناصوابی را در برگردان این ادوات اظهار داشته‌اند و از‌سوی‌دیگر، بعضی نیز با درج معنای مناسب متوجه تفاوت رسم‌الخطی این ادوات بوده‌اند. درنهایت اینکه هرچند عمده اشکالات مترجمان در وهله نخست، مربوط به توجه‌نکردن به رسم‌الخط اصیل این واژگان است، بعد از آن، مشکل اساسی مربوط به ضعف تشخیص مترجم در ساختارهای صرفی و نحوی زبان مبدأ و به تبع آن گزینش نامناسب معنا در زبان مقصد است. درهرحال تقریباً «رضایی» در برگرداندن ادات «إنّما، أنّما، کُلّ مَا و أینَ مَا» از دیگر مترجمان دقیق‌تر عمل کرده است.

همواره یکی از مسائل مهم در قرآن، توجه به شخصیت و جایگاه اهل‌بیت (ع) است؛ حضرت زهرا (س) نیز که یکی از اهل‌بیت پیامبر(ص) است با توجه به ویژگی­های مهم شخصیتی، دارای جایگاه خاصی نزد قرآن­پژوهان است. مقاله حاضر با هدف بررسی آراء آلوسی درباره شخصیت حضرت زهرا(س) در قرآن، با استخراج آیات نازله در شأن آن حضرت و بهره­گیری از روش تحلیلی- توصیفی، شخصیت ایشان را در تفسیر روح المعانی مورد واکاوی قرار داد. منابع (کتب) مورد استفاده در این تحقیق در محدوده سال­های 1402 الی 1434 هجری قمری است. طی مطالعات صورت­گرفته و جستجو در نشریات و پایگاه­های اطلاع­رسانی توسط محقق، اثر پژوهشی که موضوع مورد مطالعه پژوهش حاضر را بررسی کرده باشد، یافت نشد. محقق در پژوهش حاضر به این نتیجه دست یافت که آلوسی در تصویرپردازی شخصیت حضرت زهرا (س) دچار تذبذب و سرگردانی شده است. وی شخصیت حضرت زهرا(س) را در تفسیر برخی از آیات با الفاظی همچون «دارای حرمت، همراهی با پیامبر(ص) در روز مباهله و برترین زن جهان» دارای فضیلت معرفی کرده است، در بعضی دیگر آن بزرگوار را «غیر معصوم و طلبکار ناحقّ» نشان داده، در پاره­ای تردید کرده و در برخی نیز خود دچار تردید شده است. در این میان، وی در توضیح بسیاری از آیات مربوط به حضرت زهرا (س)، هیچ­گونه سخنی (در نفی یا اثبات) حضرت زهرا(س) ذکر نکرده است.

یکی از مسائل دشوار قرآنی، چگونگی نزول آن است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی را تبیین، تحلیل و دلایلشان را نقد می کند. علامه طباطبایی به نزول دوگونه (دفعی و تدریجی) و آیت الله جوادی آملی به نزول سه گونه (دفعی، متوسط و تدیجی) معتقد است. دیدگاه علامه طباطبایی گام نخست در اثبات نزول فرامادی قرآن است و دیدگاه آیت الله جوادی آملی عهده دار تبیین و تفصیل نزول آن است؛ پس این دو دیدگاه در طول یکدیگرند و هیچ تعارضی ندارند.

ترجمة قرآن یکی از مسائل نو در حوزة قرآن‌پژوهی است که در سدة کنونی بسیار مورد توجّه قرار گرفته است. این نهضت، با وجود نقاط قوّت فراوان، نقاط ضعفی نیز دارد. یکی از این نقاط ضعف، در معادل‌یابی آیة Pقَالَ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ الزِّینَةِ وَأَن یُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًىO دیده می‌شود. این مقاله با روش تحلیلی‌ـ توصیفی ترجمه‌های معاصر مشهور قرآن (شامل ترجمه‌های فارسی: آیتی، الهی ‌قمشه‌ای، رضایی، صفّارزاده، صفوی، فولادوند، کاویان‌پور، گرمارودی، مجتبوی، مشکینی، مصباح‌زاده، معزّی و مکارم، از ترجمه‌های انگلیسی، پیکتال و صفّارزاده و از ترجمه‌های آمریکایی، ترجمة شاکر) از این آیه را با دقّت شایانی مورد بررسی قرار داده است و به این نتیجه رسیده که نزدیکترین ترجمه به ترجمة صحیح این آیه، ترجمة مشکینی و بهترین روش ترجمه نیز ترجمة تفسیری است.