جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرن سيزدهم و چهاردهم هجرى عصر شكوفايى اشعار فقها مى‏باشد ، هم از نظر تعدادفقهايى كه ديوان اشعار عربى دارند و هم از جهت روانى و زيبايى اشعارشان . مؤسس ايننهضت مرحوم سيد مهدى بحرالعلوم (م 1212) مى‏باشد . پس از وى گروه زيادى از فقهاىحوزه علميه نجف اشرف به سرودن شعر و نظم قصايد در موضوعات مختلف روى آوردندو آثار ادبى فراوانى از خود باقى گذاشتند . جزء آثار بسيارى از فقهاى شيعه دو قرن اخير ديوان اشعار عربى ديده مى‏شود . اكنوناين سؤال مطرح مى‏شود : اين اشعار از نظر لفظى و معنوى چه جايگاهى در ادبيات عربىدارد ؟ پيرامون چه موضوعاتى مى‏باشد ؟ آيا نوآورى در آن ديده مى‏شود ؟ اهميت وضرورت تحقيق در اين مسأله را مى‏شود از اينجا فهميد كه برخى از ناآگاهان و يا مغرضانهرگاه مى‏خواهند كم ارزش بودن شعرى را بيان كنند مى‏گويند مانند اشعار فقها مى‏باشد . دراين پژوهش اولاً عدم مطابقت اين قضاوت نادرست با بسيارى از اشعار عربى فقهاى شيعهدو قرن اخير ثابت شده است . ثانيا گنجينه پنهان اين ميراث ادبى كه به عللى تاكنون موردتحقيق قرار نگرفته بود ، آشكار مى‏شود . در اين خصوص كارهاى زيادى انجام نشده است ؛تنها درباره اشعار سيد محمدحسين فضل اللّه‏ ، دو پژوهش در لبنان به زبان عربى انجام گرفتهاست . بنابراين ضرورت نگارش اين رساله يكى رفع مجهوليت و ابهام از اشعار فقهايى استكه خود تمايل زيادى به ابراز اشعارشان نداشتند و ديگرى بيان موضوعات و ارزش ادبى اين اشعار مى‏باشد . اين رساله پژوهشى است در بررسى اشعار اين فقها . در اين راه دو مشكل اساسى وجودداشت . يكى احراز فقيه بودن شاعر و ديگرى دسترسى به اشعار وى . امّا موضوع اوّل ، فقاهت شاعر از چند راه قابل تشخيص است : 1 ـ مرجع تقليد بودن وى و شهرتش در اين جايگاه . 2 ـ تأليف كتابهاى فقهى استدلالى كه نشان از فقيه بودن نويسنده آن داشته باشد . 3 ـ داشتن اجازه اجتهاد از مجتهدانى كه نزد آنان علم فقه را آموخته است . 4 ـ شهادت سيره نويسان بر اجتهاد و فقاهت شاعر ، اين امر مستلزم بررسى كتابهايىاست كه شرح حال اين شاعر را نوشته‏اند . در اين زمينه تعابير آنان غالبا بر فقيه بودن شاعرصراحت ندارد . مثلاً خاقانى درباره سيد باقر موسوى هندى مى‏گويد : «شاعر شهير واديبكبير وعالم مرموق» (خاقانى ، 1408 : 1/376) وى از صاحب الحصون المنيعه نقل مى‏كند كهدرباره اين شاعر گفته است : «كان عالما فاضلاً» و السماوى در الطليعه مى‏گويد : «كان هذا السيدفاضلاً في جملةٍ من العلوم» (سماوى ، 1422 : 1/162) و سيد محسن أمين در اعيان الشيعهمى‏گويد : «عالم فاضل» . فقيه بودن شاعر از اين تعابير احراز نمى‏شود . ولى مرحوم آخوندخراسانى ، در نامه‏اى او را چنين توصيف كرده است : «سيد العلماء المجتهدين» (مقدمه ديوانسيد باقر موسوى هندى ، 1414 : 6) . 5 ـ اگر شاعر نزد فقهاى برجسته و مشهور زمان خود مانند صاحب جواهر يا شيخ اعظمانصارى ، علم فقه را فراگرفته باشد ، مى‏تواند دلالت كند بر فقاهت وى . مانند شيخ عباسملاعلى بغدادى نجفى . وى بنا به نقل شيخ آقا بزرگ تهرانى در الكرام البرره : «انّه كان من أبرزتلامذة الشيخ صاحب الجواهر» و همچنين قريب به اين مضمون را در الذريعه (ج9 ، ق1/248و ق2/679) ذكر كرده است . امّا موضوع دشوارى دسترسى به اشعار فقها عوامل متعددى دارد : 1 ـ بعضى از فقها اشعار خود را از ديد پژوهشگران مخفى مى‏كردند و حاضر نبودند آنها را منتشر كنند ، مانند مرحوم شيخ محمدتقى جواهرى . نويسنده شعراء الغرى در شرح حالوى مى‏نويسد : «پس از اطلاع از شاعر بودن اين فقيه ، از وى خواستم مجموعه اشعارش رابه من نشان دهد ، ولى او نپذيرفت . از وى سؤال كردم آيا به جز رثا در موضوعات ديگرىنيز اشعارى دارد ؟ پاسخ داد : آرى ، در غزل ، نسيب و وصف قصايدى دارد . بار ديگر از اوخواستم كه اجازه دهد برخى آنها را بنويسم ، باز هم نپذيرفت» (خاقانى ، 1408 : 7/338) 2 ـ گروهى از فقها ، سعى مى‏كردند كه اشعار و منظومه‏هايشان را پيش از مرگشان از بينببرند مانند داستانى كه خاقانى در شرح حال شيخ جعفر كاشف الغطاء نقل مى‏كند . وىمى‏گويد : «يكى از فضلايى كه مورد وثوق مى‏باشد از بعضى از علمايى كه از شاگردان وياران شيخ جعفر بودند نقل مى‏كند : دو روز پيش از فوت كاشف الغطاء نزد وى بودم ، ديدمشيخ به يكى از غلامانش گفت : آن سبدى كه در اتاق است بياور . سبد بزرگى بود پر از اوراقو نوشته‏هاى خود كاشف الغطاء . به غلامش دستور داد كه اين اوراق را در بحر نجف بيافكنو در راهت به كسى اين موضوع را خبر نده . پس از رفتن غلام از شيخ جعفر پرسيدم دردرون سبد چه بود ؟ پاسخ داد منظومه‏ها و قصايدى بود كه به نظم درآورده بودم . خواستمدر زمان حياتم آنها را نابود كنم تا پس از من چيزى از آنها باقى نماند !!» (همان : 2/42) 3 ـ جمله معروفى در ميان فقها شهرت داشت كه به مضمون آن عمل مى‏كردند . عبارت«الشعر ينقص الكامل ويكمل الناقص» . هرگاه زمينه فقاهت و مرجعيت آنان فراهم مى‏شد ، نظماشعار را رها مى‏كردند و به قصايد و منظومه‏هاى سابق خود و نشر آنها اهتمام نمى‏ورزيدند . 4 ـ بسيارى از فقها هزينه چاپ و انتشار ديوان خود را نداشتند و يا احتياط مى‏كردند كهوجوهات شرعيه را در اين راه مصرف كنند . به اين جهت مى‏بينيم كه ديوان مرحوم سيدمهدى بحرالعلوم ، پس از حدود دويست سال ، توسط ناشرى چاپ و منتشر مى‏شود و ياديوان اشعار فرطوسى را يكى از ثروتمندان نجف ، به هزينه شخصى خود چاپ مى‏كند . اين رساله در سه فصل تنظيم شده است : فصل اول : نخست شرح حال و ديوان اشعار ده تن از برجسته‏ترين فقهاى شاعر در اين دو قرن مورد بررسى قرار گرفته است آنگاه به بررسى چهل و دو تن ديگر از فقهايى كه اشعارآنان در يك موضوع خاص مانند مدح و رثا بوده و يا اين كه داراى منظومه‏اى در يكى ازعلوم فقه ، اصول ، كلام ، امامت و غيره بوده است ، پرداخته شده است . و در پايان اين فصلـبه خاطر اختصارـ فقط به ذكر اسامى حدود يكصد و هفتاد فقيه شاعر كه در اين دو قرنمى‏زيسته‏اند ، اكتفا شده است . فصل دوم : درون مايه‏ها و موضوعات اشعار فقهاى دو قرن أخير مانند مدح ، رثا ،وصف ، غزل و غيره با ذكر نمونه‏هايى مورد تحقيق قرار گرفته است . فصل سوم : بيان ويژگيهاى فنى و هنرى و نقد برخى از اشعار فقهاى شيعه در اين دو قرنمى‏باشد .

لیکاف و جانسون استعاره‌های مفهومی را به سه دسته‌ی استعاره‌های جهتی، هستی‌شناختی و ساختاری تقسیم می‌کنند. در زبان‌شناسی شناختی، استعاره فهم یک حوزه‌ی مفهومی در قالب یک حوزه‌ی مفهومیِ دیگر است. محقق در پژوهش حاضر به‌دنبال یافتن استعاره‌های مفهومی در سوره‌های «نبأ» و «واقعه» که سراسر از معاد بحث می‌کنند بوده‌ تا به‌این وسیله نشان‌ دهد که مفاهیم و استعارات به‌کاررفته در این سوره‌ها باعث درک بهتر از معاد می‌شود چراکه طبق نظریه‌ی استعاره‌های مفهومی انسان استعاری فکر می‌کند، می‌اندیشد و در دنیای افکار خود زندگی می‌کند. محقق، پس از بررسی آیات سوره‌های «نبأ» و «واقعه» در قرآن از نظر کاربرد استعاره‌های مفهومی از منظر زبان‌شناسی ‌شناختی، موفق به استخراج 19 استعاره‌ی مفهومی در سوره‌ی «نبأ» و 22 مورد در سوره‌ی «واقعه» در قرآن کریم گردید. سپس تلاش شد تا انواع آن به صورت مجزا و در ارتباط با هم مشخص شود.

کتاب" مفاهیم قرآنیه" اثر دکتر محمد احمد خلف الله نویسنده‌ی برجسته‌یمصریمی‌باشد . وی در این کتاب به بررسی مفاهیم قرآنی و مشتقات آن با استناد از قران کریم پرداخته‌است و معانی مختلف مفاهیمی چون نبوت،شریعت،بیعت،امت،مشورت،ولایت،سیادت،مسئولیت،حق و باطل،و حلال و حرام و ... را در آیه‌های متعدد قرآن مورد بررسی قرار داده‌است . او ضمن تبیین قوانینی که واضع آن خداوند است، به تببین قوانینی پرداخته کهبه تفکر و عقل بشری سپرده شده است . قوانین و دستوراتی که چه بسا با پیشرفت تمدن و تفکر و فرهنگ آدمی و درزمان ها و مکان های مختلف قابل تغییر می باشد و فقط خاص مردم و زمانی که قرآن نازل شده نمی باشد.

پژوهش‌های معناشناسی، نتیجه‌ی کاوش‌ ذهن انسان و تحول ابزارهای بررسی زبان است کهدر حال حاضر ازجایگاه مهمی در رابطه با بررسی زبان و فهم اسرار آن برخوردار است. ارزش پژوهش‌های معناشناسی زمانی نمود بیشتری می‌یابد که در خدمت فهم متن قرآن و مطالعه‌ی تلاش‌های مفسران به کار گرفته شود و در این پژوهش می‌کوشیم تا با بررسی معناشناسی تفسیر منیه الطالبین فی تفسیر القرآن المبین اثر آیت الله سبحانی، به این غایت مهم دست یابیم.از مهم‌ترین نتایجی که از خلال این پژوهش بدان دست یافتیم، می‌توان به این موارد اشاره کرد: توجه و اهتمام سبحانی به مسائل معناشناسی در تفسیرش، تلاش او در به کارگیری سازوکارهای معناشناسی به منظور فهم بهتر موضوعات و مطالب قرآنی، ارائه‌ی دیدگاه‌های ارزشمند در مبحث دلالت مجازی و در نتیجه ارائه‌ی تفسیری جدید پیرامون صفات الهی و نفی جسمانیت از ذات مقدس الهی

پژوهش در زمین? تناسب اسماء و صفات الهی با بافت و سیاق آیات، از مبانی نگرش به قرآن کریم و فهم الفاظ و محتوای آن و رکنی مهم برای درک معارف و اهداف این معجز? الهی به شمار می‌رود. هدف از تحقیق پیش رو، علاوه بر ارائ? مطالبی دربار? تناسب، بافت و سیاق و نیز تبیین خاستگاه واقعی قرآن کریم و توضیح مباحث مربوط به اسماء و صفات الهی، برجسته‌سازی اسلوب بیان این اسماء و صفات و تناسب آنها با بافت و سیاق آیات؛ بویژه در سور? «احزاب» است.حضور اسماء و صفات الهی؛ بویژه نام جلال? «الله» و «ربّ» در قرآن کریم، با توجّه به مخاطبان مکّی و مدنی، پیام‌های متفاوتی دارند؛ چنانکه در آیات و سوره‌های مکّی، متمرکز بر نابودی مفاهیم شرک و پایه‌های بت‌پرستی، اثبات اعتقاد توحیدی و آشکارساختن صفات کمال و جلال پروردگار هستند، ولی در آیات و سوره‌های مدنی، اسماء و صفاتی تکرار شده که متناسب با احکام شرعی، تعیین روابط حکومت اسلامی، تنظیم روابط فردی، خانوادگی و اجتماعی و امثال آن است.اسماء و صفات خداوند با موضوعات سوره‌ای که در آن به کار رفته‌اند، ارتباطی تام دارند و نقش مهمّی در وحدت موضوعی سوره‌ها ایفا می‌کنند. هر یک از آنها، در موضع مناسب و کاملا سازگار با الفاظ، مفاهیم و فصاحت و بلاغت آیات قرار گرفته‌اند؛ به گونه‌ای که اگر محلّشان تغییر کند، ویژگی خود را از دست می‌دهند. فراتر از آن، حتّی اگر نام یا صفت مترادف، جایگزین شود، باز هم نمی‌تواند نقش و معنای واژ? اصلی را ایفا نماید. با بررسی موضوعات سور? «احزاب»؛ مانند مسائل مربوط به احکام و قوانین الهی، آداب اسلامی و بیان غزو? «احزاب» و احوال مومنان و مشرکان و منافقان، به همراه اسماء و صفاتی که در آیات آن آمده است، این نتیجه به دست می‌آید که اسماء و صفاتِ الله، علیم، حکیم، ربّ، خبیر، وکیل، غفور، رحیم، بصیر، ولی، نصیر، قوی، عزیز، قدیر، لطیف، حسیب، حلیم، رقیب و شهید، که در اغلب موارد، در فرجام آیات و به شکل مزدوج آمده‌اند، ارتباط و پیوندی ناگسستنی با مفاهیم آیات دارند و بیانگر تعلیل، تأکید یا تفسیر موضوعات مذکور هستند و جلوه‌هایی از زیبایی‌های اعجاز بیانی قرآن، وابسته و مرتبط به تناسب و هماهنگی این اسماء و صفات با بافت و سیاق آیات سور? مذکور است. فراوانی نام جلال? «الله» -89 بار- در سور? «احزاب»، نشان? جهت‌گیری آن در زمین? توحید «الوهیّت» و تشریع احکام اسلامی است، چون مخاطب اصلی این سور? مدنی، پیامبر? و مومنان بوده‌اند و به همین سبب، مشاهده می‌شود که نام یا صفت «علیم» تکرار شده تا نشان دهد تمامی احکام موجود، از ذاتی دانا به همه چیز، صادر شده است. یا نام مبارک «حکیم» تکرار شده تا روشن گردد که خداوند متعال هر کاری را از روی حکمت انجام می-دهد. به همین ترتیب، سایر اسامی بیان شده که بندگان بدانند خداوند متعال، آگاه، بینا، توانا و مراقب است و در نتیجه، گفتار و رفتار و نیّت خویش را اصلاح کنند و اگر خطایی از آنان سر زند، ناامید نشوند، بلکه توبه نمایند، زیرا خداوند، «غفور» و «رحیم» است.

چکیده? پایان‌نامه:اغراق یکی از آرایه‌های ادبی است که در بیشتر کتب بلاغی عربی و فارسی، افراط در توصیف کسی یا چیزی تعریف و به سه مرتبه?‌‌ مبالغه، اغراق و غلو تقسیم‌ شده است. وضوح استفاده‌? بلاغیون نخستین فارسی از کتب بلاغی عربی در طرح مباحث تئوریک بلاغت فارسی، زمینه‌? بررسی سیر تطبیقی و تاریخی این آرایه را در بلاغت عربی و فارسی فراهم می‌کند. نیز می‌توان در تبیین کارکردهای بلاغی اغراق از مفاهیم ویژه‌? زبان‌شناسی همچون برجسته‌سازی و آشنایی‌زدایی سود جست و از اغراق به عنوان یکی از ابزارهایی که منجر به ساختارشکنی می‌شود، نام برد. اغراق غالباً در حیطه‌? علم بدیع جای‌گرفته، در حالی که ویژگی‌ها و کارکردهای‌ آن منطبق با معیارهای علم بیان است و با شاخه‌های مختلف آن ارتباط مستقیمی دارد. از طرفی موضوعات و ویژگی‌های ژانرهای ادبی به گونه‌ای است که از اغراق به عنوان یک شیوه‌? بیان مهم و پرکاربرد استفاده می‌شود. در این پژوهش به سیر تاریخی اغراق در در بلاغت عربی و فارسی پرداخته و چشم انداز روشنی از این آرایه در گذر زمان ارائه کرده‌ایم. با بررسی اغراق از جنبه‌های دلالت معنایی، ادای معنای‌ واحد به طرق‌ مختلف و ارائه‌? تصویر که از ویژگی‌های اصلی علم بیان و صور بیانی هستند، آن را یکی از صور بیانی دانسته، و با بررسی صنایع بدیعی و بیانی که با اغراق همراهند، مشخص کرده‌ایم که کدام آرایه‌ها و صور بیانی، تحت کدام قواعد منجر به ایجاد اغراق در کلام ‌می‌شوند. سپس موضوعات و ویژگی‌های ژانرهای ادبی را یکی از دلایل گسترش اغراق در ادبیات هر دو ملت برشمرده و به تبیین کارکردهای اغراق از منظر مباحث نقد ادبی پرداخته‌ و در پایان به این نتیجه رسیده‌ایم که غراق یک شیوه‌? بیان قدرتمند، زیبا و پرکاربرد است که جهت بزرگداشت امر یا پدیده‌ای به کار می‌رود و اساس آن بر کذب نیست.