جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه به شرح زندگی، استادان، شاگردان و مصنفات صاحب تفسیر مجمع البیان (فضل بن حسن طبرسی) پرداخته و پس از آن با بررسی سوره های بقره تا نمل، آیاتی را که در این تفسیر به لحاظ نحوی بررسی شده، انتخاب و با استناد به کتاب های معتبر تفسیری و یا نحوی و لغوی وجوه دیگر آن را بررسی کرده است. به عنوان مثال اولین مورد آن مربوط به آیه 24 سوره بقره است که صاحب تفسیر درباره ذلک در آیه ذلک بانهم قالوا لن تمسنا النار فرموده است معناه: شأنهم ذلک، فهو خبر مبتدأ محذوف و نویسنده از قول النحاس در کتاب اعراب القرآن می نویسد: ذلک فی موضع رفع علی اضمار مبتدأ، ای امرهم ذلک.

این رساله از دو بخش ترجمه و تحقیق تشکیل یافته است ترجمه متن کتاب تلخیص البیان ، تالیف مرحوم شریف رضی تحقیق در باره یکایک آیاتی که مؤلف ارجمند کتاب ، آنها را مجاز دانسته و توضیحاتی در باره آنها داده است . باتوجه به این که مولف کتاب شخصی برجسته در علوم دینی و ادبیات عرب بوده ، قلمش بسیار وزین است وکلامش بسیار بلیغ و طبعاً ترجمه آنها هم دشوار خواهد بود. این اثر نفیس مولف در واقع نخستین و بهترین کتابی است که مجازهای قرآن را با شیوه ای ویژه و با دیدی علمی تفسیری ، در خود جای داده است . تحقیقی که در این رساله در باره آیات مورد استشهاد کتاب نامبرده انجام گرفته است شامل مباحث صرفی و نحوی ویژه مبحث علم بیان و لغت است . در این خصوص شایسته است اهمیت نوع تحقیق بازگوشود همان طور که صاحب نظران علم بیان در کتب خویش آورده اند علم بیان شامل مباحث تشبیه و مجاز لغوی ومجاز مرسل و مجاز عقلی و کنایه می شود و هر کدام از مباحث نامبرده ، به شاخه هایی تقسیم می شود، بطوری که اگر انواع فروع این مباحث را به شماریم ممکن است از هشتاد و به قولی بیشتر از آن ، تجاوز کند. کاری که شریف رضی در این کتاب انجام داده این است که آیاتی از قرآن را به عنوان کلامی که دارای مجاز و استعاره می باشد آنهم به مفهوم عام کلمه ، معرفی نموده است . و از طرفی چون در زمان مؤلف تقسیمات اصطلاحی و فعلی علم بیان وجودنداشت بنابر این آنچه که ایشان در قالب استعاره یا مجاز بیان کرده ، می تواند مربوط به هر یک از مباحث نام برده باشد. به تعبیری دیگر کار ابتکاری محقق این است که آن مفهوم عام را که مؤلف در قالب استعاره یا مجاز به کاربرده ، روشن کرده است یعنی آن مورد ویژه آیه را در حد بضاعت خویش مشخص نموده که مربوط به کدام مبحث علم بیان و در هر مبحث مربوط به کدامین قسم و شاخه از انواع آن می شود.از دیدگاه یک فرد بلاغی این عمل ،کاری دشوار، طاقت فرساست ، زیر لازمه اش این است که آدمی در دریای ناپیدا کران انواع و فروع هشتاد گانه علم بیان ، غور رسی کرده و مروارید مورد نظر را بدست آورد و این کاری است بس دشوارو پر مخاطره که انسان از خطاو لغزش مصون نخواهد بود. دیگر سخن این که محقق این رساله بیش از شصت مورد مجازی از آیات قرآن را که مرحوم شریف رضی معترض آنها نشده تحت عنوان «فایده » به مجازهای کتاب افزوده است . در حقیقت این تحقیق یک کار علمی و فنی و جدید است که کمتر کسی با این روش به آن دست یازیده و از عهده برآمده است

موضوع پایان نامه شرح لغات غریب نهج البلاغه «بخش نامه های حضرت علی (ع ) به معاویه » است که در حدخود کار نو و بدیعی می باشد و کمتر کسی به سبک تحقیق و شیوه نگارش این رساله همت گماشته است ، مبنای تحقیق در آن نسبت به قاموسهای دیگر که بعضاً بر شرح لغات نهج البلاغه نگاشته شده است از کیفیت ممتازی برخوردار است ، استخراج لغات از مصادر و نابع معتبر و موثق اتخاذ گردیده است که در جهت مقایسه با قاموسهای دیگر به نوبه خود از اعتبار خاصی برخوردار است حدود 800 منبع و مآخذ مورد استفاده قرار گرفته که بعضی ازآنها عبارتند از «لسان العرب ، صحاح جوهری ، تاج العروس ، تهذیب اللغة ، جمهرة اللغه ، فقه اللغه ، خزانة الادب ،جمهرة الرسائل اعرب ، قاموس المحیط ، غریب القرآن و غریب الحدیث ، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه ، المعجم المفهرس لالفاظ قران الکریم ، مفردات الفاظ القران ، متنهی الارب فی لغة العرب ، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،... ابن میثم بحرانی ، ... علامه خویی ، ... محمد عبده ، دکتر صبحی صالح و ....» معانی لغات مورد بحث به زبان عربی و فارسی و اختلاف نسخ نهج البلاغه های مختلف و هم چنین مراد امام علی (ع ) از معانی لغت به طوری که با متن نامه تطبیق دارد توضیح داده شده است . ذکر استعمال لغات در خطبه ها،نامه ها و کلمات قصار نهج البلاغه و هم چنین استعمال آنها در قرا کریم ، حدیث ، مثل ، شعر و اشاره به معنای حقیقی و مجازی لغت از ویژگیهای خاص این پژوهش است که حدود 1000 مورد کاربرد لغت در موارد مذکور باتوضیح کامل آمده است . ترجمه نامه های مورد بحث با ذکر نکات ظریف تاریخی و شرح اشعاری که در بعضی ازآنها به چشم می خورد به طرز شیوا و زیبائی بیان گردیده است . نقد و بررسی شرحهای فارسی و عربی نهج البلاغه با تحقیق در اسناد و مدارک نامه ها از امیتازات دیگر این رساله است . بطور کلی عناوین و مطالب آن چنین خلاصه می شود: پیشگفتار، شرح حال سید رضی (ره ) مؤلف نهج البلاغه ، نگاهی به نهج البلاغه ، نظر دانشمندان در باره نهج البلاغه ، شخصیت ادبی و علمی امام علی (ع )، محتوی نهج البلاغه ، جمع آوری نهج البلاغه ، عمده ترین شرحهای آن ، توضیح پیرامون علم «غریب » سبک و سیاق لغت نامه های عربی ، سب نگارش رساله و شرح لغات 17 نامه با تحلیل نحوی آخرین نامه از نامه های علی (ع ) به معاویه . مجموع مطالب در 3 بخش و اصل موضوع که شرح لغات می باشد در 382 صفحه تدوین گردیده است . با این حال اگر مجموعه ای دارای هزاران صفحه نگاشته شود نمی تواند بزرگی و عظمت حضرت علی (ع ) و رویدادهای دوران او را توضیح دهد. تفکرات واندیشه های آن مرد گفتار و کردار که میان خود و پروردگارش انجام داده و آنها را نه گوشی شنیده و نه چشمی دیده است خیلی بیش از آن است که با دست و زبان و قلم بروز کرده و در تاریخ ثبت شده است ، در حقیقت موضوع پایان نامه منتخب از کتابی است که پس از سخن خدا و پیامبر (ص ) عالی ترین «نمونه ادبیات عرب » و غنی ترین منبعی است که می تواند به زبان عربی ارج نهد، آنکه بخواهد عربی بنویسد و عربی سخن گوید گفته های وی به جمال آراسته و از واژه های نابجا پیراسته ، باید گفتار امیر کلام و فرمانروای سخن علی (ع ) را بنگرد تا ملکه بلاغت در گفته یا نوشته او پدید گردد، چنانچه گویندگان و مترسلان عرب می کوشیدند تا آن سخنان را از بر کنند و معانی آن لفظها را در قالب لفظهای دیگر بریزند، لذا با اطمینان خاطر می توان گفت از هیچ گفته ای به اندازه گفتار علی (ع )نمی توان بهره برد و هیچ زیور ارزنده ای مانند آن نمی توان یافت تا آرایش گفته ها و نوشته گردد، زیرا که او آبشخورفصاحت و ریشه و زادگاه بلاغت است و بی جهت نیست که به خاطر عظمت و جلال و شهرت در وصفش گفته اند:« از سخن خالق فروتر و از سخن مخلوق فراتر است

تفسیرکشاف یکی از تفاسیر کم نظیری است که مؤلف آن با توانایی و ید طولانی که در شناخت بسیاری از علوم اسلامی مخصوصاً لغت و بلاغت و ادب و صرف و نحو داشته، توانسته است مطالب اعرابی بسیار مفید و نکته های ارزنده ای را در این تفسیر بگنجاند. و از آن جهت که برای این نکته ها و مطالب اعرابی جایگاه خاصی در نظر نگرفته است.از این رو ضروری به نظر می رسد که این وجوه اعرابی بطور مجزاء استخراج گردد تا مستقیما در دسترس محققان قرار گیرد لذا استخراج این وجوه در صورتیکه تا پایان قرآن تداوم یابد یک مجموعه کامل از اعراب قرآن کریم مبتنی بر تفسیر کشاف را همراه با مقایسه آراء نحوی زمخشری در این تفسیر با سایر کتب نحویش و آراء سایر نحویان برای محققان فراهم می آورد. و ضمناً این بحث منجر به کشف نکته های جدید اعرابی زمخشری که در کتابهای نحویش موجود نیست، خواهد شد. در نتیجه محققان در امر اعراب قرآن بدون نیاز به مراجعه به تفسیر کشاف به سهولت به نظریات اعرابی زمخشری دست می یابند، ضمن اینکه نکته های برجسته نظریات نحوی، اعرابی زمخشری هم در این تحقیق بارز و آشکار خواهد شد.