جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر قرآن کریم از کهن‌ترین روزگاران آغاز شده است. از جمله مهم‌ترین مستندات عالمان و مفسران در تفسیر قرآن روایات معصومان بوده است. حدیث در تفسیر قرآن ـ به شرط اعتبار ـ مهم‌ترین ابزار فهم آیات است. آنچه دراین مجموعه آمده است تفسیر آیات سوره محمد6 بر پایه روایات است. در آغاز واژه‌های دشوار یاب آیات بر پایه منابع لغوی تحلیل و محتوای آن گزارش شده است، آنگاه تبیین آیات آمده است مستند به منابع تفسیر و در مرحله سوم روایات ذیل آیات گزارش شده است که در این قسمت ابتدا روایاتی که در کتب حدیثی شیعه ذکر گردیده آمده و پس از آن روایات اهل سنت و در انتهای این بخش به داوری در مورد روایات پرداخته شده و مشخص می‌گردد که روایت ذیل آیه از کدام نوع روایات می‌باشد. (تأویلی، تفسیری، مصداقی و... )قابل ذکر است که با بررسی روایات ذیل این سوره مشخص گردید که روایات بیشتر از نوع تفسیری و مصداقی و کمتر از نوع تأویلی می‌باشد. محتوای این سوره را می‌توان شامل سه موضوع توصیف کافران و مومنان، جهاد و احکام مربوط به اسرای جنگی و مسأله انفاق دانست.

نقد، مناظره و احتجاج در میان مذاهب اسلامی سابقه‌ای دیرین دارد. صدها سال است عالمان مذاهب شیعه و اهل سنّت، بنیان باورها و رفتارهای یکدیگر را نشانه رفته و بر بطلان یا انحراف آن استدلال می‌کنند، از این رو نقد بین مذهبی امری نوپیدا نیست.امّا حمله به معتبرترین کتاب حدیثی شیعه و باطل دانستن احادیث آن از جانب نویسندگان اهل سنت امری جدید است که صلاح عبد الفتاح خالدی به آن اقدام کرده است. جایگاه رفیع کتاب کافی و نویسنده آن نزد شیعیان، هر شیعه آگاهی را به پاسخگویی به شبهات وارده و دفاع از این کتاب فرا می‌خواند.خالدی با نادیده گرفتن پاسخ‌های هزار ساله عالمان شیعه به شبهات وارده، یکبار دیگر شبهات تکراری را، این بار نسبت به احادیث کافی مطرح ساخته و بر نویسنده آن، مرحوم کلینی تاخته است.او در کتاب خود الکلینی و تأویلاته الباطنیه هم از روش‌های صحیح نقد دور مانده است و هم در کاربرد معیارهای صحیح و مقبول نقد حدیث، یعنی قرآن و حدیث دچار لغزش شده است.این نوشتار، با بیان روش‌های صحیح و معیارهای مقبول نقد حدیث، در مقام پاسخگویی به این شبهات و بَرنمودن لغزش‌های خالدی است. راهی که اساتید و بزرگان پیشین آن را هموار ساخته‌اند.

ابن أبی حاتم رازی، از معروف ترین مفسّران اهل سنّت است. تفسیر او نیز از مشهورترین تفاسیر روایی قرآن مجید به شمار می رود که بر اساس روایات مقبول اهل سنّت سامان یافته است.قدمت نویسنده، نزدیکی به عصر صحابه و تابعیان، سبک دقیق نگارشی، دقّت های رجالی در انتخاب احادیث و نظم و اتقان مباحث، از ویژگی های تفسیر اوست.با توجه به آن که این کتاب تا حدود قرن دهم به طور کامل موجود بوده است، و در چهار قرن اخیر از بین رفته است، مجموع آن در چاپ های امروزین با استفاده از روایات به کار رفته در تفاسیر سیوطی و ابن کثیر، باز سازی شده است. در این نوشتار، سعی شده است میزان اعتبار نسخه های جدید آن مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

سوره هود، حاوی عبارتهایی عبرت انگیز از زندگی شش پیامبر، به طور فشرده می‌باشد.ابتدا و انتهای سوره خطاب به پیامبر اکرم بوده و آیه مشهور {فاستقم کما أمرت} خطاب به آن حضرت در این سوره قرار دارد. آیات 1-49 سوره مبارکه هود حاوی دو قسمت متمایز می‌باشد: یک قسمت درباره قرآن و پیام‌های اصلی آن و مشکلات پیامبر اکرم با مشرکین و کفار. (آیات1-24) در این قسمت ، بیان شده است که قرآن آیاتش محکم بوده و شرح و تفصیل داده شده است.پیام اصلی قرآن که از زبان انبیای الهی به بشر اعلام شده است ، عبارت است از اینکه جز او بندگی کسی را نکنید و آنگاه به سوی او استغفار و توبه نمایید تا از زندگی مطلوب بهره جویید.مشرکین برای نشنیدن کلام پیامبر ، خود را مخفی می کردند. ولی غافل از اینکه خدا به تمامی امور پنهان آگاه است.خداوند آسمانها و زمین را آفریده است و در آن امکانات آزمودن انسانها را فراهم ساخته تا بهترین عمل کنندگان را بیازماید. قسمت دوم، شرح بسیار فشرده‌ای است از داستان نوح و سرنوشت او با قومش (آیات 25 ـ 49) در این قسمت، ابتدا مرحله گفتار و دعوت نوحرا به خدا شناسی و انذار آنان از عذاب الهی را متذکر شده است.در مقابل آن ، کفار می گفتند : ما ترا جز بشری همچون خود نمی بینیم .پیروان تو نیز جز افراد پست جامعه نمی یابیم و لذا هیچگونه امتیاز برتری در تو سراغ نداریم . تا چه رسد به امتیاز نبوت و پیامبری. بحث‌های نوح و قوم او به خط قرمز انجامید و به اعلام عذاب منتهی شد. خداوند دستور ساخت کشتی داد و با پایان یافتن عملیات ساخت،‌ طوفان،‌ کفار را فراگرفت و نوح و یاران اندکش نجات یافتند.کشتی نوح که از انواع موجودات پر شده بود بر خشکی نشست و پیروان نوح زندگی جدیدی را آغاز کردند. در پایان،‌خداوند به پیامبر می‌فرماید: این از اخبار غیبی است که به تو وحی کرده ایم. پس تو نیز صبر داشته باش چرا که عاقبت از آنِ متقین است.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج‌ترین و استوارترین روش‌های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه‌ای در بین روش‌های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می‌پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش‌رو می‌باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری‌ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی‌های قرآن، بیان بهانه‌ها و توطئه‌های مشرکان، بیان برخی احوال بنی‌اسرائیل و معجزات نه‌گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست.برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه‌شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده‌اند.در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن‌ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج‌گانه و نماز شب، می‌باشد. شاید بتوان گفت، مهم‌ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی‌توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد.در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه‌شناسی و آسیب‌شناسی احادیث و استخراج پیام آن‌ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می‌باشند. مهم‌ترین آسیب‌های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب‌شناسی روایات، گونه‌شناسی روایات.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج‌ترین و استوارترین روش‌های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه‌ای در بین روش‌های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن‌ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می‌پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش‌رو می‌باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری‌ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی‌های قرآن، بیان بهانه‌ها و توطئه‌های مشرکان، بیان برخی احوال بنی‌اسرائیل و معجزات نه‌گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست.برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه‌شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده‌اند.در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن‌ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج‌گانه و نماز شب، می‌باشد. شاید بتوان گفت، مهم‌ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی‌توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد.در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه‌شناسی و آسیب‌شناسی احادیث و استخراج پیام آن‌ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می‌باشند. مهم‌ترین آسیب‌های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب‌شناسی روایات، گونه‌شناسی روایات.

روش تفسیر روایی قرآن، یکی از رایج‌ترین و استوار‌ترین روشهای تفسیری است که در بین روش‌های تفسیری جایگاه ویژه‌ای داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است.پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آنها، آیات یکم الی بیست و دوم سوره اسراء را در متنی سلیس، روان و مستند ارائه می‌کند. تفسیر قمی، عیاشی، صافی، البرهان فی تفسیر القرآن از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی الدرالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش رو می‌باشد. آیات یکم الی بیست ودوم به موضوع چالش برانگیز معراج، و موضوعاتی مانند بازگشت عمل انسان به خود و بیان سرگذشت قوم یهود، رستگاری در سایه عمل به قرآن، اصول مهم اسلام در رسیدگی به اعمال انسانها، فسق و فجور مایه زوال امم گذشته و خطوط زندگی طالبان دنیا و آخرت پرداخته است.در این مجموعه 151 روایت در ذیل آیات آمده است که 89 روایت آن درباره معراج است بنابراین مهم‌ترین موضوع روایات، امر معراج است که جزئیات آن را جز از طریق روایت نمی‌توان به دست آورد. مطابق تفسیر اهل سنت معراج امری روحانی و بنابر دیدگاه شیعه دست کم تا مسجد الاقصی امری جسمانی بوده و حرکت از مسجد الاقصی تا آسمان در نزد برخی روایات امری روحانی و در نزد برخی دیگر امری روحانی و جسمانی است. در سایر موضوعات، تبیین جزئییات مهم‌ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می‌باشد. در این پژوهش آسیب شناسی روایات مجموعه نیز با دقت به انجام رسیده است که مهم‌ترین آسیبهای آن، دوگانگی میان روایات تفسیری و روایات متواتر، نقل بمعنا و نقد تاریخی آن است.

در این پژوهه کوشیده‌ایم تا در ابتدا با استفاده از کتب لغت به فهم معنای ظاهری الفاظ و آیات این سُوَر پی برده و با بهره‌گیری از دیدگاهها و آراء مفسران قرون مختلف اعم از مکتب شیعه و اهل سنت و در انتها با مبنا و منبع قرار دادن احادیث و روایات تفسیری ائمه معصومان ^ از کتب تفاسیر شیعه و اهل سنت به تفسیر روایی این دوسوره بپردازیم، و نظر نهایی و برگرفته از روایات معصومان ^ در تفسیر عمیق و دقیق این آیات را بطور روشن و مجزا بیان نماییم.در این میان به بیان نوع و گونه های روایات تفسیری پرداختیم که اقوال معصومان ^ در این دو سوره از 5 گونه از گونه های تفسیری بهره گرفته شده است: یا در صدد «ایضاح لفظی» واژه قرآنی آیه بوده یا «ایضاح مفهومی» آیه، یا در صدد بیان یکی از «بطون » آیه و یا «بیان مصداق» و یا «استناد به آیه » می‌باشد. مجموع این مباحث ما را به این سمت رهنمون می‌سازد که اغلب احادیث معصومان ^ در منابع شیعه از بطون آیات بوده و تفاوت آن با روایات اهل سنت بیشتر به اختلاف در مبانی اعتقادی دو مکتب منتهی می‌شود.همچنین آسیب‌های محتمل وارد بر متن روایات بررسی شد و در انتها به برخی از آموزه‌ها و پیامهای بلند قرآنی این سُوَر اشاره نمودیم که عبارتند از: توجه و اشاره به معاد و قیامت، عبرتگیری از اقوام طغیانگر پیشین، یادآوری عذاب آنان، ترغیب به انفاق و عمل صالح، ذکر اهل ایمانو ... .

پژوهش پیش رو با تکیه بر روایات تفسیری و منبع قرار دادن آنها، به تبیین و تفسیر آیات 75 تا 129 سوره توبه می پردازد . تفسیر قمی، عیاشی، صافی و برهان، از تفاسیر شیعه و الدرالمنثور از منابع اهل سنت، منابع اصلی این پژوهش هستند . در این طایفه از آیات شریفه قرآن کریم ، از منافقان و سرنوشت آنان سخن به میان آمده است و با برشماری نشانه های نفاق به ابتلا به این بیماری بزرگ شدیدا هشدار داده شده است . در بخش دیگرى از این سوره اهمیت جهاد در راه خدا مورد توجه قرار گرفته و به تناسب بحثهاى مربوط به جهاد، مسلمانان به اتحاد و فشردگى صفوف دعوت شده اند و باز ماندگان از همدلی و وحدت کلمه و کسانی که به بهانه‏هاى مختلف از پذیرش وظیفه جهاد شانه خالی کرده اندشدیدا سرزنش و ملامت شده و در مقابل، از مهاجرین نخستین و سایر مومنان راستین مدح و ستایش شده است .و از آنجا که جامعه اسلامى آن روز با تاسیس حکومتی عدالت محور و نوپا ، برپایی مدنیت اسلامی را هدف گرفته بود ، در این آیات مدنی امور مهمی همچون پرداخت زکات، و پرهیز از تراکم ثروت، و لزوم تحصیل علم ، و وجوب تعلیم و تعلم را یاد آور مى‏شود. از این رو در این مجموعه که نزدیک 500 روایت در ذیل آیات جمع آوری شده است حدود 90 روایت، مربوط به زکات و آداب و احکام آن است که شاید بتوان گفت گسترده ترین موضوع روایات در این پژوهش است .برای رسیدن بهتر به مفاهیم آیات به برخی از مفردات آن پرداخته شده است . از این رو ، در پژوهش حاضر، 60 واژه از آیات قرآن برگزیده و با استفاده از منابع لغوی کهن و جدید بررسی شده اند.در بخش تحلیل روایات، به گونه شناسی روایات ، آسیب شناسی آنها و استخراج پیام ها و آموزه های هدایتی آیات پرداخته شده است . بیشترین روایات از گونه " ایضاح مفهومی " است . مهم ترین آسیب های به دست آمده ، ارسال در سند و نقل به معنا بوده است. به علاوه 204 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.