جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جلال آل‌احمد یکی از مهمترین روشنفکران معاصر است که آراء او محل رجوع اندیشمندان و محققان علوم انسانی است. مسئله اصلی این مقاله واکاوی اندیشه اجتماعی آل احمد مبتنی بر ادوار روشنفکری ایران و ارزیابی منتقدانه آن است. بدین منظور با بررسی ادوار روشنفکری آل احمد و تبیین بازتاب این ادوار در آثار او، ارزیابی منتقدانه‌ای از اندیشه اجتماعی آل احمد صورت گرفته است. دوره‌ی حماسه، دوره تراژدی و دوره افول، سه مرحله‌ای هستند که روشنفکری آل احمد را در بر می‌گیرد اما در ادامه آل احمد بر خلاف روشنفکران معاصر خود، به سنت معنوی تشیع پیوست که با حرکتی انقلابی، حرکت تمدنی نوینی را آغاز کرده بودند. انتشار غرب‌زدگی و در خدمت و خیانت روشنفکران و توجه نسبت به مفاهیم و معانی دینی و اسلامی، نشان دهنده وقوع یک تحول عمیق در اندیشه‌های جلال در این دوران است که موجب بازگشت او به گذشته و هویت تاریخی‌اش می‌گردد با این حال بازخوانی سنت دینی با معیار قرار دادن علم غربی، عدالت خواهی سوسیالیستی، سنجش عملکرد روحانیت شیعی با عقلانیت مدرن و ایمان گرایی به جای شریعت‌گرایی مهمترین اشکالاتی هستند که بر اندیشه اجتماعی جلال آل احمد وارد می‌شوند

مسئله اصلی این نوشتار روش شناسی مکتب مطالعات فرهنگی بیرمنگام است. هدف از انجام این پژوهش بررسی ریشه‌های بنیادین این مکتب دلالت‌های معرفتی آن در مطالعات فرهنگی و سپس نقد آن‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت حکمت اسلامی است. در این نوشتار، زمینه‌های وجودی و معرفتی، مبانی نظری و روش‌‌های کاربردی این مکتب را بررسی کرده‌ا‌یم و به این نتیجه رسیده‌ایم که مکتب بیرمنگام متأثر از جنبش‌های اجتماعی و جریان‌های معرفتی نیمه دوم سده بیستم از جمله فرهنگ‌‌گرایی، نئومارکسیسم، ساختارگرایی و پساساختارگرایی است. فروکاستن معرفت به ساحت‌‌های فرهنگی ـ اجتماعی، ضعف استدلال‌های مربوط به خود بنیادی فرهنگ، عدم توجه کافی به مسائل ساختاری ـ اجتماعی، عدم تلقی روشن از فرهنگ و فروکاستن آن به مثابه امری سیاسی و فقدان روش و قلمرو نظری مشخص از جمله انتقادات وارد بر این مکتب است.