جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از روشهای بیان افعال خداوند در قرآن، تعلیل نمودن هر یک از آنهابهاسماء و صفات الهی است. وعد و وعید نیز فعلی از افعال خداوند است که با اسماء و صفات خداوند ارتباط تنگاتنگ دارد. اسماء و صفاتی که خداوند از آن برخوردار است در صدور وعد و وعید نسبت به انسان نقش اساسی دارد. در قرآن گاهی صدور وعد و وعید همراه با اسم یا صفتی از پروردگار بیان می-گردد و گاهی از مضمون آیاتِ وعد و وعید، مفهوم صفات الهی در بیان مفسران آمده است. از روش‌های نوین تحقیق و پژوهش در قرآن، معناشناسی واژه‌های قرآنی است. در این نگرش، پس از انتخاب کلمات کلیدی قرآن، میدانهای معناشناسی هر واژه به همراه ارتباط سیستمی میان آنها بررسی شده و برخی لایه‌های معنایی ایات ظاهر می‌گردد. تحقیق حاضر سعی دارد با استفاده از روش یاد شده، نقش کلیدی اسمای حسنا را در تبیین معنای وعد و وعیدهای خدای یگانه به مراتب مختلف انسانها روشن نماید؛ زیرا هر کدام از این دسته افراد بر اساس ظرفیت وجودی و مراتب فهم خویش و به نحوه برخورداری از اسماء الهی به گونه‌ای خاص از وعد و وعید الهی بهره‌مند شدند. از نتایج بارز و عمده‌ی بررسی نقش اسماء الهی در وعد و وعیدهای قرآن، آن است که: جهان بینی قرآن، یک جهان بینی خدا مرکزی است و هیچ مفهوم عمده‌ای در قرآن، جدای از مفهوم خداوند وجود ندارد. بنابراین، تمام شئون در عالم خلقت ریشه در اسمای حسنا دارد، و همه‌ی موجودات مظاهر الهی می‌باشند و از هر جهت شأن و آیت حق‌اند. به همین دلیل، وعد و وعیدهای خداوند که از جمله افعال الهیست، ازاین امر مستثنی نمی‌باشد. یافته‌ اساسی پژوهش حاضر بیانگر نتیجه ذیل است: •

اساساً لایه‌های صوتی هر زبان قبل از لایه‌های سه‌گانه‌ی دیگر (صرفی، نحوی، معنایی) اولین بخش ماهیت زبانهای بشری را تشکیل می دهد و چون از نظر زبان‌شناسان، زبان اولاً و بالذات اصواتی است که بشر برای انتقال مفاهیم ذهنی خود جعل و اصطلاح کرده است، مباحث آواشناختی را اولین گام برای تفسیر این زبانها تلقی می‌کنند.قرآن کریم زیباترین متن ادبی و بزرگترین معجزه‌ی بلاغی و بهترین کتاب هدایت انسانهاست. بدون شک قرآن این معجزه بزرگ الهی از منظر اصوات وکلمات و تراکیب بی‌نظیر است و حتی کوچکترین واحد صوتی در آن دارای ارزش معنایی والایی است. توجه به جانب آوایی در شناساندن ارزش والای معنایی و هنری و بیانی و موسیقایی آن امری مهم و اجتناب ناپذیر است. بخش گسترده‌ای از آیات قرآن کریم برای وعده یا وعید نازل شده است و نقش آواها در تصویر معانی و زیبایی موسیقایی و به طور کلی اعجاز لفظی و معنوی آن بی‌نظیر است و این آواها به تناسب موضوع و اغراض دلالی تنوع پیدا می کنند. و مهمترین ویژگی اسلوبی قرآن این است که آواها تابع معانی و متناسب با اغراض آیات هستند و با توجه به حال و مقام تنوع پیدا می‌کنند. یعنی خطاب قرآنی در مقام انذار و وعید و وصف غضب الهی بر مجرمان تشدید می‌گردد ودر مقام وعده و ترغیب و مصاحبه انبیای الهی و مخلصان به اونرم و لطیف می شود.

از زمان نزول قرآن کریم تا امروز دانشمندان مسلمان از قبیل متکلمان، فلاسفه، مفسران، اصولیان، عرفا و علمای بلاغت در زمینه ی تبیین ویژگی ها و أسرار این معجزه ی بیانی تلاش کرده اند. یکی از مواردی که در کانون توجه آنها بوده، مسأله مجاز و استعاره است. چیزی که در میان همه ی ملل از ارکان مسائل زیبا شناختی در حوزه ی ادبیات به شمار می آید. نکته قابل توجه در باب پژوهش های مربوط به مجاز و استعاره در قرآن کریم این است که در این زمینه بیشتر رویکردهای کلامی، فلسفی و منطقی حاکم بوده، و غالباً این مباحث منشأ بسیاری از مشاجرات و مجادلات کلامی گشته است، و در نتیجه به وجوه زیبا شناختی آن کمتر پرداخته شده است. از این روی نگارنده بر آن شد تا در حد دانش، توان و امکانات محدود خود در باب زیبا شناسی استعاره در قرآن که کار مستقلی هم تاکنون در این زمینه صورت نگرفته، قدمی بردارد و به مطالعه و تتبع بپردازد، و حاصل کار خود را عرضه بدارد. در این راه یکی از مسائلی که توجه نگارنده را به خود جلب کرد، و قرن ها پیش نیز عبدالقاهر جرجانی بدان تفطن یافته بود؛ این بود که در بعضی از مهم ترین عبارات استعاری قرآن کریم، راز زیبایی و جمال فقط در کانون استعاره نیست، بلکه به ویژگی های سبکی و اسلوبی دیگری نیز وابسته است، و تمرکز ما در این رساله بیشتر بر این جنبه ها بوده است. این ویژگی ها هم در کانون استعاره یافت می شوند و هم در فضای پیرامون آن. از آن جمله است دلالت های ضمنی و جنبی واژه ها در سطوح و حوزه های گوناگون و نیروی تخییلی، القایی و عاطفی آنها، سایه های معنایی، موسیقی سیاق، گفتگو، حرکت، پویایی تصاویر و تداعی تصویرها؛ و نیز آشنایی زدایی، حس آمیزی، پارادکس، و جنبه های دراماتیک، دلالت های صوتی واژگان و حروف... و بالأخره اسلوب تقابل که برای نخستین بار در زمینه ی زیبا شناسی استعاره در قرآن کریم در این رساله به کار گرفته شده است، و پژوهنده معتقد است که تقابل های متضاد در مقایسه با تقابل های متناسب و همخوان بر شدت تنش در کانون استعاره می افزاید، و در مجموع منظومه ای جمالی فراهم می آید که در مرکز آن خورشید منظومه ی قرآنی، یعنی رحمت الهی که در ارکان جمیع کائنات سریان دارد، می درخشد. همان که به همه چیز وجود و به هر عبارت و استعارتی معنی می بخشد، و همه ی تقابلات در آن حل و محو می شود، و بدین گونه نشانه ها به معنی حقیقی خود تأویل می گردند.باری نگارنده کوشیده است در این رساله از منظری تازه به امهات استعاره های قرآنی که از دیر باز در بین علمای بلاغت مطرح بحث بوده، بنگرد و دریچه ای دیگر از زیبایی شناسی قرآن کریم را به روی خواننده بگشاید. این منظر هم زیبایی شناسی دریافت را مد نظر داشته و هم زیبایی شناسی تأثیر را. و در نهایت امیدوار است بدین وسیله گامی هر چند کوچک و ناچیز در نشان دادن نظم معجزه آسای قرآن کریم برداشته باشد .

تاریخ معاصر عربی علی رغم جوانب منفی و آسیب‌های فراوانی که برای جهان عرب و اسلام پدید آورد، جوانبی مثبت هم در بر داشت که باعث شد دایره جامعه عربی گسترده تر شود، و پنجره‌های جدیدی در برابر دیدگان آنان گشوده گردد، و ملت‌های عربی چشم به جهانی بدوزند که با مظاهر تمدنی جدید در برابر آنها قد علم کرده، هویت دینی و فرهنگی و سیاسی آنان را مورد هدف قرار داده بود. این امر که تهدیدی بسیار جدی از جانب مسلمانان و عرب‌ها تلقی می شد، آنها را به قیام و مبارزه‌ای اصولی و پی گیر علیه این حرکت‌ها فرا خواند، و سبب شد تا از خواب غفلت بیدار شوند و انرژی های نهفته آنها آزاد شود و به گذشته و میراث تمدن و فرهنگ پر افتخار خود که بیشتر آن را در سایه اسلام و تعلیمات آن به دست آورده بودند، باز گردند و برای غنی سازی و تقویت ملت اسلام و عرب در برابر دشمن جدید از ذخایر اسلامی کمک گیرند. از اینجا بود که مسلمانان و عرب ها به کاوش در فرهنگ و تمدن اصیل خویش همت گماشتند و در یافتن ریشه‌های آن سعی فراوان مبذول کردند؛ تا بتوانند ضمن باز یافتن هویت از دست رفته خود، دژی محکم در برابرتهدیدات و تحدّیات غرب بنا کنند. آنها در این راستا و به دنبال این حرکت، با چهره‌هایی در تاریخ آشنا شدند که نه تنها افتخار عرب و اسلام به شمار می‌آمدند؛ بلکه در پایه‌ریزی تمدن جهانی نیز سهیم بوده، نقش بسیار ارزنده و قابل توجهی را ایفا نموده اند. در رأس این چهره های ماندگار، چهره علی(ع) با درخشش بی‌نظیرش ذهن بسیاری از اندیشمندان عرب؛ اعم از مسلمان و مسیحی را به خود معطوف کرد و آنها را به پژوهشی عمیق در باره این شخصیت اسرار آمیز فرا خواند.در این پایان‌نامه به حول و قوه الهی به قسمتی از زندگی امام متقین و ابعاد شخصیت او نظری می‌افکنیم؛ البته نه از دیدگاه مسلمانان؛ بلکه از نقطه نظر مسیحیانی که از مرز شخصیت دینی خود گذشته و در شناخت علی(ع) با برون دینی و بدونتعصب فرقه ای گام‌های بلندی برداشته‌اند. ما با استفاده از روش کتابخانه‌ای در بیشتر موارد، و با بیان دیدگاه هایادبای مسیحی مورد نظر و مقایسه افکار آنان ، به این نتیجه رسیدیم که آنها با بررسی زندگی علی(ع) در وجود او الگویی از یک انسان کامل را مشاهده کرده، او را در درجه ای از کمال دانسته‌اند، که مرزهای نژادی و ملیتی و دینی را درنوردیده و از زمان و مکان فراتر رفته است؛ از این رو جهان امروز با پیشرفت روز افزونی که به سوی جهانی شدن دارد و در مسیر تحقق دهکده جهانی پیش می‌رود، شدیدا به او نیازمند است. آنان در شناخت علی(ع) گام‌های موثری برداشته و وظیفه انسانی خود دانسته‌اند که زندگی پر از رمز و راز او را به تحریر آورند و به عنوان الگویی از تمامفضایل و کمالات برای پیشرفته‌ترین انسانها، ودستورات و برنامه های او را به عنوان برنامه‌هایی برای گسترده‌ترین و پیشرفته‌ترین جامعه‌های بشری معرفی کنند.

همواره ادبيات در تمامي دوره‌هاي زندگي انسان از عوامل فرهنگي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و ... متأثر بوده است، به گونه‌اي كه مي‌توان آن را آينه‌اي تمام نما از ويژگي‌ها و خصوصيت‌هاي يك جامعه تلقي كرد.انديشه‌ها و نگرشهاي فلسفي و عرفاني از جمله موضوع‌هاي مهمي محسوب مي‌شود كه آثار و پيامدهاي گسترده اي در ادبيات عربي و فارسي در پي داشته است، و بعنوان يك جريان قابل ملاحظه، نمود و بازتاب آن را بر سخن و انديشه اديبان و شاعران مي‌تواند مشاهده نمود.انديشه وحدت وجود بعنوان يك باور عرفاني ـ فلسفي كه پيشينه‌ي آن به عصرها و دوره‌هاي گذشته انسان بر مي‌گردد، ظهور برجسته‌اي در ادبيات عربي و فارسي داشته است.اين موضوع عرفاني ـ فلسفي در جهان اسلام با ظهور محيي الدين ابن عربي به اوج خود رسيد، و در زمان ايشان و پس از وي، عرفان نظري در محافل عارفان و اهل تصوّف به عنوان يك تجربه خاص ديني به مشتاقان و خواهندگان آن، قابل تعليم و انتقال گرديد.شاعران و اديبان پيش از ابن عربي و پس از او، به منظور غنا بخشيدن به مضامين خود،‌ همواره از جريان ناب و ارزنده‌ عرفان نهايت بهره‌ را برده، به گونه‌اي كه بزرگاني چون حافظ شيرازي و ابن فارض مصري تمام ذوق و قريحه خود را در اين زمينه به خدمت گرفته‌اند.در دوره معاصر نيز با وجود پيشرفت علم و ظهور پديده‌هاي نو، جذبه و گرايش دروني اديبان به سوي عرفان و موضوع‌هاي آن، نمود و تجلي‌هاي متفاوت داشته است كه مصداق بارز آن را نزد برخي از اديبان معاصر عربي در مهجر شمالي، مي‌توان ملاحظه نمود.اين رساله بر آن است كه با روشي توصيفيو مبتني بر تحليل و نقد تطبيقي به مقايسه‌ي افكار و انديشه‌هاي ابن عربي و اديبان مهجر شمالي، بويژه جبران خليل جبران، و ميخائيل نعيمه پرداخته،تا تصوير و سيماي واضحي از وحدت وجود نزد برجسته‌ترين اديبان معاصر عربي ارائه نمايد.

معناشناسی «بین» در قرآن بر اساس روابط همنشینی و جانشینی معناشناسی واژگان قرآن از مهمترین ضرورت ها و رسالتی بر دوش پژوهشگران زبان عربی است، که برای درک و فهم قرآن، لازم و ضروری است، گرچه خرد و عقل بشری از دسترسی آن معانی والا، قاصر و ناتوانند و تنها دیدگان روشن و دارای بصیرت می توانند به محاسن انوار آن دست یابند که «لا یمسه إلا المطهرون»، ولی این مطلب از ارزش و ضرورت و اهمیت کاوش های قرآنی چیزی نمی کاهد. پژوهش حاضر که در نوع خود بی نظیر است، با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی روابط همنشینی و جانشینی ساخت های مختلف واژه «بین» در قرآن پرداخته، و با بررسی هر یک در ساخت های همسان، به تدوین چارچوبی روشن برای معنای غالبی این ساخت ها می پردازد. از مهمترین دستاوردهای این پژوهش، اثبات دلالت «بین ذلک» بر ویژگی اعتدال و حالتی بینابین میان دو صفت متضاد است، همچنان که «بین أحد» به دلیل قرار گرفتن نکره در سیاق نفی، بر عموم و متعدد دلالت دارد و نه بر مفرد؛ «بین ایدی» نیز با توجه به همنشینی با جهات یا زمان یا واژه ای از ریشه تصدیق معانی متفاوتی به خود می گیرد. همچنین علیرغم ادعای پیشینیان بر عدم وجود دلالت «بین» بر زمان در قرآن، برخی ساخت های همنشینی این نوع دلالت را اثبات می کند.