جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علی بن حسین موسوی بغدادی مشهور به سید مرتضی علم‌الهدی ‌(355-436 ه‍ . ق) از متکلمین برجسته شیعه است. کتاب پیش رو ‌از جمله کتب کلامی وی است‌ که تتمه‌ی کتاب «الملخص فی اصول‌الدین»‌ می‌باشد. ایشان در این کتاب به رد عقاید بکریه، اهل تناسخ، ابوهاشم و ابو علی جبایی، نظّام و برخی از بزرگان معتزله می پردازد. برخی از عقاید ایشان به ترتیب آنچه در ابواب و فصول کتاب آورده شده عبارتند از: متولد بودن افعال ما، مجاورت میان دو جوهر بدون لزوم ترکیب، بطلان وجود قدرت بدون مقدور و وجوب تقدم قدرت بر فعل، بطلان تکلیف مالا یطاق و بدل، بیان شرایط تکلیف از جمله وجود لطف در آن، مکلف بودن کافر، عدم وجود دلیل عقلی بر صحت یا استحاله فنای جوهر، فنای جواهر به ضد خود و صحت اعاده جوهر، اعتقاد بودن علم، بطلان تقلید در مسائل اعتقادی و وجوب تفکر در شناخت خدا، وجوب لطف بر خداوند و اینکه توفیق و عصمت نیز لطف اند، نیکویی عقاب مکلف حتی بدون لطف به او، عدم وجوب فعل اصلح بر خدا در غیر دین، نیکو بودن الم به شرط خالی بودن از ظلم و مفسده، ذکر وجوهی که فرد را مستحق عوض از جانب خدا میکند، این که دردی را که خداوند ابتداً و بدون سبب طبیعی در کسی قرار بدهد عوضِش بر اوست و حدود نیز اینگونه اند، عوض تمکین مضاری که ظلم نیستند بر خدا نیست، عوضی که استحقاق آن فوری است و مستحق بتواند آن را در خواست کند قابل اسقاط و إبراء می باشد، امور حرام رزق نیستند زیرا منع آن ضروری است، هیچ دلیلی بر دوام ثواب و عقاب نیست مگر اجماع و سمع، عقاب کفر دائم است ولی عقوبت گناهان دیگر دائم نیست و احباط باطل است.

از نگاه فارابی سعادت انسان در بستر زندگی اجتماعی رقم می خورد و ارتباط و مفاهمه بین فرهنگی، متضمن سعادت و پیشرفت زندگی مدنی است. او در میان صناعات متفاوت منطقی، خطابه را دارای ویژگی های مهمی مانند عامه فهم بودن و شمول موضوعی می داند و آن را جهت مفاهمه همگانی و تربیت افراد جامعه مناسب می شمارد. او که دارای دیدگاه های سیاسی و اجتماعی است، خطابه را برخوردار از دو حیثیت راهبردی فرهنگی می انگارد: یکی آن که معارف حقه برهانی را که فراتر از سطح فهم عامه است، با شیوه های اقناعی، تسهیل و به اذهان مردم نزدیک می سازد. به دیگر سخن، خطیب به ترویج حکمت و حقایق یقینی می پردازد. حتی در علومی چون پزشکی، برای فرهنگ سازی و رواج رفتارهای صحیح بهداشتی و طبی در میان عامه که از دانش طب بی بهره اند، روش های خطابی مورد نیاز است؛ دوم آن که در معارف اعتباری که برهان راه ندارد و تنها شیوه های جدلی و خطابی قابل اجراست، شیوه های خطابی بر جدلی ارجحیت دارد و ادراک جمهور نسبت به گفت وگوی خطابی از پذیرش بیش تری برخوردار است.