جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جریان سلفی‌گری یکی از جریان‌های تأثیر گذار و فعال در دوره معاصر است که راه حل برون رفت از انحطاط جهان اسلام را در بازگشت به سلف صالح می‌داند، جریان سلفیه ریشه در نحله اصحاب حدیث و ظاهر‌گرایی افراطی دارد توسط ابن تیمیه احیاء و بازسازی شد. بعد از ابن تیمیه این جریان توسط شاگردش ابن قیم جوزیه، به حیات خود ادامه داد و به مرحله تثبیت رسید. و تا چند قرن این جریان خاموش شد تا زمان محمد بن عبدالوهاب در قرن دوازهم که به اوج و شکوفایی خود رسید. دیدگاه‌ها و عقاید ابن تیمیه و شاگردش و محمد بن عبدالوهاب و پیروان او بسیار سطحی نگرانه و ظاهر گرایانه می‌باشد. در این رساله ضمن نقل فتاوای سلفی‌ها و عقاید آنان در موضوعاتی چون: توحید و شرک، ایمان و کفر، بدعت و سنت، حیات برزخی، و اموری که باعث تکفیر مسلمانان توسط تکفیری‌های وهابیت شده از جمله؛ زیارت، توسل، شفاعت، تبرک و زیارت قبور را به چالش کشیده و مورد بررسی و نقد قرار می‌دهیم. وهابیون در تعریف توحید و شرک دچار سطحی نگری شده و توحید را در عبادت معنا کرده‌اند و امور و اعمالی که مسلمانان انجام می‌دهند، مانند: زیارت و شفاعت و... را شرک دانسته و مسلمانان را تکفیر می‌کنند. در حالی که توحید به معنای عبادت نیست، و عبادت هم صرف خضوع و خشوع نیست بلکه عبادت به معنای خضوع و خشوع به همراه اعتقاد شخص خضوع کننده بر خالقیت و ربوبیت و مالکیت خضوع شونده است در نتیجه اینگونه اعمال نه تنها هیچ منافاتی با توحید ندارند بلکه در راستای توحید می‌باشند.

---

پس از رحلتِ پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم، در جانشینیِ سیاسی و مرجعیت علمی و دینیِ آن حضرت، بین مسلمانان اختلاف افتاد. عده‌ای فقط اهل‌بیتِ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم را مرجع سیاسی، علمی و دینیِ خود دانستند و به شیعۀ علی علیه السلام معروف شدند. در این میان، ابوحنیفه، نماد جریان «اهل الرأی و القیاس» و بخاری، پیشوای ‌جریان «اهل حدیث»، در نقطۀ مقابل هم قرار دارند. بخاری در کتاب صحیح، به مخالفتِ با ابوحنیفه برخاسته و در صددِ اثبات این مطلب است که آرای ابوحنیفه، خلافِ روایات پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم است. در نوشتار حاضر، دیدگاه بخاری و مشایخ اهل حدیث دربارۀ ابوحنیفه، مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

آنچه در نوشتار پیش روی، تقدیم خوانندگان محترم میگردد، مجموعه مباحثی است تحت عنوان «جمع بین صلاتین از دیدگاه فریقین» که در قالب یک مقدمه، چهار فصل و یک خاتمه ارایه میگردد. در آغاز، علاوه بر تبیین اهداف و ضرورت های تحقیق مبنی بر شناخت موانع تقریب مذاهب اسلامی و رفع آنها؛ با بررسی معانی لغوی واژه های «جمع» و «صلوه»، منشاء نزاع علمای در رابطه با موضوع را جستجو نموده و به تبیین اقسام جمع (جمع صوری و جمع حقیقی) پرداخته است؛ به این صورت که جمع حقیقی را به معنی اینکه «نماز گذار نماز اول را در وقت نماز دوم و یا نماز دوم را در وقت نماز اول بخواند» و نیز جمع صوری را به معنای اینکه «نمازگذار نماز اول را در آخر وقتش خوانده و بلافاصله نماز دوم را در اول وقتش بخواند»؛ تعریف کرده و در نهایت«کاربرد جمع به معنی حقیقی نه به معنای صوری»، به عنوان ماحصل کنکاش های علمی، ارایه گردیده است.پس از بحث‌های مفهومی، تاریخچه جمع بین صلاتین در طی دوره‌های «پیدایش»، «رکود» و «جدید» بررسی و به این حقیقت تلخ اشاره شده است که بعضی از فقهاء اهل سنّت، علی رغم تمایل به صدور فتوای جواز جمع، به خاطر دلایل آشکار موجود پیرامون موضوع و نیز ضرورت های زندگی سخت امروزی، بازهم، بالصراحه جرأت مواجهه با سنّت پیشینه را ندارند.در ادامه، با بررسی مستندات فقهاء اهل سنّت در رابطه با عدم جواز جمع، از قبیل آیات و روایات، به این نتیجه رسیده‌ایم که آیات مورد استناد ایشان- 238 بقره و 103 نساء- در رابطه با منع جمع بین دو نماز، کاملاً ساکت است. و نیز روایاتی که مورد استدلال قرار می گیرند، به لحاظ سندی قابل مناقشه و نقد و دلالت آنها بر وجوب تفریق، قابل تأمل است.در پایان، با بررسی اوقات نماز از دیدگاه فقهاء شیعه، نظریه ایشان مبنی بر اشتراک اوقات نماز ظهر و عصر، و مغرب و عشاء، و عدم محذوریت جمع بین دو نماز، را به تحلیل نشسته ایم و در بررسی ادله های قرآن آنها –آیات 114 هود و 78 اسراء- دریافته‌ایم که جمع بین دو نماز موافق با ظاهر آیات است. البته علاوه بر آیات مذکور، روایات بسیاری از مصادر معتبر شیعه و هم چنین صحاح و مسانید معتبر اهل سنّت، استخراج و با بررسی سند و دلالت آنها، تصریح گردیده که: جمع بدون هیچ عذری جایز می باشد. امّا اینکه علی رغم وجود چنین دلایل محکمی، چرا فقهاء اهل سنّت به جواز جمع فتوای نداده‌اند؛ وجود تأویلات و توجیهاتی است که از روایات موجود صورت گرفته‌است. براساس تأویلات مذکور، تنها برخی اعذار نظیر: باران، ابری بودن هوا، سفر و برخی عذر های نامشخص، می تواند سبب جمع گردد. البته حنفی ها، علی رغم پذیرش دلالت عام روایات بر جمع، متأسفانه، جمع را به معنای «جمع صوری» گرفته و به وجوب تفریق حکم نموده‌اند. ما ضمن احترام به همه‌ی برداشت‌ها و دیدگاهها، به این مهم اشاره کرده‌ایم که ثمرات تحقیقات علمی فارغ از باورهای مذهبی، بر جواز جمع و فضیلت تفریق تأکید می کنند. بر همین اساس، در نهایت با شمارش نتایج تحقیق، بنابه ضرورت وحدت جامعه اسلامی، راهکارهایی را نیز برای تقریب مذاهب اسلامی و پرهیز از مناقشات بی مورد، پیشنهاد کرده‌ایم