جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«فاعلیت طولی» نظریه فیلسوفان اسلامی در تبیین مناسبات «فاعلیت» خداوند متعال و انسان در افعال اختیاری است. این نظریه که نزد فیلسوفان به مثابه امر بین الامرین می باشد، نسبت دو «فاعلیت» را در «طول هم» می داند. بدون تردید نظریه فاعلیت طولی نسبت به دو نظریه رقیب یعنی جبر و تفویض، از تلائم نظری بیشتری با معارف و اعتقادات حقه برخوردار است؛ چراکه برخلاف دو نظریه رقیب، این نظریه به دنبال نشان دادن سهم و نقش هردو فاعلیت می باشد. اما از منظر دیگر به نظر می رسد این نظریه هرچند در بیان رابطه علیتی و یا رابطه ذات دو علت یا دو فاعل رسانا باشد، ولی نمی تواند ابعاد «رابطه فاعلیتی» را به گونه‌ای بیان نماید که پایگاه تفسیر تکلیف (نقش حقیقی و ممتاز)، بعث، تشریع و به ویژه به نحو حقیقی «اتصاف» افعال (به طاعت و معصیت یا عمل خیر و شر)، «استناد» افعال (به خداوند و انسان) و در نهایت «استحقاق» پاداش (مثوبت و عقوبت) را تمام نماید. همان چیزی که حل آنها مأموریت و کارکردهای اصلی نظریه می باشد. به نظر می رسد نظریه معطوف به مفهومی خاص از فاعلیت و نسبت فاعلیتی است که نیاز به بازخوانی مبنایی دارد. از این روی، در گام نخست تحقیق(تقریر و بررسی از طریق مطالعات کتابخانه‌ای) مراحل به هم پیوسته و مترتب زیر پیموده شده اند؛ 1. تقریر نظریه فاعلیت طولی و بیان میزان کارآیی آن در حل مسایل چهار گانه مسأله اصلی 2. بازگرداندن نظریه طولیت ابتدا به «نظریه عمومی فاعلیت» و سپس «نظریه فاعلیت» فیلسوفان نسبت به خداوند و انسان و استخراج نظریه شان در قالب جامع «چرایی، چیستی و چگونگی» 3. بازگرداندن نظریه فاعلیت خداوند و انسان از دیدگاه فیلسوفان به نظریه خدا‌شناسی وانسان‌شناسی‌ شان و آنگاه بازگرداندن هر دو نظریه به مبانی فلسفی ‌به ویژه حد اولیه تحقیق در پایان گام اول به این نتایج رسیده است؛ 1. فاعلیت خداوند در نگاه فیلسوفان مساوی با علم و تبعا برابر با ذات حق تعالی است و با توجه به واجب الوجود بودن حق تعالی، فرایند فاعلیت حضرت حق فرایندی ضروری خواهد بود؛ فاعلیت انسان نیز حاصل فرایند علیتی «آگاهی، شوق و صدور» می-باشد. 2. براساس دو دریافت فوق (نحوه فاعلیت خداوند و انسان) و نیز واجب الوجود بودن حق تعالی و ممکن الوجود بودن انسان یا اصل تشکیک و یا شأن بودن انسان، جز رابطه طولی نمی تواند میان آنها تصویر گردد، رابطه‌ای که کلی و یکسان انگار بوده و به نظر می رسد نمی تواند نسبت به رقم خوردن دو نحوه رابطه (فرایند) و دو نحوه فعل و تبعا «اتصاف،‌ انتساب و استحقاق» حقیقی رسانا باشد. 3. همه اینها بر‌می‌گردد به میزان توانایی های مبانی به ویژه حد اولیه در تعریف و تصویر فاعلیت خداوند و انسان و بیان مناسبات آنها، تفسیر وحدت حقیقی، غیریت حقیقی و تبعا رابطه حقیقی و در نهایت یافتن و معرفی پایگاه تحلیل اختیار، خیر و شر و آنگاه نحوه درست اتصاف و استناد افعال. در گام دوم تحقیق (تقریر نو) نیز به دلیل بازگشت «نحوه رابطه» به «نحوه فاعلیت خداوند و انسان» مراحل زیر پیموده شده اند؛ 1. تصویر فاعلیت(الوهیت) خداوند در قالب جریان ولایت مطلقه، و فاعلیت انسان (به مثابه مکلف و حامل قوه حمل ولایت) در قالب پذیرش و اعراض کاملا آزادانه (لا اکراه) ولایت حقه از پایگاه معارف نورانی وحی 2. تبیین «نسبت فرایند‌مند» این دو نحوه فاعلیت (ولایت از یک سو، پذیرش و اعراض سوی دیگر و در نهایت تحقق فعل دو گانه) و دیگر نقطه مختصات آن (حق و باطل و التقاط بردار بودن و گسترش یاب بودن آن) به عنوان موضوع تکلیف (امتحان و درگیری) و تبعا بعث (سرپرستی) و تشریع جهت تقنین مناسک سرپرستی این فرایند؛ فرایندی که در نهایت مبدأ عینیت بخشی و تفسیر افعال طاعیان و طاغیانه واقعی و تبعا «حل اتصاف، انتساب و استحقاق» به نحو حقیقی می گردد. 3. مقایسه تقریر پیشنهادی با نظریه طولیت و بیان آثار و نتایج آن به ویژه در ترسیم معادله‌مند بودن و توسعه یاب بودن رابطه و تبعا هدایت پذیری و قابل سرپرستی بودن آن(خالص‌سازی، ارتقاء‌ و اشتدادبخشی، گسترش‌دهی قوه حمل ولایت و مناسبات آن)

پژوهش حاضر در پی یافتن ارتباط منطقی دین و علم و رویکردی فعال در نهضت نرم افزاری است. برای رسیدن به این هدف، مراحل زیر پیموده شده‌است.فصل اول: در بخش اول به بحث دین وعلم از منظر تحقق ولایت حداکثری دینی در جامعه پرداخته است و بجای پرداختن به ارتباط میان گزاره‌های دینی و علمی چگونگی حضور دین در فرایند حصول علم را بررسی کرده‌است. بخش دوم دین شناسی و علم شناسی به شکل مبنائی و در قالب بررسی دیدگاهها را دنبال است. فصل دوم: در قالب طرح چهاردیدگاه درباب علم ، در ضمن بیان ارکان هر نظریه این نکته روشن شده که هر یک از دیدگاهها فرایند ادراک و حصول علم را چگونه تبیین می نماید و چه عواملو مولفه‌هایی را در کیفیت حصول علم قاعده مند می کند. دراین میان دیدگاه تکامل گرائی الهی مدلی را جهت قاعده مند نمودن فرایند حصول علم ارایه کرده که در آن جریان تولی و و لایت به عنوان متغیر اصلی حضور دارد. فصل سوم: پس از طرح و ارزیابی دیدگاههای رایج در باب رابطه دین وعلم این نتیجه بدست آمده که اساسا اگر دین و علم دو حقیقت مستقل و بالاصاله گسسته تعریف و تلقی گردد، چگونه می توان میان این دو در خارج و در مقام بکارگیری تعامل و هماهنگی ایجاد کرد؟ لذا مبتنی بر مبانی دین شناسی و علم شناسی دستیابی به رابطه منطقی دین وعلم و تعامل سازنده میان آنها درصورتی ممکن است که دین در فرایند حصول علم حضور یابد وعلومی سازگار و هماهنگ با دین تولید گردد.بخش سوم: مبتنی بر نتایج بدست آمده از مجموعه مباحث گذشته وبا تکلیه بر این پیش فرض که علم دین فقط بر اساس مبانی دین ششناسی و علم شناسی دیدگاه تکامل گرائی الهی معنا پیدا می کند مفهوم ضرورت و ابعاد نهضت نرم افزاری از منظر این دیدگاه مورد مطالعه و دقت قرار گرفته‌است.