جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصمیم‌گیری صحیح اخلاقی، تشخیص اصول و ارزش‌های صواب از ناصوابیکی از دغدغه‌های مهم آدمی است. بر همین اساس، فیلسوفان اخلاق، هماره در صدد کشف اصول و ضوابطی بوده‌اند که به کمک آن‌ها و با مراعات آن‌ها بتوان از وقوع خطا در داوری‌های اخلاقی جلوگیری کرد یا آن را کاهش داد. از نظربرخی فیلسوفان اخلاق، یکی از نظریه‌هایی که می‌تواند ما را تا حد زیادی ازای‌گونه خطاها باز دارد نظریه‌ی ناظر آرمانی است. نظریه ناظرآرمانی، اگرچه نظریه‌ای فرا اخلاقی است که به تحلیل معنایی و وجودشناسانه‌ی گزاره‌های اخلاقی همت گمارده است، اما نتایجی را در روش معرفت اخلاقی و حل تعارضات اخلاقی درپی دارد که ما را به معیاری خاص در تعیین صدق و کذب قضاوت‌های اخلاقی ملتزم می‌نماید.از منظر این نظریه از آن‌جا که تمامی حقایق اخلاقی ساخته و پرداخته‌ی پسند و ناپسند این ناظران هستندو هیچ حقیقت اخلاقی جز دیدگاه آنان وجود ندارد ،تنها این نگرش‌ها باید معیار صحّت و سقم داوری اخلاقی قرار گیرد. این ناظران از آن جهت آرمانی و ایده‌آل نامیده شده‌اند که نظریه پردازان این نظریه کوشیده‌اند آن‌ها را با ویژگی‌های خاص شخصیت‌پردازی کنند؛ خصوصیاتی که احراز آن‌ها بتواند از خطاهای معمول که قضاوت‌های اخلاقی انسان‌های عادی را مخدوش و ناقص می‌سازد جلوگیری نماید. ویژگی‌هایی که شاید بتوان گفت که احراز یا اکتساب اکثر آن‌ها از توان انسان‌های عادی خارج استاین نظریه، اگرچه ظاهری جذّاب دارد، دارای اشکالات متعدّدی است که یکی از مهم‌ترین آن ها وابسته دانستن صدق و کذب قضاوت‌های اخلاقی به ناظرانی خالی از صفات اخلاقی است که به رعایت هیچ اصل اخلاقی ملتزم نیستند. بی معیار و دلبخواهی بودن داوری اخلاقی از نتایج روشن این نظریه است. به همین علّت منطبق دانستن این ناظران بر خدا به اشعری‌گری محض خواهد انجامید. و از طرف دیگر منطبق دانستن آن بر عقل که حاکی از اصول و ارزش‌های قطعی اخلاقی است یا به از دست رفتن کارکرد عقل و یا به خاطر قبول حقایق پیشین اخلاقی، به خود ستیز گشتن این نظریه خواهد انجامید.

دو نظریه «ناظر آرمانی» و «امر الهی» نظریه هایی بر ساخت گرا و اراده گرا هستند. بر طبق نظریه ناظر آرمانی، حقایق اخلاقی براساس نگرش های ناظران آرمانیِ فرضی، تعریف و معنا می شود. بر این اساس، شالوده این نظریه ها بر نفی حقایق اخلاقی مستقل شکل خواهد گرفت. بنابراین وجود حقایق اخلاقیِ مستقل و بدیهی که بتواند مکشوف عقل آدمی قرار گیرد، انکار می شود و حقیقت اخلاقی، ساخته و پرداختۀ پسند / ناپسند ناظرانی آرمانی شمرده می شود. به همین دلیل، خودِ این ناظران خالی از فضایل اخلاقی مستقل اند و در داوری های اخلاقی خود ملزم به رعایت هیچ اصل و ارزش اخلاقی نخواهند بود. نظریه امر الهی نیز دارای تقریرهای متعددی است و نظریه ناظر آرمانی با مبانی فرا اخلاقی خود، به برخی از گونه های نظریه امر الهی شباهتی تام دارد. در این میان، یکسانی ماهیت نظریه های ناظر آرمانی و امر الهی اشاعره بسیار چشمگیر است. گویا نظریه ناظر آرمانی همان نظریه اشاعره است که به صورت لابشرط نسبت به وجود و عدم ناظرانِ ایدئال در لباسی غیردینی نمودار شده است. این مقاله با طرح و مقایسه این دو نظریه، درپی بازتاب ماهیت یکسان آن دو است.