جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین ایدئولوژیک در اندیش? شریعتی و سروش موضوع مطالعات مختلفی قرار گرفته است که هر یک از زاویه‌ای این دوگانگی درک ایدئولوژیک از دین را بررسی کرده‌اند. عمده تحقیقات، فراز و فرود درک ایدئولوژیک از دین در اندیش? شریعتی و سروش را ناشی از تراوشات ذهنی آنها و تحقیقات دیگر این فراز و فرود را ناشی از برخی شرایط می‌دانند. کمتر تحقیقی به تبیین مجموعه عوامل دلیلی و علّی موثر بر فراز و فرود درک ایدئولوژیک از دین در اندیش? شریعتی و سروش می‌پردازد. پایان‌نام? حاضر فراز و فرود درک ایدئولوژیک از دین در اندیش? شریعتی و سروش را منحصراً ناشی از ذهن و یا شرایط نمی‌داند بلکه مجموعه عوامل دلیلی و علّی را تواماً در این فراز و فرود موثر می‌داند و تا حد امکان تلاش می‌کند تا مجموعه عوامل دلیلی و علّی موثر بر موضوع مورد بررسی را شناسایی و تبیین کند. منظور از عوامل دلیلی، عواملی است که در عرص? معرفت حادث می‌شود و با اختیار و آگاهی توأمان است. در این پایان‌نامه عوامل دلیلی شامل: تعریف و تلقی از مفاهیم و منابع فکری است. اما عوامل علّی، عواملی است که بر حسب شرایط اتفاق می‌افتد و ذهن بشر، خواه و ناخواه و آگاه و ناآگاه، تحت‌تأثیر آن قرار می‌گیرد. در این پایان‌نامه عوامل علّی شامل: پایگاه اقتصادی - اجتماعی، شرایط اجتماعی‌-‌‌تاریخی، شرایط محیطی(در بعد اندیشه)، زمینه‌های نهادی، حلق? اجتماعی و قدرت است.در این پژوهش با روش کلاسیک تحلیل مدارک یا به عبارتی بررسی محتوایی و نیز تبارشناسی که به عنوان رویکرد روش‌شناختی مورد استفاده قرار گرفتند؛ به بررسی محتوایی آثار مربوط به موضوع شریعتی و سروش به منظور مشخص‌کردن تعریف و تلقی آنها از مفاهیم و تأثیر آن بر فراز و فرود درک ایدئولوژیک از دین پرداختیم و از تبارشناسی به عنوان رویکرد روش‌شناختی برای در نظرگرفتن کثرت عوامل در بررسی موضوع و توجه به وجودشناسی معرفت استفاده شد. در بخش چهارچوب‌ نظری با بهره‌گیری از عامل‌های استخراجی: منابع فکری، پایگاه اقتصادی - اجتماعی، شرایط اجتماعی‌-‌‌ تاریخی، حلق? اجتماعی و قدرت که بر اساس واکاوی نظریات جامعه-شناسی معرفت برخی از صاحبنظران کلاسیک و مدرن در این زمینه به‌دست آمد و همچنین با استفاده از مدل وسنو برخی از عوامل دیگر چون شرایط محیطی (در بعد اندیشه) و زمینه‌های نهادی را در نظر گرفتیم که بر اساس آنها عوامل دلیلی و علّی موثر بر موضوع مورد نظر را بررسی و تحلیل کردیم. بر اساس یافته‌های این پژوهش، به این نتیجه رسیدیم که مجموعه عوامل دلیلی و علّی در فراز و فرود درک ایدئولوژیک از دین در اندیش? شریعتی و سروش موثر است امّا عامل قدرت در این فراز و فرود حائز اهمیت می‌باشد. شریعتی و سروش به عنوان روشنفکر دینی در «بازی قدرت» مشارکت جستند و تسلیم انگار? مسلط قدرت نشدند. شریعتی و سروش در برابر قدرت دو واکنش متفاوت از خود نشان دادند؛ درحالیکه شریعتی در برابر نفوذ ایدئولوژی‌های غربی و استبداد رژیم حاکمه با کنش فعال در برابر خواست قدرت، به مقاومت پرداخت، به عنوان راه‌حل خروج از معضلاتی که گریبانگیر جامع? آن زمان بود واکنش منفعلی در برابر مطرح‌شدن دین ایدئولوژیک و عواقب آن در جامعه داشت. سروش در برابر دینِ ایدئولوژیک به مقاومت و نقد آن پرداخت اما در برابر قدرت ایدئولوژی‌های غربی چون لیبرالیسم واکنش به نسبت انفعالی‌ای داشت.

موضوعی که بدان خواهم پرداخت معرفت شناسی دینی است. تقریبا، شاید که بگوییم گرایشهای معرفت شناختی آنهایی می باشد که در مسایلی نظیر این منعکس می گرد: ((چگونه شما ‏‎P‎‏ را می دانید؟)) و ((دلایل شما برای باور نهادن بر ‏‎P‎‏ چیست؟)) در بخش 1 این مسایل تا اندازه ای مفصل تر بحث می شود و شالوده ای جهت مبحث بعدی نهاده می شود. بخش دوم به تلاشهایی می پردازد برای پاسخگویی به چنین پرسشهایی آنگاه که متضمن باورهای دینی باشد، با مراجعه به استدلالها و خصوصا براهین وجود خدا. این بخش شاید اهمیتی بیش از اهمیت ذاتی استدلال در متون دینی را توجیه کند. اما اثبات نکاتی کلی تر در ارتباط با بحث استدلال و سپس بسط و گسترش آنها به دیگر زمینه ها مناسب می باشد. بخش سوم کوشش غیر متعارف سنتی برای پاسخگویی به مسایل معرفت شناختی بر حسب تجزیه و-به عنوان نوعی خاص از تجربه-وحی را به بحث می گذارد. بخش چهارم به ابعاد معرفت شناختی مشکل شر می پردازد که غالبا به عنوان برهانی بر علیه آموزه های دینی شرح و بسط می یابد. بخش پنجم یک جمع بندی در رابطه با رشته اصلی استدلال و مهمترین نتایج آن را فراهم می نماید.

تأثير دينداري در ارتقاء روابط اجتماعي از ديدگاه قرآن موضوع مورد بررسي اين پايان‌نامه است. روابط اجتماعي از جمله مسايل مهمي است كه از ديرباز ذهن انديشمندان اجتماعي را به خود مشغول داشته است. از طرف ديگر، در قرآن نيزاشاره فراواني به اين روابط شده است. اسلام به عنوان ديني كه پاسخگوي نيازهاي ضروري روحي و جسمي انسان‌ها در تمام عصرها و مكان‌هاست نه تنها روابط سازنده اجتماعي را مورد تأييد قرار داده و امضاء كرده است بلكه با پايه‌گذاري برخي از اصول در روابط اجتماعي اهميت آن را به جامعه ايماني گوشزد كرده است. بنابراين، در اين پايان‌نامه تأثير دينداري در بهبود روابط اجتماعي مورد تحليل قرار گرفته و از ديدگاه جامعه‌شناسان و نظريه‌پردازان علوم اجتماعي و همچنين متفكران و انديشمندان الهي و اسلامي بهره‌گيري شده است كه گاه با ناباوري روبرو شده ولي غالباً با نگرش مثبت بر آن نگريسته و از آن دفاع جدّي به عمل آورده‌اند. در اين ميان نقش علماي اسلامي از بروز ظهور بيشتري برخوردار مي‌باشد كه آنان معتقدند دين مبين اسلام و آموزه‌هاي ديني فارغ از زمان و مكان، داراي كاركرد انسجام‌آور و انضباط‌آفرين و آرامش‌بخش مي‌باشد كه در نهايت آياتي از قرآن كريم كه مستقيم يا غيرمستقيم به بحث روابط اجتماعي پرداختند جامعه‌ آماري تحقيق را تشكيل دادند از ميان آنها 19 آيه شريفه انتخاب و به طور توصيفي و تحليلي مورد بازبيني و مطالعه كامل قرار گرفت.