جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

1. بیان مساله خدواند سرچشمه همه ی خوبی ها و زیبایی هاست و راه رسیدن به خداوند نیز راه رسیدن به همه ی کمالات و نتیجتا قرب الهی است و از آنجا که معاد انسان بر مبنای عمل اختیاری او یعنی بطور دقیق همان عمل اوست خداوند او را در رسیدن به هدف آفرینش خود هدایت می کند و از روی حکمت خود وسایل هدایت را (حجت ظاهری و باطنی) در قالب دین در اختیار او قرار داده تا او بهانه و دست آویزی در برابر خداوند نداشته باشد و مسیر زندگی خود را انتخاب و آن را بپیماید. براساس فرمایش حضرت علی (ع)، خداوند حق خود را بر بندگانش، اطاعت خویش قرار داده و بر اساس آیه (ان الله لایظلم مثقال ذره و ان تک و حسنته یضاعفها و یوت من لدنه اجراً عظیما) و آیه (من جاء بالحسنته فله عشر امثالها)، ، برای انسان های فرمان بردار و مطیع (مومن)، پاداشی از در بخشندگی و بیشتر از عمل آنان در نظر گرفته است، چنان که در آیات یاد شده، پاداش مضاعف و ده برابر بیان شده است. در مقابل برای کسانی که در مسیر بندگی و اطاعت خداوند قدم نمی گذارند و نافرمانی امر الهی را پیش می گیرند، جز به مقدار همان عمل، جزا و عقاب در نظر گرفته نشده است: (و من جاء باسیئته فلایجزی الا مثلها و هم لا یظلمون). براساس این آیه و آیات دیگر، همواره این قاعده برداشت شده است که خداوند بر مبنای سنت خود، در برابر عمل نیک انسان پاداش مضاعف و در برابر عمل زشت انسان کیفر برابر با عمل در نظر می گیرد. بر خلاف قاعده و سنت یاد شده، از برخی آیات، این نکته برداشت می شود که خداوند در برابر عمل نیک و بد انسان، پاداش و کیفر برابر در نظر می گیرد؛ از جمله: ((فمن یعمل مثقال ذره خیره یره ومن یعمل مثقال ذره شر یره)) (سوره زلزال، آیات 7 و 8). همچنین در آیات (...یضاعف لها الغذاب ضعفین ...)) (احزاب، آیه 31) و ((... اتهم ضعفین من العذاب ...)) (احزاب، آیه 68) به ترتیب به عذاب دو برابری برای همسران پیامبر و کیفر مضاعف برای ائمه کفر اشاره شده است. این آیات و آیات مشابه، قاعده مضاعف بودن پاداش و برابر بودن کیفر را که در پاراگراف پیشین به آن اشاره شد، نقض می کنند. حال با توجه به مطالب گفته شده این سوالات ذهن انسان را به خود مشغول می سازد که چه عواملی زمینه ساز برابری و نابرابری پاداش و کیفر الهی با اعمال انسان است؟ همچنین نسبت و رابطه میان میزان جزا و پاداش اعمال انسان با نوع عمل و درجات و شرایط متفاوت افراد چگونه است؟ و نیز خداوند براساس چه قاعده و سنتی در برابر عمل انسان پاداش و کیفر می دهد؟ این پژوهش در نظر دارد، در ضمن چند فصل، با گردآوری و دسته بندی آیات، برابر و نابرابری پاداش و کیفر الهی با اعمال انسان را بررسی و مورد تحلیل قرار دهد. 2-پیشینه تحقیق: هرچند محدثان مجموعه های روایی با عنوان ثواب الاعمال و عقاب الاعمال را گردآوری کرده اند اندیشمندان و نویسندگان مسلمانان درلابه لای آثار مختلف اظهارنظرهایی کرده اند و از طریق بررسی متون دینی قواعدی مثل(اصالت تفضل درثواب دهی و نه معاوضه قراردادی و معاملی) و در دادن کیفر به اصل مانند عمل و عدم افراط و خروج از اعتدال را استنباط کردند و نیز در چرایی و چگونگی عذاب اخروی با بررسی دیدگاه های علامه مجلسی و علامه طباطبایی به ترتیب مبتنی بر: 1-اعتبارانگاری رابطه میان عمل و جزای اخروی و اینکه عدل الهی را مقتضی عذاب می داند و قائل به رد نظریه تجسم اعمال است؛ 2-پذیرش ارتباط تکوینی و حقیقی میان عمل و جزای اخروی و قائل شدن به تجسم اعمال را به دست آوردند و ذیل پژوهشی درباره عقاب و کیفر در نظام قضا و قدر با تکیه بر قواعد متقن کلامی و فلسفی مجازات و کیفر گنه کاران را با قضا و قدر و عدل و احسان الهی سازگار دانستند. در بررسی پاداش و کیفر اخروی از دیدگاه های 1-قاضی عبدالجبار2-خواجه نصیرالدین طوسی3-ملاصدرا؛ به ترتیب :1- به رابطه قراردادی بین عمل وپاداش و کیفرهای اخروی؛ 2-پاداش را از فضل و کیفر را از عدل می دانست؛ 3-درمورد ماهیت پاداش و کیفر اخروی که قائل به تجسم اعمال بود؛ رسیدند. و بنابر نظر متکلمان عدلیه مانند عبدالجبار و سید مرتضی ثواب استحقاقی بوده و نظر متکلمان اشاعره مانند اشعری و برخی متکلمان امامیه مانند شیخ مفید و علامه طباطبایی تفضلی است و اما اینکه عوامل وشرایطی باعث برابری و نابرابری ثواب و عقاب اعمال می شود اثری جامع و مستقل در دست نداریم که ما به بررسی آن می پردازیم در ذیل به چند نمونه از آثار مرتبط با موضوع این پژوهش اشاره می شود: 1. ثواب الاعمال و عقاب العمال، شیخ صدوق (ره) (کتاب) 2. پاداش و کیفر اخروی از دیدگاه عبدالجبار، خواجه نصیر الدین طوسی و ملاصدرا، از غلامرضا حکمتی فر 3. مقاله چرایی و چگونگی عذاب اخروی، بررسی دیدگاه علامه مجلسی و علامه طباطبایی، از محمد مهدی مشکاتی و سید روح الله فاطمی زاده 4. مقاله بررسی تجسم اعمال از دیدگاه ملاصدرا و علامه مجلسی، از محمد مهدی گرجیان، سید محمود موسوی و صدیقه شریعتی فر 5. مقاله بررسی عقاب و کیفر در نظام قضا و قدر، از دکتر احمد بهشتی 6. مقاله نگاهی به سازوکار ثواب و عقاب اللهی، از محمد حسین صالح آبادی 7. مقاله بررسی نظریه عوض و مقایسه آن با نظریه ثواب از دیدگاه سید مرتضی، از حمید رضا سروریان 8. مقاله ثواب عقاب های شگفت انگیز، از محمد عالم زاده نوری 9. مقاله جایگاه ولایت پذیری و ولایت مداری در اسلام و عوامل موثر بر تحکیم آن مبتنی بر قرآن کریم، از دکتر اسماعیل خارستمی و کارشناس ارشد فاطمه سیفی. 3-روش تحقیق: دراین پژوهش درراستای رسیدن به هدفمان از روش تحلیل محتوای کیفی کمک خواهیم گرفت. روشی که برای تحلیل داده های متنی کاربرد فراوان دارد زیرا در این تحلیل به پیام های مستتر در متن می پردازد و می تواند روشی پژوهشی برای تفسیر ذهنی محتوای داده های متنی از راه فرایند های طبقه بندی نظام مند باشد. باتحلیل محتوای کیفی می توان یک رویکرد روش شناسانه و کنترل شده ی مرحله به مرحله بارعایت عناصر مورد مطالعه در نظرگرفت.

عقل نیرویی در نهاد انسان و از بهترین هدیه‌های الهی به انسان است و نخستین پایگاه اسلام و اساسی‌ترین پایه‌های زندگی اوست .عقل ،اصل انسان، معیار ارزش، درجات کمال ، ملاک ارزیابی اعمال و میزان جزا و حجّت باطنی خداوند است و تعطیل و منزوی کردن عقل، نداشتن برترین نعمت‌هاست،عقل در واقع جداکننده‌ی انسان از سایر حیوانات نیز شمرده شده است که اگر انسان بر دیگر حیوانات برتری دارد به خاطر همین عقل است که به وسیله‌ی آن خوب و بد، حق و باطل، خیر و شّر، و درست از نادرست مشخص می‌شود وحقیقت عقل همان عطیّه‌ای الهی است که سبب فهم و شعور در انسان می‌شود به تعبیر دیگر کار عقل کاشفیّت است. بنابراین، عقل را به لحاظ متعلّقاتش یعنی آنچه به سبب نور عقل بر ما مکشوف می‌شود به دو دسته عقل نظری وعقل عملی تقسیم کرده اند. که بررسی اهمیّت و جایگاه عقل و بیان موارد عقل نظری وعقل عملی از موضوعات این پژوهش می‌باشد. در ابتدا جایگاه و ماهیّت ویژه عقل و اهمیّت و کاربرد آن را به صورت مشروح و مستدل بیان می‌کنیم و به این نتیجه می‌رسیم که در اسلام عقل از جایگاه ویژه و اهمیّت خاصی برخوردار است؛ چرا که قرآن نشان دادن آیات الهی از سوی خداوند را برای تعقّل انسان دانسته‌‌اند. در مرحله‌ی بعد به بررسی مواردی از عقل نظری یعنی آن دسته از معقولاتی که انسان به واسطه‌ی آن امور را ادراک نموده و آن هم اموری که از نوع شناختن و دانستن است یعنی به آیاتی که مربوط به توحید و خداشناسی است پرداخته شده و معنای آن این است که فهم توحید به عقلانیت بشر تکیه دارد، اگر عقل نباشد توحید اثبات شدنی نیست و بدون استمداد از عقل اثبات معاد هم ممکن نیست. در نهایت به بررسی عقل عملی یعنی ادراک اموری که در ارتباط با به کار بستن وعمل نمودن بوده مانند تواضع، صبر، تفکرو تقوا و...، می‌پردازیم. وحدیث دوازدهم کتاب العقل و الجهل اصول کافی به خلقت موجودی به نام عقل دلالت دارد که اولین مخلوق از موجودات مجرد است عقل در واقع جداکننده‌ی او از سایر حیوانات نیز شمرده شده است که اگر انسان بر دیگر حیوانات برتری دارد به خاطر همین عقل است و عقل، انسان را از همه‌ی موجودات فراتر برده و برتر ساخته لذا تعطیل و منزوی کردن عقل، نداشتن برترین نعمت‌هاست.

یکی از ارزشمندترین میراث مکتوب ائمه که تا کنون برای بسیاری از اهل علم و بصیرت ناشناخته مانده و گرد غربت بر روی آن نشسته رساله حقوق امام سجاد علیه السلام مجموعه ای از حقوق و وظایف انسان در برابر خدا و خلق و اعمال عبادی و اعضاء و جوارح است. حقوقی که امام سجاد علیه السلام در این رساله مطرح می فرمایند، مجموعه ای از حقوق مصطلح امروزی در علم حقوق و فقه اسلام نیست، بلکه حقوق اخلاقی است که غالبا در علم اخلاق از آنها سخن به میان می آید. سرچشمة اصلی این حقوق و پشتوانة آن، ایمان به خداوند بزرگ و دستورات حیات بخش اوست و حق اوست که اصل است و سایر حقوق از آن مشتق می گردد، زیرا حقوق دیگران زمانی مفهوم پیدا می کند که انسان بر خویشتن غلبه کند و حق صاحب حق را بدهد. آنچه که امام سجاد علیه السلام در این رساله بر آن تأکید می فرمایند این است که حق قبل از آنکه گرفتنی باشدف دادنی است. نکتة دیگری که در این رساله قابل توجه است اینکه رسالة حقوق حاوی تمام حقوق شرعی نیست، بلکه اهم حقوق را مورد بحث قرار داده و در نهایت اختصار و ایجاز متعرض آن شده و در نتیجه ابعاد هر حق را به طور کامل بررسی نکرده است. در فصل اول این پژوهش به تبیین معنای لغوی و اصطلاحی حق و کاربرد قرآنی آن و مراد امام سجاد علیه السلام از حق و تلازم حق و تکلیف و اسناد و توثیق رساله حقوق و دورنمایی از زندگانی امام سجاد علیه السلام پرداخته شده و فصول دیگر به شرح و توضیح فرازهای این میراث گرانبها اختصاص یافته است. برای شرح این مجموعه غالبا به آیات قرآن و سخنان امیر مؤمنان و سایر معصومین علیهم الاسلام استناد شده است.

شیعه در لغت به معنی پیرو و یاور، و تشیع یعنی ادعای پیروی نمودن است.این کلمه در مفهوم اصطلاحی خود به پیروان و یاوران وطرفداران هر شخصی اطلاق می گردد، اما در کاربرد اختصاصی در تاریخ اسلام، اسم علم به خود گرفته است که به پیروان و معتقدان به امامت حضرت علی بن ابیطالب (ع) و فرزندان معصوم او (ع) اطلاق گردیده است. گرچه بر طرفداران و پشتیبانان آن حضرت در بعد سیاسی و حکومتی در برهه ای از تاریخ اسلام هم شیعه ی علی اطلاق گردیده است.و اینکه اطلاق کلمه ی شیعه بر پیروان علی بن ابیطالب (ع) توسط پیامبر گرامی اسلام در دوران رسالت استعمال گردیده است که نگارنده در متن رساله ی خویش مفصلا موضوع را کنکاش و بررسی نموده است. آنچه مسیله اصلی این رساله را تشکیل می دهد تبیین صفات و ویژگیهای شیعیان با نگاه تطبیقی از دیدگاه قرآن کریم و معصومین (ع) است. که شیعیان اهل بیت می بایست با اشنایی هر چه بیشتر به شاخص ها و معیارهای شیعه، خود را به انتظارات پیشوایان دینشان مقرون سازند، تقارن قرآن و اهل بیت در حدیث نبوی ثقلین نگارنده را رهنمون می سازد که آنچه که معصومین (ع) برای معیار و تشخیص شیعیان خود که با الفاظی چون "شیعتنا" و " شیعه علی" و ... بیان داشته اند منطبق بر صفات مومنین و متقین و فضایل اخلاقی قرآنی است، همچنان که صفات و رذایل اخلاقی که قرآن کریم آنها را مذموم دانسته است در نگاه معصومین (ع) هم مذموم و مبرا بودن از آنها برای شیعیان مورد انتظار آن بزرگواران است و مرتکب این رذایل را با عباراتی چون از ما و از شیعیان ما نیست خطاب نموده اند. در این راستا "سی" صفت با مراجعه به قرآن برای تبیین صفات مومنین و متقین و تطابق آنها با گفتار معصومین علیهم السلام در بیان صفات شیعیان بر شمرده شده است.

اساس زندگی اجتماعی، بر پایه‌ی مبادله و داد و ستد است. قرآن کریم درآمدهای مشروع را مایه‌ی قوام جامعه و زینت و آرامش زندگی می‌داند. در آموزه‌های دینی، پاک‌ترین درآمدها از آنِ کسی است که آن را از راه معامله و تجارت سالم به دست آورده باشد، تطفیف و کم‌فروشی از مصادیق آفت درتجارت صحیح و سالم است.کلمات قرآنی همسو با تطفیف؛ بخس، قسطاس، کیل، وزن و خسران می‌باشد، در قرآن کریم، اهل مدین و اصحاب الایکه در زمان شعیب(ع) و اهل مدینه قبل از ورود پیامبر(ص) به این شهر از کم‌فروشانی هستند که در معاملات و کیل و پیمانه بخل می‌ورزیده‌اند. کم فروشی تنها در باب معاملات نیست بلکههر نوع نقصان و کم گذاشتن و عدم رعایت حق و انصاف را شامل می‌شود. از جمله مصادیق کم‌فروشی؛ گران‌فروشی، کم گذاشتن در خدمات و امتیازات، کم‌کاری و بی‌توجهی به حق‌الناس است.از مهم‌ترین حقوق در حیطه‌ی خانواده رعایت متقابل حقوق همسران و والدین و فرزندان است و بی‌توجهی به این حقوق کم‌فروشی محسوب می‌شود.قرآن کریم، بی‌تقوایی، بی‌نمازی، باور نداشتن معاد و حب دنیا را از جمله علل کم‌فروشی شمرده است.در متون دینی برای اصلاح این عیوب راهکارهایی همچون: فهم دقیق حق‌الناس، داشتن وجدان‌کاری و سئولیت‌پذیری، فرهنگ قانون‌گرایی و نظام توانمند نظارتی و قانونی ارائه شده است. خشم و غضب الهی، عدم پذیرش دعا و عبادت، قساوت قلب، کم‌شدن روزی حلال، گسترش ظلم‌و‌ستم‌وفساد، محرومیت از خیر و برکات الهی، عذاب الهی و از بین رفتن اعمال نیک از آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی تطفیف شمرده می‌شود.

چکیده:پژوهش حاضر با موضوع فضایل و رذایل اخلاقی در دعای مکارم الاخلاق صحیفه سجادیه به انجام رسیده است. صحیفه سجادیه قدیمی‌ترین کتاب دعا در منابع اسلامی و یکی از برجسته‌ترین آثار معنوی اسلامی در قرون اولیه محسوب می‌شود. از طرفی انگیزه عمل به دستورات الهى، عشق و محبّت به خداوند است، در این پژوهش با آموزه های دعای مکارم الاخلاق برای کسب فضایل بیشتر خداوند که نتیجه ی آن سرعت بخشی در شناخت صراط المستقیم است، آشنا می گردیم. امام سجاد(ع)در دوران خاص عقاید خود را در نیایش نشان داده و با استفاده از ریشه های قرآنی در قالب دعا به بررسی فضایل اخلاقی پرداخته و برای زندگی انسان دستور العمل‌هایی را تبیین می‌‏نماید که فرد و جامعه با برخورداری از فضایل و ترک رذایل خداوندی بتوانندجامعه ای فعال و شادابی را بسازند که مورد رضا و عنایت ذات اقدس الهی باشد.امام سجاد(ع) معیارهایی همچون،پیروی از رسول خدا، توبه، نیکوکاری،قسط، صبر،توکل، تقوا، پاکی، حق گویی، یاری دادخواهان، بخشش، حسن رفتار، پاکی در عمل را از جمله عوامل اسباب برخورداری از فضایل خداوندی و عواملی چون عجب، تجاوز از حدود الهی، کفر، خیال زدگی و مباهات، منت، اسراف، استکبار، شادی مغرورانه، سرزنش دیگران را از جمله عوامل محرومیت از محبت خداوندی و رذایل می شمرند تا شخص با توجه به این عوامل زمینه ی سعادت خویش را فراهم سازد.

چکیده:بحث تربیت اجتماعی به دلیل اهمیت آن در شکل گیری رفتارهای اجتماعی همواره مورد توجه همه‌ی صاحب نظران تعلیم وتربیت بوده است. قرآن کریم به عنوان معجزه رهبر عالیقدر اسلام، محمد مصطفی , ارای اصول، مبانی و روش‌هایی منحصر به فرد در تربیت انسان‌ها است. تا غایت آفرینش انسان یعنی رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی تحقق یابد. آموزش رفتارهای اجتماعی، تربیتی به خصوص به کودکان ضرورتی است که نیاز به تحقیق جدی دارد. در این پژوهش با محوریت «بررسی آیات و روایات نبوی , و معصومین {» به بررسی مفهوم تربیت و عوامل موثر بر تربیت دینی و رفتار اجتماعی کودک پرداخته شده و سعی شده آموزش رفتار اجتماعی و تربیتی با بهره‌گیری از قرآن کریم و منابع متعدد روایی مورد بررسی قرار گیرد. روش تحقیق در این پروژه به صورت توصیفی، تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای با استفاده از روش فیش برداری از آیات و روایات و مراجعه به کتاب‌های تربیتی متعدد انجام گرفته و نتیجه تحقیق بیانگر آن است که در حوزه‌ی تربیت اجتماعی راه کارهای عملی قرآن و روایات در تعمیق عقاید دینی کودکان نقش به سزایی خواهد داشت. این پژوهش درپنج فصل تدوین گردیده، و با ارایه نتایج و پیشنهادات و فهرست منابع خاتمه می‌پذیرد.

این پروژه به عنوان اخلاق خانواده و آیین همسرداری در سیره امام رضا (علیه السلام ) در شش فصل نگارش یافته است. و قبل از فصول ، کلیّات و روش تحقیق آورده شده که شامل بیان مسأله ، پیشینه تحقیق ، سوالات و فرضیات تحقیق و ... می باشد . در فصل اول، مروری کوتاه و گذرا بر زندگانی حضرت علی بن موسی الرضا ( علیه السلام ) و شخصیت علمی و عملی آن حضرت پرداخته شد . در فصل دوم ، به بررسی جایگاه و اهمیّت ازدواج در اسلام وبه عنوان اینکه ازدواج به عنوان محبوب ترین و مقدس ترین بنیان و پیمان در اسلام می باشد . در فصل سوم ، به بررسی جایگاه خانواده که سنگ بنای جامعه و سلول اوّلیه اجتماع محسوب می شود.که تحت عنوان خانواده خوب ، جامعه آرمانی ساخته می شود و ضرورت تشکیل خانواده در سیره رضوی که انسان ، ناگزیر برای رسیدن به کمال اگر قرار باشد از یک نردبان چند پله ای صعود کند به طور حتم اولین پله آن تشکیل خانواده می باشد و بعد در رابطه با معیار و مهارت های تقویت خانواده و مدیریت اقتصادی خانواده به بررسی پرداختیم .در فصل چهارم ، به بررسی روابط عاطفی اجتماعی همسران و رهنمودهای تربیتی برای زوجین که درزندگی مشترک می تواند کار آمد باشد پرداختیم . در فصل پنجم، مهارت های تربیتی همسران از جمله وظایف متقابل زن و مرد و بیان نیازها ، رغبت ها و ظرفیت ها مورد بررسی قرار گرفت که در سایه دانستن مسئولیت ها و وظایف خود زوجین می توانند خانواده خود را خانواده آرمانی سازند و در فصل ششم ، به مهارت های فرزند پروری در سیره رضوی از آغاز زندگی مشترک و روابط زناشویی زوجین تا تصمیم به داشتن فرزند و آغاز انعقاد نطفه و وظایف والدین در قبال فرزندان و نیازهای اساسی کودکان و جایگاه تشویق در تعلیم و تربیت کودکان و پرداختن به اشتباهات تربیتی والدین که گاهاً موجب بروز رفتارهایی نامناسب در فرزندان می شود ؛مورد بررسی قرار گرفت و در آخر به نتیجه گیری از مباحث مطرح شده پرداختیم .

این پروژه با عنوان «آداب گفتاری در آموزه های قرآنی و علوی» در سه فصل نگارش یافته است. قبل از فصول، کلیّات و روش تحقیق آورده شده که شامل بیان مسأله، پیشینه تحقیق، سوالات و فرضیات تحقیق و ... می باشد.یکی از اهداف مهم اسلام، سامان‌دهی به روابطگفتاری است. در این راستا گذاره هایی در متون دینی (آیات و روایات) وارد شده که به اصلاح شیوه ی صحیح گفتاری پرداخته است. این پژوهش به شیوه توصیفی – تحلیلی سامان یافته و در صدد است تا آداب گفتاری در آموزه های قرآنی و علوی را به خوبی تبیین نماید. در حقیقت گفتار یکی از فرآیند های معنادار در ارتباطات انسانى است، آنچه به واسطه گفتار بین انسان ها مبادله مى گردد، بر اساس انتقال معانى شکل مى گیرد. در آداب گفتارى مطرح شده در قرآن و روایات علوی اینطور آمده که معانى قاعده مند و نیکو به دیگران به خوبی انتقال یافته و از طرف دیگر، از انتقال معانى زشت و نا صحیح جلوگیری شده است. برخی ازمعیار های تاثیر گذارکه در آداب گفتاری از دید قرآنی و روایات علوی باید همواره مد نظر قرار گیرد عبارتند از: بیان باعلم و دانش، بیان متناسب با زبان مخاطب، رسایی و شیوایی در بیان، ثبات در بیان، رعایت صداقت در بیان، امر به معروف ونهی از منکر در بیان، توجه به نظارت الهی بر بیان و جلب دل دوست با بیان، تأمل و اندیشیدن در بیان، مسئول بودن در قبال بیان، اظهار شادی در بیان، تمرین و تکرار در بیان و... از طرفی با ید توجه داشت که شناخت آسیبها و آفات در آداب گفتاری و دوری از آنها باعث اصلاح بهتر رفتار و گفتار خواهد شد، لذا برخی از این آسیبها که در دومنبع فوق بدانها اشاره شده بدین قرار است: پرگویی، زشت گویی، ناز گویی، جدالگری، نفاق در بیان، غیبت، تهمت، دروغ و... امید است کوشش حاضر، هر چند کوتاه به علاقه‌مندان آگاهی‌بخشیده و با به کارگیری دستورهای حیات‌بخش اسلام، روابط گفتاریدل نشین و نیکویی را تجربه کنند.

بر مبنای روایات بحارالانوار، شیوه‌های سوگواری به دو بعد فردی و اجتماعی تقسیم شد و مصادیق هر یک به ترتیب مورد بحث قرار گرفت. بر همین اساس، آثار سوگواری نیز در قالب دو بخشِ آثار معنوی ـ عرفانی و آثار اجتماعی ـ سیاسی، دسته بندی شد و مصادیق آنها مطرح گردید.