جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ارزش‌شناسی» یکی از موضوعات مهم فلسفه تعلیم و تربیت است که به روش تعقلی و استدلالی، یا بر اساس عقل و یا بر اساس عقل مستفاد از وحی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. در این نوشتار، نقش توحید در ارزش‌شناسی فلسفه تعلیم و تربیت بر اساس آموزه‌های قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده معتقد است بر اساس آیات قرآن کریم، تنها اعمال متقین در دایره ارزش قرار می‌گیرد و حد نصاب پذیرش هر مطلوبیتی به عنوان یک ارزش، دو مؤلفه ایمان و نیت است که نخستین درجه تقوا را به خود اختصاص می‌دهند. از آنجا که توحید در افزایش ایمان و خلوص نیت و در نهایت افزایش تقوا نقش کلیدی دارد، در گسترش و ارتقای ارزش‌های حقیقی در فرد و جامعه نیز محوریت منحصر به فرد دارد. به این معنا که هر گاه توحید علمی و عملی در فرد و جامعه رسوخ پیدا کند، ارزش‌های فرد و جامعه از سطح به عمق نفوذ خواهند کرد و تغییر دادن این ارزش‌ها امکان‌پذیر نیست. بنابراین بر متولیان نظام تعلیم و تربیت است که با راهکارهای گوناگون در راستای تقویت توحید نظری و عملی در شریان‌های جامعه بکوشند تا جامعه اسلامی را از هر گونه خطری در برابر تغییر ارزش‌های اسلامی و قرآنی مصون دارند.

این پایان نامه به بررسی و تجزیه و تحلیل سیر نگارش کتب «چهل حدیث»، عموماً، و کتاب اربعین امام خمینی(ره) خصوصاً و جایگاه آن در میان کتاب های اربعین، پرداخته است. علمای اسلام به دلیل عمل به توصیه های رسول اکرم، از زمان وی تاکنون در جهت حفظ دستاوردهای علمی و عملی پیامبرصلی الله علیه وآله از هیچ تلاشی فروگذار ننموده اند و پیوسته در این راه، زحمات طاقت فرسایی را تحمّل نموده اند تا دین حیاتبخش اسلام را در فراز و نشیب های اعصار مختلف، حفظ نمایند. در طول تاریخ اسلام، نگارش احادیث در شکل های گوناگون، از جمله تلاش های بی وقفه عالمان و حافظان دین، در جهت حفظ سنّت پیامبر اکرم از دستبرد مخالفان بوده است. بنا بر حدیث مشهوری که از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل شده است: «من حفظ من أمّتی أربعین حدیثاً ممّا یحتاجون إلیه فی أمر دینهم، بعثه اللَّه - عزّوجل - یوم القیامة فقیهاً عالماً»، محدّثان و حدیث پژوهان به تألیفات ارزنده ای در این زمینه پرداخته اند و کتبی تحت عناوین: «اربعین حدیثاً»، «الأربعون» و «پژوهش چهل حدیث» به جامعه اسلامی تقدیم نموده اند. نگارنده نیز ضمن معرّفی برخی از این آثار در پژوهش خود، به بررسی در این زمینه پرداخته است. این پژوهش از چهار بخش تشکیل شده است : بخش اوّل، بررسی سیر اربعین نگاری، بخش دوم، فهرست نسخه های خطّی کتب اربعین، بخش سوم، فهرست نسخه های چاپی کتب اربعین، بخش چهارم، اربعین امام خمینی(ره) و جایگاه آن در میان کتب اربعین. در بخش اوّل، پس از ارائه بحث هایی درباره راز و رمز اعداد در میان ادیان مختلف، به بررسی عدد چهل و جایگاه و موقعیت آن در دین اسلام پرداخته و با استناد به آیات و روایات و تاریخ و فرهنگ اسلام، پرده از راز و رمزهای نهفته در این عدد کامل، برگرفته است. نگارنده، سپس به تجزیه و تحلیل سندی روایت اربعین روی آورده و پس از اثبات صحّت آن و بحث های فقه الحدیثی به بررسی سیر اربعین نگاری پرداخته و در پایان به دسته بندی کتب اربعین اشاره نموده و جهت بررسی های آماری، جدول هایی را به تصویر کشیده است. در بخش دوم، با استفاده از کتب مرجع و فهرست های کتب خطّی و چاپی گوناگون، کتب خطّی اربعین را از سال 181 تا 1395ق، به همراه ارائه مشخّصات نسخه شناسی، فهرست نموده است. روش گزارش کتب مذکور بر اساس سال نگارش است و در غیر این صورت، مبنا را سال فوت مؤلّف یا کتابت و استنساخ قرارداده است. در پایان بخش دوم، کتب اربعینی که تاریخ نامعلوم و مؤلّف دارند، در قسمت های جداگانه فهرست کرده است. در بخش سوم، کتب چاپی اربعین از سال 303 تا 1417ق، بر اساس نگارش و یا درگذشت مؤلّف را منظّم نموده و در پایان، کتب چاپی بدون تاریخ را در قسمت جداگانه ای آورده است. در این بخش، اکثر کتب از نزدیک توسط نگارنده مورد بررسی قرار گرفته و اطّلاعات مفیدی درباره ساختار و محتوای هر کتاب، به همراه کتابشناسی آن، ارائه شده است . شایان ذکر است که در پایان گزارش هر کتاب، جهت ارائه اطّلاعات بیشتر درباره نسخه های خطّی آن کتاب، ارجاعاتی را نیز ذکر نموده است. نگارنده در بخش چهارم، کتاب اربعین امام خمینی(ره) را از جنبه های مختلف ساختاری و محتوایی، مورد بررسی قرارداده و جایگاه آن را در میان کتب اربعین، تبیین کرده است. وی در این بخش، پس از معرّفی کتاب امام(ره) و شیوه نگارش آن، به بحث کلّی درباره احادیثی که در این مجموعه گِرد آمده، پرداخته و اسناد آن را بررسی نموده است. سپس درباره ترجمه احادیث و سبک خاص امام در ترجمه را مورد بحث قرارداده، به این بیان که ایشان پس از ترجمه و شرح هر حدیث، لغات مشکل و مهم آن را نیز به صورت جداگانه و با استناد به معجم های لغت، توضیح داده وبه نکات بلاغی و نحوی که در توضیح احادیث به کار رفته نیز اشاراتی دارد. نگارنده، یکی از بارزترین ویژگی های این کتاب را که حاکی از تبحّر و ژرف نگری نویسنده می انگارد، آوردن بحث های اصطلاحی و تعاریف علمی در باب تعبیرات و اصطلاحات احادیث می داند. وی در ادامه، یکی دیگر از ویژگی های اربعین امام را استناد روایات به آیات کریم قرآن مجید بیان می کند و این کار را وظیفه محدّث می داند که آیات قرآن را محکِ روایات قرار دهد و در پرتو نور کلام الهی، به شرح و بیان روایات بپردازد. از ویژگی های دیگر اربعین امام از دید نگارنده، جامع و شامل بودنش در ابواب و عناوین مختلف اخلاقی، تربیتی، عرفانی، حِکَمی و فلسفی است، و این که امام (ره)؛ پس از نقل اقوال حکما و عرفا در ذیل احادیث، به نقد و ردّ دیدگاه های آنان در توضیح بعضی روایات پرداخته و با عبارت: «فقیر گوید» نظر خود را توضیح داده است.

امروزه به دلیل کاهش منابع و افزایش جمعیت و نیازها، بهره‌وری به عنوان یک اهرم مؤثر در مدیریت و رهبری جامعه، توجه دانشمندان علوم گوناگون را به خود جلب کرده است. در این میان، دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی که داعیه‌ ارائه‌ برنامه‌ کامل و جامعِ مورد نیاز انسان معاصر را دارد نیز درباره‌ بهره‌وری ـ درست انجام دادنِ کارِ درست، یعنی تلفیقی از کارآیی (نسبت ستاده به داده) و اثربخشی (مقایسه نتیجه با اهداف)- با دیدگاه فرهنگی، بر پایه‌ نظام جامع بهره‌وری با تأکید بر نقش محوری انسان، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی، نکات بدیع و منحصر به فردی را از طریق آیات قرآن کریم و سیره‌ ائمه‌ معصومین (ع) فراروی مسلمانان نهاده است تا در گام نخست درباره‌ آن بیندیشند و در گام بعدی، آموزه‌های بهره‌وری را به کار گیرند. منشور بهره‌وری قرآن کریم در سوره‌ عصر گزارش شده است. استفاده‌ بهینه از عمر به عنوان تنها سرمایه‌ زندگی؛ ایمان، به عنوان قوه‌ محرکه‌ و معدن انگیزه‌سازی انسان که به همراه معرفت، عبادت و یقین موجب افزایش نامحدود بهره‌وری در افکار، کردار و گفتار انسان می‌شود؛ و نتیجه‌ بهره‌وری ایمان، که در عمل صالح و مخلصانه رخ می‌نماید که هم در ارتقای بهره‌وری فردی مؤثر است و هم در افزایش بهره‌وری اجتماعی و نهایتاً سفارش به حق و صبر، که دو لازمه‌ بهره‌وری فردی و اجتماعی‌اند، از مهم‌ترین ویژگی‌های مؤمنان بهره‌ور در قرآن کریم است که در این سوره‌ کوتاه گزارش شده است.

پس از پیروزى انقلاب، گرایش علوم قرآن و حدیث ـ یکى از پنج گرایش رشته الهیات و معارف اسلامى ـ در دانشگاه ها، مؤسسات آموزشى، پژوهشى و حوزه هاى علمیه، به واسطه نیاز جامعه به علوم و معارف قرآنى و حدیثى، مورد استقبال چشمگیر علاقمندان قرار گرفت. اما متأسفانه، در طول دو دهه گذشته، به واسطه عدم تغییر جدى در برنامه، مواد و متون آموزشى، رفته رفته از همراى با نیازهاى جامعه بازمانده و در حال حاضر، ضعف ها و کاستى هاى گوناگونى بر آن سایه افکنده، که رفع آن، همفکرى و همکارى صاحب نظران را مى طلبد، در این نوشتار، نخست به صورت کلى به کاستى ها و ضعف هاى این گرایش اشاره شده و سپس به صورت خاص، کاستى ها و ضعف هاى درس تفسیر مورد بازبینى قرار گرفته است، در بخش سوم نیز متون تفسیرى و سر فصل هاى درس تفسیر به تفکیک مقاطع مورد نقد و بررسى واقع شده است.