جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خطر انحراف فکری همیشه تهدید کننده جوامع بوده و هست، بویژه اگر در مسائل اعتقادی باشد. به همین جهت پیامبراکرم(ص) هنگام رحلت، کتاب و عترت را میزان و ملاک عقیده صحیح معرفی کردند، اما متاسفانه همیشه در بین مسلمانان و شیعیان عده ای گرفتار افراط و عده ای دیگر درگیر تفریط یا به نوعی افکار انحرافی هستند و بسیاری از ائمه(ع) با این افراد رو به رو بوده اند. به نظر می رسد در عصر امامین کاظمین نیز ( امام موسی کاظم و امام جواد نیز هریک از ائمه با انحرافات فکری و فرق مختلف چون واقفیه، اسماعیلیه، مرجئه، اهل حدیث و غلات و ... درگیر بودند، ولی این دو امام بزرگوار هر یک با شیوه های گوناگون با این فرق انحرافی برخورد و مقابله نمودند. از آنجا که امامت این دو بزرگوار در عصر خلفای عباسی بود و به گواهی تاریخ، خلفای عباسی برای کسب پیروزی نهایی و قطعی بر اندیشه شیعه و حذف امامت از عقاید بسیار کوشیدند و از جریان های انحرافی حمایت می کردند. در چنین عصری امامین کاظمین قاطعانه و با اقتدار الهی و به برکت علم خداوندی خویش، در برابر انحرافات، مسامحه ها و توهین ها و دیگر انحرافات و مکرهای باطل ایستادند و از حقانیت دین اسلام و شیعه دفاع کردند. البته مبارزه این دو امام بزرگوار بیشتر به صورت علمی و فرهنگی بود. آنان با تربیت شاگردان و علما و همچنین سازمان وکالت ظرفیت های تازه ای پدید آوردند. این شبکه ارتباطی زمینه ساز هدایت سیاسی و فرهنگی و پاسخ به شبهات را فراهم آورد. امامین کاظمین(امام موسی کاظم و امام جواد همچنین در جلسات و مناظره ها که خلفای عباسی به قصد تهدید امامت ایجاد می کردند، فعالانه شرکت کرده و از این فرصت طلایی ایجاد شده در جهت هدایت مردم و مشخص کردن انحرافات فکری بهره می جستند و گامی بزرگ در گسترش تشیع برمی داشتند.آنان بطلان وبی اساس بودن بسیاری از فرقه ها چون واقفیه و مرجئه و... را ثابت کردند.این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای نگاشته شده است.که می تواند الگویی برای مبارزه با خطرات انحرافی در جامعه ی شیعه باشد.

برای اینکه زوایای زندگی امام حسن(ع) و روشی را که ایشان در دوران خلافت خود دنبال می کردند برای همگان روشن شود هیچ چاره ای نیست مگر اینکه شرایط قبل و بعد از دوران حکومت ایشان را نیز مورد بررسی قرار داد برای همین از نامه نگاری های دوران امامت حضرت علی(ع) با دشمنان اسلام که در راس آنها معاویه قرار داشت شروع نموده تا به زمان امام حسن مجتبی رسیده و پس از آن نامه های امام حسین(ع) را به فرزند معاویه مورد بررسی و ارزیابی قرار داده تا برای همگان کاملا روشن شود که هر سه امام هدفشان فقط حفظ اسلام و نجات جان شیعیان و مسلمانان از دسترسی دشمنان به ایشان بوده است ولی هر کدام از ایشان روش های متفاوتی را مد نظر خودشان قرار دادند که در نوع خود و در آن شرایط بی نظیر بود. از جمله موضوع صلح امام حسن(ع) که علی رغم تفکر عده ای از مردم نه تنها از روی عدم توجه به امور حکومت و امامت نبوده بلکه صلح در آن زمان نشانه هوشیاری و زیرکی امام حسن(ع) نیز بوده است و تنها راه زنده نگه داشتن اسلام و شیعیان در آن زمان همین راه بوده که به صورت مفصل در این تحقیق به آن پرداخته شده است.

یکی از ادوار مهم و بحث برانگیز تاریخ اسلام ، مقطع زمانی مقارن با زمامداری دودمان عباسی بر سریر خلافت اسلامی است و در این میان، سال‌های 132 تا 232 هجری قمری که مصادف با دوره اول حاکمیت عباسیان است، از اهمیت مضاعفی برخوردار است. در این دوره، که عصر عصر طلایی تمدن و فرهنگ اسلامی به شمار می‌رود، طرفداران آل علی(ع) و منجمله ایرانیان نقش و جایگاه مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی داشتند. شماری از ایرانی ها که آرزوی استقلال و برپائی حکومت آرمانی را در سر داشتند، دست به شورش زدند و جنبش‌هایی را پدید آوردند که دستگاه خلافت را با چالشهای جدی روبرو ساخت. از آن سو ، علویان هم که مشتاق تاسیس نظام ایده آل خود بر مبنای جهانبینی تشیع بودند ، قیام مسلحانه را تنها راه رهائی از سلطه خلفای بغداد دانستند و در دوره اول عباسى، قیام هاى متعددى را به راه انداختند و مشروعیت سیاسی خلیفگان بنی عباس را به چالش کشیدند. گرچه قیام علویان در خراسان، حجاز، عراق و..، به دلیل علاقه مردم و خاصه ایرانیان، و نیز ستمگری عمال عباسی، با استقبال عمومی مواجه شد؛ اما غالباً با شکست روبرو شد و نتوانست عباسیان را ساقط کند یا کیش شیعه را رسمیت تمام بخشد. این پژوهش بر آن است تا بر پایه شیوه رائج در تحقیقات نظری و به کمک مطالعات کتابخانه ائی، داده های استخراج شده از متون و اسناد تاریخی را سنجش و غربالگری نماید و به کمک روش های استدلالی و تحلیلی ، گزیدهیافته های معتبر و موثق را در قالب تدیون یک پایان نامه تحصیلی در دسترس جامعه علمی قرار دهد. نتیجه حاصل از پژوهش بر این نکته تاکید دارد که عوامل سیاسی و اجتماعی نظیر:سرکوب شدید عباسیان، مدیریت ناکارآمد قیام ، فقدان تشکیلات منظم و نیز عوامل موثر موقعیتی و اقتصادی دیگر مانند : زمان و مکان نامناسب بروز قیام ها ، نداشتن تدبیر جنگی و مشکلات هزینه ائی و..در شکست و ناتوانی قیامهای علویان در این مقطع نقش اساسی داشته است. لذا در بررسی قیامهای آل علی در دوره اول عباسی ، باید نقاط ضعف معارضان و جنبه های اقتدار و توانمندی دولت بنی العباس ملاحظه و تحلیل گردد.کلید واژگان:علویان ، عباسیان ، جنبش ها ، آسیب شناسی، سده های دوم و سوم ه.ق

پس از آنکه قریش احساس کرد که روز به روز از قدرت نفوذ او کاسته می‌شود و دیگر جایی برای سلطه بر مسلملنان نمی‌یابد بر فشار‌های خود نسبت به مسلمانان در مکه افزودند به طوری که گفته شد است دیگر سخت‌گیری‌ها به اوج خود رسید و مسلمانان چاره‌ای جز مهاجرت و رها کردن خانه و کاشانه خود ندیدند. هجرتی که به مدینه در سال سیزدهم بعثت و پس از پیمان عقبه دوم رخ داد و نقطه عطف تاریخ اسلامی و مبدا تاریخ مسلمانان گردید و آنان که این راه پر مشقت را به دیده جان پذیرفتند مهاجرین نام گرفتند و در جهت موفقیت پیامبر اسلام فداکاری زیادی نمودند هجرت اینان از موضوعات مهمی است که در آیات الهی بر آن تاکید شده و در موارد بسیار از آن به عنوان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر یاد شده است.

اوس و خزرج که در مدینه ساکن بوده اند ریشه جنوبی داشتند واز جمله اعرابی بودند که پس از شکسته شدن سد مارب از یمن به این ناحیه کوچ کردند. این دو قبیله در تاریخ حجاز پیوسته باهم اختلاف و زدو خورد داشتند جنگ بعاث مشهورترین این نبردها می باشد این اختلافات آنهارا مستاصل کرده بود و دنبال نجات دهنده ای می گشتند .تا اینکه در قرن هفتم میلادی با پیام نبی اسلام آشنا شدند و پس از پیمان عقبه دوم پیامبر به همراه یارانشان به این شهر مهاجرت کردند اوس و خزرج پس از ورود پیامبر به شهرشان انصار نامیده شدند و در پذیرش مهاجرین مکی و تثبیت قدرت پیامبر (ص)فداکاری زیادی نمودند .تعالیم اسلام و رهبری پیامبر محیط سیاسی ،اجتماعی ،اقتصادی وفرهنگی مدینه را به کلی متحول کرد و انصار در تمام این تحولات نقش کلیدی داشته اند و خداوند تعالی در آیات قرآن بارها انصار را ستوده است .

رساله حاضر با هدف شناخت اوضاع سیاسی و مذهبی یمن در سده ی اول و دوم هجری نگاشته شده است. به منظور شناخت هر چه بیشتر و کامل تر موضوع، بحث را با بررسی اوضاع یمن در دوران معاصر آغاز کرده، سپس به بررسی اوضاع یمن در گستره تاریخ پیش از اسلام پرداخته و در نهایت به بررسی اوضاع سیاسی- اجتماعی یمن در دوسده اول و دوم هجری و اتفاقات رخداده شده در ان دوران پرداخته شده است. ورود اسلام به سرزمین یمن، چگونگی ورود اسلام و تاثیرات آن بر سرزمین یمن و اتفاقات متاثر از ورود اسلام و همچنین روابط بین یمن و حکومت های اطراف زیر بخش های پژوهش حاضر را تشکیل میدهند. برای انجام این کار، با استفاده از روش کتابخانه ای به فیش برداری مطالب از منابع دسته اول و تحقیقات جدید پرداخته شده است. و سپس به شیوه ی توصیفی-تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته ایم. یمن یکی از سرزمین های سبز و خرم بوده است که در زمان ما قبل اسلام به بهشت معروف بوده است و مذاهب مختلفی در آنجا رواج داشته است. در پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، نتایج نشان دادند که اوضاع سیاسی مذهبی یمن در سده اول و دوم هجری تا حد زیادی تحت تاثیر ورود اسلام به این سرزمین قرار گرفت و در ادامه نیز به واسطه حضور علی (ع)، یمن بدون هیچگونه مقاومتی در برابر علی (ع) به اسلام گرایش یافت و بعد ها تشیع در آنجا دوام یافت. با معرفی اسلام و نامه نگاری پیامبر، باذان حاکم یمن، بعد از مشخص شدن صحت راستگویی پیامبر در مورد مرگ انوشیروان به اسلام مشرف شد. ولی برخورد شاه ایران و ایرانیان یمن با اسلام متفاوت بود و شاه ایران نسبت به اسلام کینه توزی نشان داد. گرایش یمنی هابه اهل بیت (ع)اززمان رسالت نبی مکرم اسلام آغازشدودرزمان حضرت علی(ع) زمینه مودت ودوستی میان اهل بیت ویمنی هابه حدی بودکه هسته اولیه صحابه علی (ع)رایمنیهاتشکیل می دادندو اسلام در دل و جان یمنیان نفوذ یافت و یمنیان مسلمان با جان و دل از اسلام و مذهب خود دفاع نمودند. درادامه گرایش یمنی ها به تشیع باعث شد که بعد از رحلت رسول خدا اوضاع سیاسی و مذهبی یمن تا حد قابل توجهی تحت تاثیر اسلام و علی الخصوص تشیع قرار گیرد که برخواسته از حضور امام علی (ع) در آن سرزمین بود.یافته های حاصل از پژوهش حاضر نشان از تغییر اوضاع سیاسی مذهبی یمن در سده اول و دوم هجری دارد که به واسطه حضور اسلام تغییرات وسیعی در این حوزه رخ داد و کشمکش ها و تعاملات زیادی نیز به وجود امد.

در تاریخ ایران پس از اسلام ظهور سلسله صفویه نقطه عطفی است مهم؛ زیرا که پس از قرنها ، ایران توانست با دستیابی مجدد به هویت ملی ،‌ به کشوری قدرتمند و مستقل در شرق اسلامی تبدیل شود. حکومتی که صفویان در اوایل قرن دهم هجری برپا کردند یک حکومت مذهبی و بر پایه تشیع بود. با تأسیس این حکومت مقطع جدیدی در تاریخ ایران گشوده شد .رفتار افراطی شاه اسماعیل و فرزندانش واکنش تند عثمانی ها و ازبکان را در شرق و غرب کشور به دنبال داشت و به تعامل سیاسی و نظامی آنان بر ضد دولت صفوی انجامید . گریختن بسیاری از علما و دانشمندان اهل سنت به کشورهای همسایه و ایجاد اختلاف بین دو گروه مهم اسلامی از آثار زیان بار سیاست مذهبی شاه اسماعیل و برخی از جانشینانش بود . این پژوهش بر روش مرسوم در حوزه مطالعات علوم انسانی و خاصه تحقیقات تاریخی اتکا دارد . یعنی با استفاده از شیوه کتابخانه ای و گرد آوری داده های نوشتاری و پالایش و سنجش آن با براهین منطقی کوشیده است تا به رهیافتی نوین در این زمینه دست یابد .نتیجه به دست آمده از تحقیق حاضر ، خاطر نشان می سازد که مناسبات فرهنگی و اجتماعی اهل تسنن و تشیع وابسته به سیاستهای اجرایی پادشاهان و چگونگی رفتار آنان در مقابل مذهبی خاص می باشد زمانی که تعصبی خاص نسبت به مذهبی مد نظر نباشد، همگان در صلح و آرامش و مسالمت آمیز زندگی خواهند کرد . در غیر این صورت تعاملات آنان نیز دستخوش دگر گونی خواهد شد و تعاملات اجتماعی و فرهنگی آنان به پایین ترین حد خود تنزل خواهد کرد . در زمان صفویان نیز این تعاملات به هم خورد،وشیعه و سنی در مقابل یکدیگر قرار گرفتند.

این رسالهبه روش توصیفی تحلیلی با تکیه بر تحقیق کتابخانه ای، واستفاده از منابع صورت گرفته است، تطبیق و تحلیل منابع اصلی، جمع آوری اطلاعات، و سازماندهی آنها و تجزیه و تحلیل و سرانجام استنتاج آنها، روش تحقیق در این رسالهبوده است.حاصل بیست وسه سال دعوتپنهانیو علنی و تبلیغات مستمر پیامبر(ص)؛ فرو پاشی نظام جاهلی بود. این تلاش بی وقفه از یک سو باورهای ریشه‌دار و عادت‌های انعطاف ناپذیر حیات قبیله‌ای را ویران نمود و از سوی دیگر بر ویرانه های آن، هنجارها، الگوها و ارزش‌هایی همنوا با ساخت جامعه اسلامی ایجاد کرد. در این مسیر دشوار آموزه‌های قرآنی و تعالیم وحیانی و فعالیت‌های فرهنگی پیامبر اکرم(ص)، در دگرگونی اجتماعی نظام جاهلی موثر افتاد. وی با ابزارهای اخلاقی مبتنی بر اعتماد سازی عمومی، انگاره‌های فرهنگ اسلامی را ترویج و تقویت نمود و با تصحیح ارتباطات فردی و تغییر رفتار جمعی، ظرفیت‌های اجتماعی را برای تحقق درونی‌سازی ارزش‌ها توسعه بخشید. در این میان، عامل موثر در تسریع این روند و هنجارهای اسلامی، مجموعه احکام قرآنی شامل وظایف،تکالیف و حقوق فردی و اجتماعی بود که با تأکیدها و نظارت پیامبر اکرم(ص)فرایند فرهنگ پذیری و اجتماعی شدن نیز محقق کرد.سیره فرهنگی پیامبر سرزمینی از اسپانیا تا چین رامتحول کرد و بدین سان پیروان آن حضرت حداقل تا قرن هفتم هجری یعنی قبل از حمله مغول طلایه دار علوم وفنون در جهان گردیدند . بازگشت مسلمانان به تعالیم اسلام وپیروی از سیره فرهنگی پیامبر(ص) می تواند بسیاری از معضلات اجتماعی وفرهنگی جامعه اسلامی را برطرف نماید.

چندی از ظهور دین اسلام نگذشته بود که این آیین آسمانی دچار انشعاب شد و به فرق گوناگون تبدیل گردید که مهمترین نمودش را باید در رویارویی دو مذهب تشیع و تسنن دید . تثبیت سیطره سیاسی اهل سنت در پی تاسیس خلافت عباسی باعث گردید تا فرق مخالف و به ویزه تشیع مترصد فرصتی برای به چالش کشیدن اقتدار سیاسی و معنوی خلیفگان سنی باشد . استقرار مقر خلافت در شهر ایرانی بغداد به سال 135 ه ق این فرصت را به شیعیان داد و با تجمیع اقوان و فرق گوناگون در پایتخت اسلام ، تعامل و تقابل شیعه و سنتی به حوزه گفتمان و چالش بین مذهب فقهی و تنحله های کلامی و تضارب افکار و تضارب افکار و اندیشه ها کشیده شد . بغداد به عنوان امام القری جهان اسلام در تسریع روند زایش و توسعه فرق متعدد نقش ایفا کرد و در سده چهارم با تسلط آل بویه شیعی مذهب بر این شهر زمینه رویارویی تشیع و تسنن را به دست داد .

رسول اکرم (ص) برای همه ی مسلمانان و برخی اهل کتاب، به عنوان یک انسان کامل و یک اسوه ی ایده آل محسوب می شوند. گفتار، کردار، رفتار و حتی پندار پیامبر مد نظر تمامی مسلمانان می باشد. در قرآن ایشان به عنوان اسوه ی حسنه و یک انسان کامل به مردم معرفی شده است.به چند دلیل مسلمانان علی رغم تمامی محدودیت ها، من جمله منبع کتابت و دشمن طبقه حاکم بعد از پیامبر، با نوشتن و تحریر سیره رسول اکرم (ص)، به تدوین سیره پیامبر پرداختند و این حرکت ،یعنی نوشتن سیره پیامبر به دست صحابه و عالمان دینی و تاریخی، مانع از بین رفتن سیره نبوی شد. درمقابل طبقه ی حاکم و جریان های مختلف سیاسی و دینی ماند امویان، به دلیل غرض ورزی های سیاسی و قومی، به کتابت درآوردن خصوصیات و فضائل پیامبر اکرم (ص) به دست سیره نویسان مخالفت می کردند و به جعل حدیث و تحریف روایات می پرداختند. بدینوسیله فضیلت های پیامبر و اهل بیت را منکر و برای خود و طایفه شان، فضیلت های دروغین و احادیث جعلی می ساختند.کوشش مسلمانان در تدوین سیره پیامبر و جمع آوری حوادث تاریخصدر اسلام، منجر به پیدایش مکاتب تاریخ نگاری و تدوین سیره های بزرگی از رسول گرامی، اصحاب کبار آن حضرت گردید.بررسی تطور و تحولات این کوشش ها، کاری است که در این نوشتار بدان پرداخته شده است.رسول اکرم (ص) برای همه ی مسلمانان و برخی اهل کتاب، به عنوان یک انسان کامل و یک اسوه ی ایده آل محسوب می شوند. گفتار، کردار، رفتار و حتی پندار پیامبر مد نظر تمامی مسلمانان می باشد. در قرآن ایشان به عنوان اسوه ی حسنه و یک انسان کامل به مردم معرفی شده است.به چند دلیل مسلمانان علی رغم تمامی محدودیت ها، من جمله منبع کتابت و دشمن طبقه حاکم بعد از پیامبر، با نوشتن و تحریر سیره رسول اکرم (ص)، به تدوین سیره پیامبر پرداختند و این حرکت ،یعنی نوشتن سیره پیامبر به دست صحابه و عالمان دینی و تاریخی، مانع از بین رفتن سیره نبوی شد. درمقابل طبقه ی حاکم و جریان های مختلف سیاسی و دینی ماند امویان، به دلیل غرض ورزی های سیاسی و قومی، به کتابت درآوردن خصوصیات و فضائل پیامبر اکرم (ص) به دست سیره نویسان مخالفت می کردند و به جعل حدیث و تحریف روایات می پرداختند. بدینوسیله فضیلت های پیامبر و اهل بیت را منکر و برای خود و طایفه شان، فضیلت های دروغین و احادیث جعلی می ساختند.کوشش مسلمانان در تدوین سیره پیامبر و جمع آوری حوادث تاریخصدر اسلام، منجر به پیدایش مکاتب تاریخ نگاری و تدوین سیره های بزرگی از رسول گرامی، اصحاب کبار آن حضرت گردید.بررسی تطور و تحولات این کوشش ها، کاری است که در این نوشتار بدان پرداخته شده است.