جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سکولاريسم به معناي دنيازدگي و جدايي دين از جنبه‌هاي مختلف زندگي اجتماعي بشر است. رشد جهان‌بيني سکولار به‌گونه‌اي است که برخي انديشمندان، سکولاريسم را معضل اول بشريت دانسته‌اند. سؤال اين تحقيق آن است که «چه علل و عواملي در شکل‌گيري و بسط سکولاريسم تأثير داشته‌اند»؟ شناخت صحيح علل و عوامل شکل‌گيري آن مي‌تواند به مواجهۀ منطقي و علمي با آن کمک شاياني کند. اين تحقيق به روش کتابخانه‌اي به بررسي مهم‌ترين وقايع تاريخي، معرفتي و اجتماعي شکل‌گيري و بسط سکولاريسم پرداخته است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد عواملي همچون فساد کليسا، تأثيرات بورژوازي، رفورم، انقلاب‌هاي علمي و صنعتي، رشد ليبراليسم، رشد عقلانيت سکولار، تحولات اجتماعي، زمينه‌ساز و تعدد نظريه‌پردازهاي مروج سکولاريسم به تثبيت و فراگيري سکولاريسم منجر شده‌است. اين اتفاق اگرچه در دنياي مسيحيت ظهور يافته؛ اما همين بسترها در جوامع مسلمان بخصوص کشورمان، قابل مشاهده و رديابي است و ازاين‌رو لازم است اين ريشه‌ها از لحاظ نظري و عملي در محيط‌هاي دانشگاهي يا فضاهاي مجازي پايش شود و پاسخي عيني و علمي به آنها داده شود.

ارتباط علم با مبانی و تأثیرپذیری آن از اندیشه و جهان‌بینی و چگونگی تأثیرپذیری علم از مبانی از مسائل مهم در فلسفه علم است. در دهه‌های اخیر به جهت بحثهای جدی در فلسفه علم و تأکید برخی فلاسفه علم بر جهت‌دار بودن علم و نیز تغییرات ارزشی در جوامع دینی‌،‌ این سئوال (ارتباط علم با جهان بینی) بصورت جدی‌تری مطرح شد و سخن از علم دینی در مقابل علم سکولار به میان آمد و نقش سکولاریسم در تولید علم طبیعی مدرن آشکارتر گردید. سکولاریسم که نوعی انحصارگرایی در حوزة هستی و شناخت‌ است با ورود به هر یک از حوزه‌های علمی‌،‌ تعریفی متفاوت از موضوع‌،‌ روش و هدف برای آن علم به ارمغان می‌آورد. بی‌شک این مکتب بر اساس جهان‌بینی خود‌،‌ مبانی و پیش‌فرض‌های علوم را تعریف می‌کند. این مقاله با روش تحلیلی ـ توصیفی نقش مبانی‌ و پیش‌فرض‌های سکولاریسم در جریان تکامل علم نوین را تبیین و بررسی کرده و تلاش نموده تا ماهیت سکولاریستی آن. را در موضوع‌،‌ روش‌،‌ ماهیت و در نتیجه پیامدهای سکولار آن بیان کند و نشان دهد که علم تنها امری برخاسته از تجربه نیست؛ بلکه تفکرات دانشمندان در جهت‌داری علم تأثیرگذارند.

در مغرب زمین علم که در زمان پیشامدرن غایت‎اندیش بود و شناخت غایت از مهم‎ترین ارکان آن تلقی می‎گردید در یک تحول معرفتی، نه‎تنها ضرورت غایت‎اندیشی از شناخت طبیعت انکار شد، بلکه مانع رشد علم و شکوفایی تجربه بشری دانسته شد و درنتیجه شناخت غایت از دستور کار عالمان علم طبیعی کنار گذاشته شد. درباره علم مدرن سه مسئله قابل طرح است: 1- تفاوت مبنایی علم پیشامدرن و پسامدرن و اینکه علم مدرن ادامه علم گذشته نیست، بلکه تفاوت ریشه‎ای با آن دارد. علم مدرن بر خلاف علم پیش از ظهور مدرنیته غایت‎گریز است. 2- نتایج تخریبی و فسادآور علم مدرن (غایت‎گریز). 3- نیاز علوم طبیعی به دین و وحی در شناخت غایات موجودات. این مقاله عهده‎دار بررسی مسئله اول است و با روش تحلیلی- توصیفی به تحلیل و بررسی فرایند تحول علم در حذف غایت‎اندیشی می‏پردازد. از نظر این مقاله علم طبیعی که در آغاز هدفش شناخت حقیقت و موضوعش با اندیشه غایی همراه بود، با ورود اندیشه مدرن و در یک فرایند تاریخی هدف و موضوعش تغییر کرد. بانیان علم مدرن هدف علم را بسط تسلط انسان بر طبیعت و موضوع آن را طبیعت بدون غایت دانستند. اندیشه تسلط بر طبیعت و غایت‎گریز‏ با نوشته‎های ‏راجر بیکن در قرن سیزدهم آغاز شد و با نظریات گالیله، فرانسیس بیکن، دکارت و نیوتن در قرن شانزده و هفده تکمیل گردید.

هدف پژوهش حاضر بررسی سرشت قدسی دولت متعالیه با تکیه بر غایت‌‌باوری است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که سرشت قدسی دولت متعالیه مرهون رویکرد غایت‌‌باورانه در حوزه مبانی و مسائل دولت متعالیه است. مبانی متافیزیکی متعالیه بنیادی‌‌ترین شاخص سرشت قدسی این دولت می‌باشد. تتبع در مبانی هستی‌‌شناختی، معرفت‌‌شناختی و انسان‌‌شناختی متعالیه مبین آن است که عنایت به «غایت» از استلزامات عام و کلی این مبانی است. در هستی‌‌شناسی متعالیه، وجود به‌سان یک نظام واحد که علی‌رغم تکثر عددی، برخوردار از غایتی واحد است، دیده می‌‌شود. دولت متعالیه در فرایند تصمیم‌‌گیری و تعیین خط‌مشیء‌‌های خود در تضاد یا غفلت نسبت به این غایات اقدام نمی‌‌کند، بلکه مشیّت سیاسی خود را در طول و تداوم مشیّت خالق هستی قرار می‌‌دهد. مسائل دولت متعالیه با تغذیه نظری از رویکرد غایت‌‌باورانه مبانی متافیزیکی متعالیه با محوریت دو پرسش «چه کسی حکومت کند؟» و «چگونه حکومت شود؟»، پاسخ داده می‌‌شوند. در پاسخ به پرسش چه کسی حکومت کند، بر ضرورت حاکمیت ولی الهی که برخوردار از کمالات اخلاقی و معنوی باشد، تاکید می‌‌شود. در حوزه ساختارها نیز دولت متعالیه می‌‌کوشد متناظر با نظام احسن خلقت در حوزه حکمت نظری، بهترین نظام سیاسی- اجتماعی را در جهت تکامل نفوس مردم و تحصیل کمال و غایات متعالیه ایجاد کند.

در دهه های اخیر برخی اندیشمندان از علم دینی سخن گفتند.و هر چند در امکان آن اتفاق نظر بود اما در معنا، مصداق و نقطه تمایز آن با علم سکولار نظری واحد نداشتند. همگان پذیرفتند که علم متأثر از پیش فرض ها است اما در چگونگی و محدوده تأثیر آنها اختلاف نظر جدی وجود داشت. این سخن در علم طبیعی بیش از علوم انسانی محل بحث و نطر شد. اگر علم طبیعی قوانین طبیعت را کشف می کند چگونه پیش فرض و جهان بینی در کشف قانون تأثیر می گذارد؟ و اگر کارکرد دین تفسیر و تبیین طبیعت نیست، چگونه می تواند در تفسیر و شناخت طبیعت دخالت کند و در نتیجه علم متصف به دینی شود؟ مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی تلاش می کند تا معنای علم طبیعی دینی را بیان کرده، و تحقق آنرا اثبات نماید. از نظر این مقاله یکی از مهمترین ویژگی های دین "غایت شناسی طبیعت" است است و همین ویژگی علوم طبیعی را وابسته به دین می کند.

علما سه امر را به عنوان ملاک تمایز علوم ذکر کرده‌اند: موضوع، روش و غایت. هدف از این تحقیق که با روش تحلیلی ـ توصیفی انجام شده، یافتن تمایز فلسفه با دیگر علوم است. یافته مهم این پژوهش این است که اولاً ملاک تمایز فلسفه با دیگر علوم موضوع است نه روش؛ ثانیاً در سخنان قدمای فلاسفه نیز سخنی نیافتیم که نظر آنها در ویژگی و ملاک فلسفه روش عقلی باشد؛ ثالثاً فلسفه اسلامی فلسفه‌ای است که در مبانی و تبیین موضوعش از وحی تغذیه کرده است.

کتاب حاضر به موضوع پذيرش يا ردّ مدرنيته مي‌پردازد و در ادامه به بحث دين و توسعه مي‌پردازد. سپس تاريخ شکل‌گيري ليبراليسم را واکاوي مي‌کند و به لحاظ تاريخي، آزادي در اقتصاد، آزادي در دين و آزادي سياسي را مورد بررسي قرار ‌مي‌دهد. در نهايت، عواملي را که بيشترين تأثير در فروپاشي نظام سياسي قديم و پديد آمدن ساختار سياسي جديد داشتند، معرفي مي‌کند.

معناي حق، چيستي حق، تلازم حق و تکليف، انواع حق و منشأ حق برخي از مسائل مهم نظري در فلسفه حق است. مسئله «منشأ حق‌هاي تکويني» (که از آن به حق‌هاي فطري، ذاتي و طبيعي نيز تعبير مي‌شود) يکي از مسائل مهم در مباحث مربوط به حق مي‌باشد. امروزه ادعاهاي بسياري درباره حقوق بشر و حق‌هاي ذاتي مانند حق حيات و حق آزادي مي‌شود. سرنوشت مباحث گوناگون سياسي در حوزه مهم حقوق بشر، به حل مسئله منشأ حق‌هاي ذاتي ادعايي در حقوق بشر گره خورده است. با فرض قبول ذاتي بودن برخي حق‌ها، منشأ پيدايش چنين حق‌هايي نيازمند بررسي جدي است. آيا انسان از آن جهت که انسان است، حق‌هايي دارد؟ آيا کرامت انسان، منشأ حق‌هاي مذکور است؟ به نظر مي‌رسد منشأ حق‌هاي ذاتي يا تکويني بشر، منحصر در ملکيت تکويني و خداي متعال است.

---