جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم این معجزه ی جاوید نبی اکرم ( صلی الله علیه و آله) همواره از جهات مختلف توجه مورد توجه ی دانشمندان مسلمان و حتی غیر مسلمان بوده است، همان طور که خود را معرفی کرده است، کتاب هدایت و تربیت است و هدف از نزول آن رهبری بشر به سوی خدا و رستاخیز، فضایل اخلاقی و سجایای انسانی می باشد. در واقع می توان گفت قرآن کتاب علمی نیست که تمام دانش های بشری را در قالب وحی و آیات قرآن در اختیار ما قرار دهد، اما گاهی مستقیم یا غیر مستقیم پرده از اسرار علمی برداشته است که هیچ کس از آن آگاه نبوده است. آیات زیادی در قرآن وجود دارد که انسان ها را دعوت به تفکر در تمام جوانب زندگی کرده است و پرده از اسرار علوم مختلف برداشته است. توجه ی قرآن به امور بهداشتی در زمینه های مختلف مانند بهداشت جسم، بهداشت جنسی، اقتصادی و بهداشت روان و همچنین به مسائل پزشکی مختلف باعث شد که بسیاری از مجهولات پزشکی توسط دانشمندان مسلمان کشف و تبیین شود. دعوت انسان ها به تفکر در آسمان ها و ستارگان و اختلاف عجیبی که در اوضاع آن ها به وجود می آید به آفرینش زمین و کوه ها و ... اشاره صریح قرآن کریم به ماه و خورشید و حرکت آن ها، همه نشان از معجزات علمی قرآن و توجه ی آن به علم دارد.

موضوع تحقیقی که در پیش رو دارید « جایگاه شادی در اسلام» می باشد.شادی و نشاط از جمله نیازهای فطری و طبیعی انسان می باشد که به زندگی انسان معنا می بخشد و سبب تجدید قوا برای ادامه ی حرکت تکاملی او می باشد. از آن جایی که اسلام جامع ترین و غنی ترین مکتب آسمانی است که به نیازها و رفتارهای انسان از منظر بالایی نگریسته است و برای رشد و تکامل او بایدها و نباید هایی وضع کرده است ؛ شکی نیست که به این نیاز مهم و اساسی توجه خاصی کرده است. قرآن وسنت که از مهم ترین منابع دستورات اسلام می باشند، بر این حقیقت تاکید کرده اند. به طوری که در قرآن تنها واژه ی « فرح» که یکی از واژه های شادی در قرآن است به صورت های مختلف 25 بار تکرار شده است. به این وسیله از شادی های ناپسند نظیر تمسخر دیگران، شادبودن بر مکتب و ایدئولوژی باطل و ... نهی کرده است و از مومنان خواسته است که تنها به فضل و رحمت خدا شاد باشند که این خود موجب برخوردای آن ها از شادمانی روز واپسین خواهد بود که بهره مندی از نعمت های بهشتی و رضایت پروردگار سرآمد این شادی است. هم چنین امامان معصوم ( ع) در دستورهای آسمانی خود از شادی و نشاط و ابراز آن به صورت های مختلف یاد گرده اند که در مواردی آن را ستوده اند و در مواردی چون شادی بر لغزش های دیگران یا شادی بر گناه از آن نهی کرده اند و از جمله راه رسیدن به شادمانی جاودان را ارتباط با پروردگار و انجام کارهای خیر دانسته اند. از دیدن کارهای خوب شیعیان و شاد کردن قلوب مومنین و ... . شاد می شدند و برای روزهای عید و شادی به پیروان خود برنامه های خاصی چون پوشیدن لباس های پاکیزه و عطر زدن و تبریک گفتن و ... توصیه می کردند. و از آن جایی که انسان دارای دو بعد جسمانی و روحانی ( مادی و معنوی) می باشد، می توان شادی ها را به دو دسته ی مادی و معنوی تقسیم کرد که عواملی چون ایمان به خدا، خودشناسی ، واقع نگری و ... . در شادی معنوی و موجباتی چون ثروت، خنده، موسیقی و ... در شادی مادی نقش دارند. و چون بعد روحانی انسان از بعد جسمانی او برتر ومهم تر است، از این رو اسلام برآن دسته از موجبات شادی که در راستای تکامل بعد معنوی انسان نیستند، تایید نکرده است. پس از آن جایی که اسلام لوازم رسیدن به شادمانی حقیقی را مشخص کرده است، لازمه ی شادابی دین داری است. به عبارت دیگر شخصی که دین دار و مومن واقعی است، از نشاط و شادابی و حرکت برخوردار می باشد و به شادی حقیقی یعنی به سعادت و کمال رسیده است. همچنین کلید واژه های این بحث عبارتند از: «دین»، « شادی».

در این مجموعه، نقش و کارکرد های خانواده در تربیت کودک از دیدگاه اسلام را بررسی نموده ام. هدف اصلی از انتخاب این موضوع، آشنایی با وظایف والدین در تربیت دینی کودک و تأکید بر آن است. آگاهی از خصوصیّات کودک و اصول تربیت، ضمن این که مسیر رشد کودک را هموار می سازد و قدرت مقابله با مشکلات را هم در والدین و هم در کودکان افزایش می دهد؛ توقّعات پدر و مادر از فرزندان را در جهتی منطقی و صحیح قرار می دهد. تربیت کودک هرچند در ظاهر از هنگام تولّد او آغاز می شود، امّا با در نظر گرفتن تأثیر جنبه های وراثتی این امر سال ها قبل از تولّد او شروع می شود، حدّاقل زمانی که می توان برای آن در نظر گرفت از زمان انتخاب همسر است. از این رو، اسلام اجازه نمی دهد که فرد مسلمان با هر کسی تشکیل خانواده دهد. بلکه هر فردی باید با بررسی ها و مراقبت های لازم درباره ی صفات و خصوصیّات همسر آینده ی خود تا حدود زیادی از مشکلاتی که ممکن است بعدها در این زمینه رخ دهد، جلوگیری کند. از سوی دیگر، اسلام برای پرورش نسلی پاک و صالح بعد از انتخاب همسر، جوانب گوناگونی را در امر ازدواج تذکر داده که آداب آمیزش با همسر از جمله ی این جوانب محسوب می شود. با انتقال نطفه، کار پدر در جنبه وراثتی پایان می یابد، ولی مادر تا نُه ماه دیگر و حتّی بعد از تولّد تا هنگام شیر دادن به کودک، با وی رابطه ی خونی و وراثتی دارد. به همین خاطر، دین اسلام برای سعادت جسمی و روحی جنین، برنامه های ساده ای قرار داده است. لذا، مادر باید از هنگامی که کودک در رحم وی قرار دارد، سعی کند این برنامه ها را به کار ببندد و از هم اکنون به فکر آینده ی او باشد. دوران کودکی، دوران بسیار حسّاسی است و بخش زیادی از پایه های شخصیّتی، اخلاقی و رفتاری فرد در این دوران شکل می گیرد. اگر از این فرصت استفاده نشود و کودک ساخته و پرداخته نگردد، دیگر در دوران جوانی و بزرگسالی تربیت و اصلاح اخلاق و رفتار او بسیار مشکل و ناپایدار خواهد بود. کودک نیازمندی های گوناگونی دارد که والدین باید برای حفظ و سلامت جسم و روان وی و دستیابی به اخلاق و رفتار درست در وی، آنها را شناسایی کنند و در صدد ارضا و رفع آنها بر آیند. البتّه آنها باید گاهی اوقات به کودک فرصت دهند که با سختی ها و مشکلات روبرو شود تا قدر سلامتی و عافیت را بداند. تربیت کودک، ابعاد گوناگونی دارد، که تربیت جسمی، جنسی، معنوی و اجتماعی از جمله ی این ابعاد محسوب می شود. تشویق و تنبیه به عنوان دو ابزار مهم در تربیت اسلامی شناخته شده اند.امّا این مطلب را باید دانست که تنبیه آخرین ابزار تربیت است؛ نه اوّلین ابزار. از این رو، هنگامی به کار می رود، که اصلاح کودک از راه های دیگر امکان پذیر نباشد. نتیجه این که، والدین به عنوان اوّلین و مهم ترین عاملان تربیت کودک، وظیفه ی سنگینی را در امر پرورش و رشد شخصیّت او بر عهده دارند. در صورت کوتاهی یا تربیت منفی و غلط در قبال فرزندان خود و از همه بیشتر در پیشگاه خداوند متعال مسؤول هستند.

در این مجموعه سیره ی اخلاقی اجتماعی پیامبر(ص) مورد پژوهش قرار گرفته است. هدف اصلی از پرداختن به این موضوع، نشر و نهادینه سازی سیره ی پیامبر اکرم(ص) در جامعه و الگوگیری از آن حضرت در برخورد ها و رفتارهای اجتماعی است. در همین راستا بر نویسندگان و محققین است که با تحقیق و پژوهش در زندگانی پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین ( ع) زندگی این بزرگواران را از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار دهند و تصویر زندگی نامه ی سراسر افتخار آنان را بسان تابلویی در دیدگاه و منظر تشنگان کمال و پویندگان راه سعادت و فلاح نمایان سازند. لذا از مؤثرترین و کار آمدترین شیوه های تربیتی قرآن کریم را ارائه ی الگوهای شایسته و تأکید و پیروی از ایشان می بینیم. برجسته ترین، جامع ترین و کامل ترین این الگوها چه از گذشتگان و نیز در آیندگان وجود مبارک رسول خدا(ص) است که مظهر خلق عظیم است. پیامبر(ص) چهره ای گشاده داشت. به هر کس می رسید سلام می کرد. د دست دادن آن قدر صبر می کرد که طرف مقابل دستش را بکشد. از اصحاب تفقد و احوال پرسی می کرد. به عیادت بیماران و تشییع جنازه می رفت. وفای به عهد، صدق و راستی، امانت و محبت از ویژگی های او بود. مردم دار و اهل مدارا بود. مهمان را بسیار احترام می کرد و از او کار نمی کشید. با خانواده ( همسران و فرزندان) بسیار خوش رفتار بود. بهترین فرد برای اقوام و خویشان خود بود. با مردم پر نشاط و متبسم بود. غم و اندوه خود را پنهان نگه می داشت. با زیر دستان مهربان و نرم خود بود. خشن، فحاش و عیب جو نبود. کسی را زیاد مدح نمی کرد.با تهی دستان همنشین و با بی نوایان هم غذامی شد.سخی ترین مردم بود اما اسراف نمی کرد. با کودکان با کمال ملاطفت و مانند خودشان برخورد می کرد. به خواسته های کودکان و جوانان بسیار اهمیت می داد. افراد پشیمان و گناهکار را عفو می کرد و برایشان از خداوند طلب آمرزش می نمود. با اسرا مهربان بود، نسبت به منافقان در رفتار قاطع و انقلابی بود. با خرافات و بدعت گذاری به شدت مبارزه می کرد و مسیر فکر بشر را از خرافه پرستی به طرف تعقل و استدلال هدایت می نمود. با آداب و رسوم زمان جاهلیت سرسختانه مبارزه می کرد، حتی اگر او را ز رسیدن به هدف عقب می انداخت. در تبلیغ و گسترش اسلام بسیار تلاش می کرد. از این رو با قبول اسلام از سوی قبایل عرب، آنان اختلاف را کنار گذاشتند و حکومت نیرومندی تشکیل دادند، به طوری که ملت های جهان در مقابلشان خاضع شدند و اسلام به سراسر جهان راه یافت. و در بهترین کلام پیامبر(ص) قرآن مجسم و آیات عینیت یافته ی کلام خداوند بود.

نوشتار حاضر به بررسی« الگوی ازدواج در سیره اهل بیت» می پردازد. ازدواج معجونی از ترکیب احساسات، نیازها، تکالیف و مسئولیت هاست. مسائل مختلفی در آن جمع گشته است از حیوانی ترین تمایلات یعنی شهوت جنسی و نیاز به جنس مخالف گرفته تا بالاترین آرمان های انسانی یعنی تقرب به درگاه حضرت حق- جل و علا- در آن مستتر است. پس برای این که انسان ازدواج موفقی در پیش رو داشته باشد و بتواند این مراحل را در این دنیای پر تلاطم با آرامش و سکون و موفقیت سپری کند باید در زندگی الگویی کامل و صالح داشته باشد. خداوند در قرآن انسان هایی را به عنوان الگو معرفی کرده است؛ تا مردم آنان را سرمشق قرار داده و در عمل به آن ها تأسی جویند ازدواج از مسائل مختلفی شامل روابط دختر و پسر، معیارهای انتخاب همسر، دوران نامزدی، دوران عقدی، جهیزیه، مهریه، مراسم عروسی تشکیل شده است. روابط دختر و پسر در جامعه ی کنونی و جهان غرب با آن چه در تعالیم دینی از آن یاد شده تفاوت بسیار زیادی دارد؛ خانواده می تواند با آموزش صحیح و شناخت درست برخورد دختر و پسر با یکدیگر در محفوظ ماندن شخصیت هر یک و حفظ بنیان پیوند زناشویی کمک به سزایی نماید. انتخاب همسر شایسته، متدین و با ایمان و دارای اخلاق نیک از نکات مهم و حساسی است که جوان باید در هنگام ازدواج و تشکیل خانواده آن را به دقّت مورد توجه قرار دهد. چنان چه در دین مبین اسلام و سفارشات معصومین توصیه های فراوانی نسبت به آن شده است. برآیند سخن اینکه ازدواج در آیین اسلام، آسان است و این انسان ها هستند که در طول سال ها، با افزودن پیرایه ها و تشریفات دست و پاگیر، موانع پیچیده و دشواری سر راه ازدواج ایجاد کرده اند؛ ولی اگر به دستورهای اسلام عمل کنند، تمام موانع برداشته خواهد شد و امر ازدواج برای همگان ،سهل و آسان می شود. چنان چه رسول گرامی اسلام، در مرحله ی نخست به وسیله ی گفتار و سخن و آن گاه به وسیله ی کردار با روش های خرافی و عادت های کفر آمیز و منحط پیکار کردند و با ازدواج یگانه فرزند معصوم خود به همه ی جهانیان نمونه و الگوی کامل را معرفی نمودند. امید است که خانواده ها با الگو گرفتن از ائمه معصومین این امر مقدّس و مهّم را در جامعه نهادینه نمایند. کلید واژه های این تحقیق عبارتند از: الگو، ازدواج، نامزدی، جهیزیه، مهریه و...

اصلاح و تهذیب نفس و سازندگی روحی، اخلاقی انسان در تأمین سعادت دنیوی و اخروی او در زمینه های مختلف از جمله زمینه های روحی- روانی- اجتماعی، اقتصادی و یا مدارج علمی و مانند آن نقشی به سزا و بس تعیین کننده دارد. اخلاق خوب در مرحله اول شیرینی و گوارایی زندگی است برای خود انسان و بعد برای کسانی که با او زندگی می کنند و یا در برخورد و ارتباط با او هستد، یعنی شخصی که در زندگی خوش برخورد است و گشاده رو و خوش سخن، با گذشت و با انصاف و امین و حکیم و بردبار و متواضع و مانند آن، ابتدا خود از زندگی و رفتار و برخوردهای خود احساس آرامش و شادابی می کند و شیرینی زندگی را درمی یابد، بعد دیگران که در ارتباط با او بوده و با او زندگی می کنند. در مقابل اخلاق بد، زشت و تندو غیر انسانی و الهی اول مایه عذاب روح و روان و جان خود ماست و بعد دیگران، یعنی دوستان و نزدیکان و هر که در برخورد و ارتباط با ماست. اخلاق بد ابتدا روح و روان ما را خرد کرده و می شکند، بعد دیگران را عذاب می دهد و به دنبال آن تن و جسم نیز خرد شده و درهم می شکند و فرسوده و پیر می شود گویا 10-20 سال پیر شده ایم و همچنین انواع بیماری ها در تن و جان ما رسوخ کرده و ما را از پا در می آورد. کسی که اخلاق زشت داشته باشد، دوست و رفیق از او می گریزندو تنها رهایش می کنند. از طرف دیگر اخلاق خوب، برخورد گشاده و سخن خوب و خوش، باگذشت و بردباری، امانت و انصاف و... باعث جذب دوستی ها، محبت ها، علاقه ها می شود و هم باعث تضمین و تثبیت این دوستی ها از طرف نزدیکان و دوستان و همکاران و بالاخره این همه وسیله ی جذب خشنودی ولطف و محبت الهی می گردد.

پرداختن به سیره رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) نه تنها همواره مورد توجه مسلمانان بوده است بلکه جامعه غرب نیز همواره با انگیزه های متفاوت به این مساله اهتمام جدی ورزیده است در حقیقت جامعه غرب که دین اسلام را به عنوان دین محمدی و مسلمانان را به عنوان پیروان محمد می شناختند هیچ گاه از توجه به ابعاد مختلف زندگانی محمد غافل نبودند . نگاهی به تاریخچه رویکرد غرب به سیره رسول اکرم ( صلی الله علیه وآله) از حجم بالای توجه و رویکر غربیان به این مساله حکایت دارد . باید گفت رویکرد به سیره رسول اکرم ( صلی الله علیه وآله) از همان ابتدای طلوع اسلام قابل مشاهده بوده و در طی قرون وسطی این توجه ها ادامه داشته است . عواملی چون جنگ های صلیبی ، فتح آندلس و ... که به آشنایی بیشتر جامعه غرب به اسلام انجامید بر حجم این توجه ها افزود . در عصر رنسانس و تا به امروز نیز زندگانی رسول اکرم از حجم بالایی از توجه برخوردار است . در این میان اسلام شناسان غربی – مستشرقان – تلاش بسیاری نمودند تا به سیره پیامبر اکرم ( صلی الله علیه وآله) پرداخته و به معرفی پیامبر به مردم مغرب زمین پرداختند . این رویکر گسترده با انگیزه های متفاوتی صورت پذیرفت . انگیزه های تبشیری یکی ا ز اصلی ترین دلایل این رویکرد می باشد . در حقیقت پیشرفت اعتقادی و گرایش روز افزون به اسلام تا آنجایی پیش رفت که گروههایی از جامعه مسیحیت را نیز به خود جذب نمود و این مساله فعالیتها ی تبشیری مسیحیت را با مشکلات بسیاری مواجه نمود . لذا جامعه غرب و به ویژه سران کلیسا در صدد بر آمدند تا با آشنایی شدن به اسلام و سیره پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به مبارزه بهتر و سنجیده تری با آیین جدید بر آیند . و به این صورت بود که حجم بسیاری از اتهامات ناروا نه تنها قرون وسطی را در بر گرفت بلکه در عصر رنسانس و تا به امروز نیز این اتهامات وجود دارد انگیزه های سیاسی و استعماری نیز از دیگر عواملی است که مستشرقان را واداشت تا به سیره پیامبر اکرم در راستای تخریب چره اسلام و نبی مکرم اسلام بپردازند . در حقیقت تخریب چهره پیامبر یکی از مسایلی بود که به سبب ایجاد حس حقارت در میان مسلمانان برای ایجاد تسلط بر آنان منجر می گشت . حاصل این رویکرده ا نیز اتهامات بسیاری مانند خشونت ، شهوت پرستی ، تکبر و عدم اخلاص و ... بود که مروری بر منابع اسلامی بی اساس بودن این اتهامات را آشکار می سازد در این میان انگیزه های علمی و تلاش برای شناخت واقعی رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) نیز گروههایی از مستشرقان را به واکاوی سیره پیامبر(صلی الله علیه وآله) واداشت وآنان رامجبور به اعتراف درباره عظمت پیامبر اسلام ساخت تا جایی که آنان خود به رد ادعا های بی اساس هم کیشا نشان پرداختند. کلید واژه: مستشرق، سیره، پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) ، تبشیر، استعمار

در این مجموعه، شاخصه های تربیتی زندگی حضرت زهرا- سلام الله علیها- مورد پژوهش قرار گرفته است. بررسی و شرح زندگی بانوی بزرگ اسلام، موضوعی نیست که در یک کتاب یا رساله بگنجد و یا از عهده ی کسی برآید . حقیقت وارزش وجود ی آن بزرگوار را کسی جز خدای متعال و اولیاء خاص او– صلوات الله علیهم – نمی داند. امّا در عین حال شناخت او و برگرفتن از هدایت ایشان در حدّ امکان، وظیفه ایست که سخت به آن نیازمندیم. حضرت زهرا - سلام الله علیها- اگرچه در سنین جوانی به خانه ی شوهر رفت وبا مشکلات اقتصادی زیادی مواجه بود ولی با مدیریت صحیح به امور خانه داری پرداخت وتمام کمبودها وکاستی ها را باصفای درونی جبران ومحیطی گرم وبا صفا را برای اعضای خانواده بوجود آوردوفرزندانی بی نظیررا دردامان خود پروراند. لذا زندگانی حضرت علی(ع)وفاطمه(س)،نمونه ی کاملی از یک خانواده ی ایده آل است که در آن نهایت همکاری به چشم می خورد. و کارها بر اساس روحیّات وتوانائی افراد تقسیم شده است. یکی از وظایف سنگین حضرت زهرا - سلام الله علیها- بوجود آوردن محیطی مناسب ،برای تربیت کودکان خویش بود. روش تربیتی واخلاقی حضرت زهرا- سلام الله علیها- بهترین روش برای ساختن نسلی پاک وسعادتمند است. از این رو جا دارد که پیروان آن حضرت با بکار بستن این نکات، در تربیت نسلی پاک وبرجسته همّت نموده و سعادت دنیا وآخرت فرزندان خویش را بیمه نماند. پاره ای ازاین شیوه ها عبارتند از: نام گذاری کودک،محبّت وعاطفه ی مادری، برنامه ریزی، ورزش وبازی، عدالت ،مراعات نظم وحقوق دیگران و ... . فاطمه- سلام الله علیها- در زمینه ی شوهرداری نیز نکات ظریفی را رعایت می کرد که مطالعه ی این ظرافت ها می تواند برای بانوان مفید بوده وکانون خانواده را گرم نماید. این نکات عبارتند از: تفاهم وتوافق اخلاقی، رعایت حقوق وحرمت همتای زندگی، همدلی وهمراهی با همسر،احترام به شخصیّت همسر، رازداری و ... . از جمله الگوهای تربیتی دیگری که درزندگی حضرت به چشم می خورد، عبارتند از: راستگویی، صبر و بردباری، عرفان و معنویت، احترام به والدین، ساده زیستی و وارستگی از دنیا که در تمام شؤون زندگی حضرت سایه افکنده بود. از جمله : در ازدواج ،مهریه ،جهیزیه همچنین در خطبه ها وسخنرانی ها ووصیّت نامه های ایشان نیز نکات قابل تأمّلی نهفته است. از مجموع مباحث نتیجه گرفته می شود که حضرت زهرا - سلام الله علیها- تنها زن معصومی است که نقش رهبری داشت وبه عنوان « اسوه» و«حجّت» برای مردم مطرح بود 0 اگر چه عمر آن حضرت کوتاه بود، ولی در مجموع خطوط کلّی را برای زنان ترسیم نمود. همچنین یکایک واژه های سخنان حضرت ،شیوه های شیرین زندگی و الگوی اطمینان بخش سعادت وکمال را به همگان ارائه می دهد. امّا آنچه مهم به نظر می رسد این است که در عمل پیروآن حضرت باشیم.

انسان هنگام تولد دارای فطرت پاک و خالی از هر گونه گناه می باشد. اما از آن جایی که گرایش طبیعی به هوا و هوس و در نتیجه به گناه دارد، خداوند متعال ترک گناه و رهایی از آن را به گونه ای آیین مند قرار داده تا انسان را در بند عقده ی گناه رها نکرده باشد. از همین رو اسلام،آدمی را خواه در قالب فرد باشد، خواه در قالب جامعه، در برابر مسئولیت های آینده اش می نهد و پیامدهایی را برای او روشن می کند که در نتیجه ی گناه رفتاری به عنوان فرد یا جامعه در دنیا یا آخرت برای او تحقق می یابد. گناه، در روایات اسلامی اصطلاحاتی متفاوت به کار رفته که هر کدام نشان دهنده ی قبح و زشتی باطنی گناه می باشد. برای آن که بتوانیم ریشه های گناه را در خود و جامعه از بین ببریم لازم است گام نخست زمینه های پیدایش گناه شناسایی بشود که از جمله عمده ترین این موارد عبارتند از: فرهنگ و تربیت نا مناسب در جامعه و خانواده، زمینه های اقتصادی و غیره که هر کدام به نوبه ی خود زمینه ساز گناه و عامل انحراف و تباهی انسان می شود؛ و در گام بعد انسان باید به تدبر در آثار و نتایج گناه بپردازد و از مکافات عمل آگاه شود که گاه انسان را تا سر منزل کفر و انحطاط می کشاند و باعث قساوت قلب و در نهایت حبوط به درکات سفلی را در پی خواهد داشت. پس لازم است انسان گناه را به عنوان آفتی برای جسم و روح تلقی کرده و با تمسک به قرآن و عترت درصدد ریشه کنی آن برآید.