جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ولایت همواره در کتب فقه و کلام شیعی یکی از مهم‌ترین اصول اساسی دین اسلام شمرده شده است و برای آن معانی و سطوح گوناگونی ذکر کرده‌اند که یکی از آنها ولایت سیاسی است. آنچه که در میان علمای شیعه رایج است، تنها سطح محدودی از ولایت است که در زمان غیبت به افراد خاصی تفویض شده است. اما نظریه ولایت عمومی مؤمنان که ابتکار علامه طباطبایی و برآمده از نصوص و خطابات قرآنی و ادله عقلایی می‌باشد، با مبانی حکمی خاص ایشان، سطح دیگری از ولایت را نه صرفاً برای فقها بلکه برای عموم مؤمنان قائل می‌شود. این نظریه معتقد است که با اثبات ولایت عمومی مؤمنان بسیاری از گره‌های حکومتی و غیرحکومتی زندگی اجتماعی مؤمنین حل شده و از جمله الزامات تشکیل یک حکومت دینی، پایبندی به کارکردهای این نظریه است. از مهمترین مبانی استفاده شده در استخراج این نظریه، ابرنظریه استخدام و نظریه ادراکات اعتباری می باشند. این پژوهش در سه سطح مبانی، ادله و الزامات، به تبیین نظریه سیاسی اجتماعی علامه طباطبایی درباره ولایت عمومی مؤمنان پرداخته و از سنخ پژوهش‌های بنیادی است. روش انجام این پژوهش استخراج تفسیری متن محور است.

هدف پژوهش حاضر بررسی منشاء حقیقی اعتبارهای آزادی و هستی انسان در قرآن است. در این راستا مبتنی بر روش تفسیری قرآن به قرآن و با تکیه بر تبیینی که علامه طباطبائی از انسان ارائه می‌دهند، دستیابی به منشاء اعتبارهای آزادی بررسی گردیده و به پیروی از علامه طباطبائی ماجرای هبوط، محور روایت انسان قرار گرفت. نتایج نشان داد که انسان به واسطه بُعد روحانی خود، که از سنخ اسماء و خزائن الهی است، خلیفه خداوند بر تمام هستی معرفی شده و همین بُعد انسانی در عالم ذر به فقر ذاتی خویش آگاهی یافته و درک می‌کند که در هیچ یک از شئونی که به واسطه خلافت خداوند بر هستی دارا است، مستقل از خداوند متعال نیست. خلیفه به تبعیت از مستخلِف، خویشتن را دارای حق اعمال اراده آزاد و حاکمیت مطلق و حق اعمال تصرف عام می‌یابد. موجودی که دارای چنین حقی است، یعنی دارای آزادی می‌باشد، البته نه به وجه استقلالی.

این رساله درصدد است تا از طریق بررسی مبانی حکمت متعالیه صدرالمتألهین شیرازی و امتداد آن در اندیشه‌ی فلاسفه‌ی متأخر معتقد به این مکتب و بسط‌دهنده‌ی مبانی آن مانند امام خمینی، علامه طباطبایی، شهید مطهری و آیت‌الله جوادی آملی در حیطه‌های هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی و استخراج دلالت‌های مرتبط با فلسفه‌ی سیاسی ـ به‌طور اعم ـ و عدالت ـ به‌طور اخص ـ به صورت‌بندی و شکل‌دهی چیستی، ماهیت، ابعاد و اصول عدالت بپردازد.