جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازیابی اطلاعات پیرامونی احادیث سبب فهم دقیق‌تر کلام امامان (ع) می‌شود. فقدان این اطلاعات پیرامونی گاه سبب فهمی متفاوت با زمان صدور می‌شود. این تحقیق به دنبال یافتن الگویی شاخصه‌مند، برای بازسازی این اطلاعات پیرامونی و فضای صدور است. بررسی دانش جغرافیای جدید و استفاده از روش تحلیل جغرافیای تاریخی راه رسیدن به این بازیابی است. در این تحقیق ابتدا مفاهیم جغرافیای جدید معرفی می‌شود؛ سپس روش تحلیل جغرافیایی با علوم حدیث بومی‌سازی می‌شود. بدین‌منظور، کلامی از امام (ع) به مثابه چشم‌اندازی فرهنگی تحلیل می‌شود و مقولات و مفاهیم در چهار بخش موضوعات فرهنگی حدیث، حوزه‌های فرهنگی حدیث، چشم‌انداز جغرافیای فرهنگی حدیث و بوم‌شناسی فرهنگی حدیث بررسی می‌گردد. در نهایت، با روش تحلیل کیفی مقولاتی که در زیرمجموعه هر کدام از این بخش‌ها قرار دارند، همانند درختواره ذیل نمودار مفهومی قرار می‌گیرد و معرفی می‌شود. ادامه این استنتاج و پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی که ذیل هر بخش مطرح می‌شود، سبب تولید و بازیابی اطلاعاتِ پیرامونِ حدیث تحتِ بررسی می‌شود و به روشن‌شدن مفهوم دقیق کلام امام (ع) می‌انجامد. این روش کلام امامان (ع) را به عنوان گزاره‌ای تاریخی و مشحون از نکاتِ پُرکاربردِ پیرامونی می‌نگرد و از نگاه بسیط به احادیث پرهیز می‌دهد.

تضعیفات رجالی، پرحاشیه‌ترین بخش علم رجال است. جارحان فقط در پاره‌ای از موارد به عوامل تضعیف راویان اشاره کرده‌اند. توجه به رفتار عملی اصحاب در برخورد با این دستۀ متهم به ضعف و از دیگر سو، توجه به اختلاف فراوان رجالیان با یکدیگر، سرآغاز تشکیک و ایجاد سؤالی در این زمینه است. آیا به راستی تمامی این تضعیفات صحیح و مطابق واقع‌اند یا برخی عوامل پنهان، رجالیان را به اشتباه انداخته است. بررسی تاریخ حدیث شیعه نشان می‌دهد، سلسله عواملی همراه هم یا به تنهایی سبب می‌شد رجالیان در مورد فردی به اشتباه بیفتند. این نکته از متن کتب رجالی و گزارشات ایشان قابل استنباط و اثبات است. نتیجۀ این اشتباه از تشکیک و خرده‌گیری تا شدیدترین تضعیفات متغیّر بود. در این صورت، استادان و شاگردان وی نیز مورد سؤال واقع شده و در نتیجۀ این اشتباه، کوله‌بار حدیثی همگی ایشان مورد تشکیک واقع می‌شد. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله سعی می‌شود با معرفی این عوامل و نمونه‌های عملی آن، اعتماد کلی و قطعی بر تضعیفات مورد تشکیک واقع شود و رویکردی برای مطالعه بیشتر این تضعیفات فراهم گردد.

میراث حدیثی شیعه، مجموعه‌ای مستحکم و متقن و کارآمد است. یقین به این امر با ترسیم فضای صدور احادیث و بررسی بستر تاریخی نقل حدیث شیعه مسجّل می‌گردد. درمیان جامعه حدیثی و اکثر راویان، صفات والایی چون، کثرت زهد و عبادت، صداقت، دینداری، نیّت خالص و تلاش صادقانه در راه نشر معارف، مشهود بود. صفاتی که مددکار ویژگی اصلی روایت‌گری (امانت‌داری) بودند. این مهم از اعتماد امامان به راویان و تجلیلی که از آنان دارند هم، فهمید می‌شود. راویان به عنوان آخرین حلقه از زنجیره نشر معارف الهی در جامعه، با یقین به وراثت علم الهی، احادیث را گفتار خداوند متعال می‌دانستند. به همین سبب با وضع قوانین سخت‌گیرانه‌ای در فراگیری و آموزش دادن حدیث، راه را برغفلت‌ها بستند. نقطه اشتراک تمامی این قوانین، تلاش برای رسیدن به یقین، و پرهیز از شک و تساهل و تسامح بود. خصلتی که سبب می‌شد، تنها با یقین به صدور و صحّت حدیث، آن‌ را منتشر کنند. وجود اشتباهات ناخواسته راویان درست‌کار و برخی اقاویل منحرفان خطاکار درون و برون جامعه شیعی، سبب ساز پی‌ریزی جریان بالندهِ پالایشِ میراثِ حدیثی، توسط امامان? شد. پیگیری این جریان توسط راویان به طرد ضعفاء و روایاتشان از جامعه و میراث حدیثی شیعه انجامید. در دل این جریان، فرهنگ عمومی شیعه و کتب مشهور طایفه، تدوین گشت، که خود منبعی برای تالیف جوامع اولیه گردید. تنها ایرادی که ناواردان را به اشتباه می‌اندازد، تضعیفات فراوان رجال و حضور احادیث این افراد در مجامع معتبر شیعه است. رفع این شبهه بستگی به واکاوی معانی ضعف از دیدگاه رجالیان و قدماء دارد. طبق نظر ایشان وثاقت و ضعف دارای مراتب گوناگونی بوده، تعامل با هر دسته متفاوت خواهد بود. تبیین جرح و تعدیل‌های مندرج در کتب رجالی و پی‌جویی و شمارش دقیق موارد آن درجوامع حدیثی اثبات می‌نماید، حضور ضعفاء در میراث حدیثی شیعه، بارها کمتر از مقداری است که ناآگاهان داعیه آن را دارند. استحکام میراث حدیثی شیعه، سبب دل آرامی ما در هنگام رجوع به احادیث می‌گردد.