جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب مقدس در مقام متن ادبی دارای گونه‌های ادبی (ژانرهای) متنوعی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان ژانر «آپوکالیپسی» یا «مکاشفه‌ای» نامید. کتاب دانیال از جمله نخستین متون آپوکالیپسی یهودی به شمار می‌رود که تاریخ تقریبی نگارش آن را قرن دوم قبل از میلاد دانسته‌اند و همانند بسیاری از این متون نام نویسنده مجعول است. از ویژگی‌های بارز متون مکاشفه‌ای یا آخرالزمانی بیان نمادین و بکارگیری زبان رمزی است که عمدتاَ به موضوعاتی از جمله منشأ پیدایش جهان، فرجام‌شناسی، پیشگویی آشوب‌های روزهای فرجامین، روز رستاخیز و داوری دربارۀ انسان و جهان می‌پردازد. در این پژوهش سعی شده است تا با نظر به اهمیت متون آپوکالیپسی در مطالعات کتاب مقدسی به پیشینۀ این تحقیقات گسترده اشاره شود. همچنین ضمن معرفی و بیان ویژگی‌های این متون و انواع دسته‌بندی‌های آن‌ها از نظر صوری و محتوایی، بطور ویژه در بحث از نمادشناسی کتاب دانیال، به ریشۀ نمادها و کاربرد‌های آن‌ها در سایر متون عبری و غیر عبری پرداخته شود. از دیگر نکات برجسته، آموزه‌های حکمی این کتاب است که با هدف تعلیم حکمت و پندهای اخلاقی نگاشته شده است. بدین‌سان، اینگونه متون خواننده را، به هر دورۀ زمانی که متعلق باشد، به تفکر بیشتر دربارۀ مفاهیم رمزی فرا می‌خواند و این خود جذابیتی خاص را به این متون می‌بخشد.

با توجه به اهمیت ذهبیه در مقام نخستین طریقه صوفی شیعی ایران و جایگاه مبحث ولایت امام معصوم(ع) که اساس تشیع است، بررسی این مسئله نزد عرفای بزرگ این طریقه در فهم و شناخت مباحث معرفتی و نیز سلوک عرفانی شیعی ضروری می‌نماید. ذهبیه در سده نهم از طریقه کبرویه منشعب شد و بتدریج مبانی تشیع در آن قوت یافت و تمام جنبه‌های معنوی از جمله سلوک این طریقه را دربر گرفت. این امر در آثار شیوخ ذهبیه عصر قاجار نمود بیشتری یافته است. از این رو سوال اصلی این پژوهش عبارت است: ولایت چه تأثیری در سلوک عملی طریقه ذهبیه عصر قاجار دارد؟ از نگاه شیوخ این عصر، پذیرش ولایت امام، شرط ورود به سلوک است و در تمام مراحل سلوکی یعنی توبه، آداب و اصول، دستیابی به مقامات عالیه این امر مؤثر است و حتی نهایات سلوک نیز به حقیقت ولایت ختم می‌شود. این تأکید خاص بر ارتباط معنوی و قلبی با امام وجه ممیزه تعالیم ذهبیه به شمار می‌آید. مرتبط‌ترین آثار با موضوع تحقیق، متعلق به ابوالقاسم راز شیرازی و مجد الاشراف است از این رو بیشترین استنادهای این تحقیق به آثار این دو شیخ ذهبی است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل مضمون گزارش‌های سلوکی مرتبط با مقام ولایت امام در آثار شیوخ ذهبیه عصر قاجار بررسی شده است.

در چند دهه اخیر، مطالعات درباره ظهور بنیادگرایی در میان سنت‌های گوناگون دینی اهمیت ویژه یافته است. ظهور بنیادگرایی، به صورت جنبشی مشخص در جهان مسیحیت و در کلیسای انجیلیِ(اونجلیکال) آمریکا، به دهۀ 70 میلادی بازمی‌گردد. بنیادگرایان با پافشاری بر تقدس و مرجعیت تام کتاب مقدس و با ارائۀ تفسیری تحت‌اللفظی از آن در حیات اجتماعی و دینی جامعه خود به ستیز با جنبه‌های مدرن رفته‌اند و ادعا می‌کنند به بنیادها و اصول اولیه دین باز گشته‌اند. در این پژوهش با نظر به پیشینه تاریخی این جریان، و همچنین توجه به اصول نظری و دیدگاه بنیادگرایان درباره ماهیت و منشاء کتاب مقدس و نیز تفاوت بارز روش تفسیری آنها نسبت به روش‌های گذشته، تلاش شده نتایج عملی این گونه مواجهه با کتاب مقدس در زندگی اجتماعی به‌ویژه در امر آموزش و رسانه بررسی شود. با نفوذ دیدگاه بنیادگرایان مبنی بر خطاناپذیری کتاب مقدس در سطوح مختلف جامعه، خوانش هر فرد از کتاب مقدس در خصوص امور مختلف حیات اجتماعی قابل استناد به متن مقدس انگاشته و هر نظر مخالفی محکوم می‌شود، نتیجه عملی این نگرش، ستیزه جوییِ مقدس مآبانه‌ای است که منجر به خشونت فراگیر شده است.

در نگاهی کلی، در سنت های دینی بحث از نجات جایگاهی خاص دارد و توبه در رسیدن به نجات دارای اهمیتی ویژه است. در مسیحیت نیز توبه به معنای تغییر نگرشی است که پس از انجام عمل خطا یا گناه منجر به احساس پشیمانی یا ندامت در انسان می شود و خدا زمانی گناه را می بخشد که با پشیمانی واقعی همراه باشد. نجات به معنای رستگاری و رهایی است و عیسی مسیح نجات دهنده است و عواملی چون ایمان، توبه، فدیه و ... در نائل شدن به رستگاری مؤثرند. در کلیسای ارتدوکس نیز با تأکید بر اهمیت شعائر و نیز توبه در نجات تأکید می شود که برای دستیابی به رستگاری و نجات، انسان دارای اختیار است. با توجه به اهمیت این مسئله، در این رساله تلاش شده تا با مراجعه به منابع اصلی و معتبر به بررسی مفهوم گناه، توبه و نجات در عهدین(عهد قدیم و عهد جدید)، نجات از نظر آبای کلیسا به ویژه توبه و نجات از دیدگاه یوحنای دمشقی پرداخته شود. مطابق دیدگاه آبای کلیسا از جمله ایرنائوس، اوریگن، آنسلم، نجات از طریق عیسی مسیح و با قربانی شدنش بر روی صلیب حاصل می شود. در حالی که بر اساس دیدگاه یوحنا دمشقی برای رسیدن به نجات بر شمایل تأکید می شود و این نظر وی با دیدگاه آباء کلیسا تفاوت هایی دارد.

دین و پیوند آن با فرهنگ از نگاهی نو می­تواند در تبیین جایگاه زنان در جامعه بررسی شود؛ به ویژه آنکه غالب متون دینی به دست مردان نگاشته شده و این تلقی مردانه از دین بر وضعیت زنان تاثیر نهاده است. در مطالعات فمینیستی، نگرشی جدید در خصوص بررسی نقش زنان در متون دینی، جهت احیای تجارب دینی زنانه شکل گرفت تا به این واسطه جایگاه زنان در جامعۀ دینی بهبود بخشیده شود. از این­رو، در مطالعات مسیحی نه تنها این موضوع در بازخوانی زنانه از عهد جدید مورد توجه قرار گرفت، بلکه در سایر متون دینی از جمله متون آپوکریفا نیز چنین کوششی فراگیر شد. در این زمینه، پژوهشگران بر این باور هستند که گرچه متون آپوکریفا اعتبار متون رسمی را نداشته­اند، به جهت روایتی متفاوت از جامعۀ صدر مسیحیت، از آنجایی که بازتاب دهندۀ تفکر بخشی از نخبگان آن روزگار هستند، از منظر علمی جهت مطالعۀ افکار و عقاید جامعۀ مسیحیت نخستین از اهمیتی خاص برخوردارند. در این متون چنین برمی­آید که در میان زنان آن زمان، مریم مجدلیه شخصیتی جنجالی بوده است. با بررسی دیدگاه نویسندگان این متون، می­توان به الگوی مناسبی از تجارب دینی زنانه در آن دوره دست یافت. در پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، پس از بیان چگونگی رابطۀ مریم مجدلیه با عیسی مسیح نگرش جدیدی دربارۀ شخصیت مریم مجدلیه از نگاه زنانه­نگر در چهار محوری که مورد توجه متفکران فمینیست قرار گرفته است، به دست می­دهیم.

نامه پولس به رومیان، از کتاب‌های مهم و تأثیرگذار عهد‌جدید است که به سبب شخصیت و جایگاه ویژه پولس رسول در مسیحیت و نیز تقدم آن، جایگاهی ویژه در تفکر و الهیات مسیحی داراست. این نامه در کنار دیگر نامه‌های پولس به نحوی الهیات خاصی را با نام پولس شکل بخشیده است. از مؤلفه‌های مهم این الهیات می‌توان به خداشناسی، انسان‌شناسی، نجات‌شناسی و آخرت‌شناسی اشاره کرد که در این رساله کوشش شده تا ضمن شرح و بسط این مؤلفه‌ها براساس متن اصلی نامه به رومیان، به تأثیر این نامه بر کارل بارت پرداخته شود. در تاریخ تفکر مسیحی، متفکرانی مانند آگوستین، مارتین لوتر، جان وسلی و کارل بارت در پی‌ریزی نظام فکری خود از این نامه بهره برده‌اند. در دوره جدید، کارل بارت، بزرگترین متفکر مسیحیت در قرن بیستم، با انتشار تفسیر خود بر نامه به رومیان، تحولی اساسی در تفکرات لیبرال حاکم بر آن زمان به وجود آورد و مرزی را میان الهیات قرن نوزدهم و بیستم ترسیم کرد. بارت در این کتاب تأکید می‌کند که فقرات شانزده و هفدهم از باب اول نامه پولس به رومیان، مبیّن موضوع نامه است. در این پژوهش، به بررسی مفاهیم اصلی الهیات بارت از قبیل "کلمه خدا" و همچنین موضوعاتی نظیر انجیل، نجات، ایمان و عدالت خدا که تحت عنوان موضوع نامه به رومیان در کتاب برات شرح داده‌شده، پرداخته می‌شود. بارت "کلمه خدا" را کاملاً مطابق با انجیل نمی‌داند و از شکل سه‌لایه کلام خدا صحبت می‌کند که درعین سه‌گانه بودن بایکدیگر متفاوت نیستند. بارت انجیل را که قوت خداست، سنگ محک تمام قدرت‌ها می‌داند. چیزی به کلی جدید که بدون آن هرچیز مسیحی، یک سؤتفاهم است. از نظر او، انسان برای نجات و عادل شمرده‌شدن، یعنی رسیدن به عدالت خدا به انجیلی نیاز دارد که با ایمان همراه باشد. انسان عادل با همین ایمان زیست خواهد کرد.

با توجه به اهمیت و جایگاه خاص محبت در تعلیم عیسی مسیح (ع)، این موضوع ،انتخاب و از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. پس از تدوین عهد جدید، اناجیل همواره منبع عمده و اصلی درباره شرح حال و تعالیم عیسی شناخته شده است. البته انجیل لوقا با تأکید بر محبت عیسی بیشتر از بقیه اناجیل به این مقوله پرداخته است. محبت در عهد جدید، عمیق‌تر از محبت در عهد قدیم است و حتی کلیسا را هم دربر می‌گیرد و شامل محبت به همنوع و دشمنان نیز می‌شود. انجیل لوقا به عنوان انجیل رحمت در نظر گرفته می‌شود و همچنین توضیحاتی در مورد شخصیت لوقا داده می‌شود. یکی از پرسش‌های مطرح شده، این است جایگاه محبت در ایمان چگونه است و اصولاًچه رابطه‌ای میان محبت و ایمان وجود دارد.در خصوص نوع ارتباط ایمان و محبت ،دیدگاه کلیسای ارتدوکس شرقی و دیدگاه کلیسای پروتستان و همچنین افرادی نظیر مارتین لوتر بررسی می شود.

یکی از مفاهیمی که زمینه ساز بسیاری از مباحث و مجادلات فلسفی و کلامی در عالم مسیحیت شده است، " آمرزیدگی از راه ایمان " است. مسئله این است: نجات و آمرزیدگی انسان با توجه به گناه ذاتی او از چه راهی حاصل می شود؟ مارتین لوتر آمرزیدگی را تنها از راه ایمان به مسیح و متکی به فیض خدا و بدون ارتباط با اعمال دانست، در حالی که کلیسای کاتولیک درکنار ایمان بر اهمیت اعمال نیک ورعایت تمام احکام شریعت قدیم تأکید می نمود. ریشه اختلافات کلیسای کاتولیک و مارتین لوتر درباره آمرزیدگی به برداشت های متفاوت آنان از مفاهیم اساسی فیض، ایمان، اعمال نیک و ارتباط این مفاهیم با یکدیگر بر‌می‌گردد. از نظر کاتولیک‌ها آمرزیدگی به معنای «عادل شدن » است و از دیدگاه مارتین لوتر به معنای« عادل محسوب شدن» است. پژوهش حاضر ضمن تحلیل، نظر کلیسای کاتولیک و لوتر درباره آموزه آمرزیدگی از راه ایمان ، نقد کلیسای کاتولیک را بر دیدگاه لوتر بررسی کرده است.

خدایی که در عرفان، توسط عارفان مسلمان معرفی و تبیین شده است، دارای وجود و وحدت شخصی است. کشف‌الاسرار روزبهان بقلی شیرزای، دربارة بیان مکاشفات او از تجلیّات و تمثلات حقّ در هدایت و کشش سالکان به سوی خویش است. روزبهان در این اثر، ظهورات و جلوات حقّ را بیان نموده است. هدف این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که روزبهان تا چه اندازه از اندیشة عرفا در خدای متشخّص پیروی کرده است؟ پیشینة معرفتی روزبهان در حوزة عرفان اسلامی، و آشنایی او با آیات و روایات، تا چه اندازه در شکل‌گیری مکاشفات او از خدای متشخّص مؤثر بوده است؟ اندیشه خدای متشخّص در کشف‌الاسرار، از نگاه معرفت‌شناختی چگونه قابل تحلیل است؟ نوشتار حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی به نگرش این عارف، در رابطه با تجلّی خداوند و نحوة حضور او در جهان پرداخته است. خداوند برای هدایت و کشش روزبهان به سوی خویش به شکل خدای متشخّص و در قالب پیر و شیخ، چوپان، نوازنده، ترکان زیبارو، رقصنده، ساقی، مؤذن، قصاب، شیر، گل سرخ، نور، سنگ‌های قیمتی و خاص، تجلّی کرده است. نتایج به دست آمده، گویای آن است که روزبهان از اندیشه خدای متشخّص در سنت عرفا پیروی کرده و این تشخّص را در نمودها و گونه‌های مختلف بیان نموده است و قرآن کریم، روایات و عرفای گذشته در شکل‌گیری اندیشة او مؤثر بوده و از منظر معرفت‌شناختی، این اندیشه قابل توجیه است.

در بیشتر سنت‌های دینی، از جمله ادیان ابراهیمی، بحث نجات اهمیت خاصی دارد. در آموزۀ نجات‌شناسی، یکی از راه‌ها را توبه می‌دانند. در الهیات و شعاير مسیحی، با توجه به جایگاه عیسی مسیح علیه السلام در مقام منجی و خدای پسر، مباحث نجات‌شناسی به‌صورت مبسوط مطرح شده است. در کلیسای ارتدوکس، شعاير مسیحی، از جمله آیین اعتراف و نیز شمایل‌ها، در نیل به نجات و رستگاری و تعریف ایمان مسیحی بسیار اهمیت دارند. در این مقاله با دقت در کاربرد نجات و توبه در عهدین و معنای اصطلاحی آنها به واکاوی این دو مفهوم بنیادین می‌پردازیم. همچنین با توجه به آباي برجستۀ کلیسا، از جمله ایرنائوس، اوریگن و آنسلم، نجاتِ روحی و جسمیِ انسان گناهکار به‌واسطۀ هبوط و ارتباط آن با مسیح‌شناسی بررسی شده است. یوحنا دمشقی، متأله برجستة قرن هشتم میلادی و آخرین فرد از آباي یونانی کلیسا، ديدگاه‌هايي خاص و تأثیرگذار دربارۀ جایگاه شمایل‌ها دارد که ارتباط اين مسئله با نجات و رستگاری و نیز نقش توبه، با دقت در منابع برجای‌مانده از این متأله، بررسی شده است.