جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسبیت گرایی اخلاقی یکی از مهم‌ترین موانع برای اتکای بر اخلاق جهانی به عنوان پیش نیاز همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان دانسته می‌شود، از نگاه نسبیت گرایان، مطلق گرایی اخلاقی بستر مناسبی برای ترویج خشونت و اندیشه عدم مداراست. این مقاله بدنبال واکاوی مدعیات، پیشفرض ها و لوازم و نتایج هر دو قول نسبیت‌گرایی و مطلق‌گرایی اخلاقی و تعیین نسبت میان هر کدام از آنها با اصل مداراست. در این نوشتار ضمن تمییز میان نسبیت فرهنگی و نسبیت اخلاقی، نشان داده شده که نسبیتگرایی فرهنگی مانعی هم برای تحقق اخلاق جهانی ایجاد نخواهد بود؛ چرا که میتوان با به رسمیت شناختنِ آن و در عین حال قائل بودن به مطلقگرایی اخلاقی، بستر لازم برای تحقق اخلاق جهانی، و در پی آن، همزیستی ادیان فراهم می‌آید. با پذیرش اصل نسبیت فرهنگی امکان تأکید بر برخی اصول مشترک میان فرهنگ‌های مختلف - در عین حفظ تنوعات فرهنگی- وجود دارد که از جمله‌ی بارز‌ترین این اصول، «قاعده‌ی زرین» می‌باشد. این پژوهش مدعی است اخلاق جهانی و نیز همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان با ابتنا بر چارچوب مشترکات اخلاقی از جمله «قاعده‌ی زرین» قابل دسترسی است، زیرا قرابت اصحاب ادیان از دریچه‌ی اخلاق -و نه اشتراکات عقیدتی- می‌گذرد. در پایان پیشنهاد شده است تقریب بین مذاهب و ادیان از طریق یافتن اشتراکات اخلاقی- به جای نقاط مشترک عقیدتی -پیگیری شود.

مهمترین و یا حداقل یکی از مهمترین دغدغه های پیامبران، حکمای الهی، متفکران و فلاسفه سیاسی و اجتماعی ، یافتن حقیقت عدالت در عرصه زندگی اجتماعی انسان و تلاش برای ارائه راهکارهایی برای تحقق آن بوده است. از این رو هر فیلسوف سیاسی و اجتماعی از آغاز تاکنون برای بنیانگذاردن فلسفه سیاسی - اجتماعی خود مدعی کشف حقیقت عدالت مطابق با تلقی و تعریف خود از آن بوده و به تبع آن به تجویز سیاستها و برنامه هایی برای تحقق عملی آن در زندگی اجتماعی پرداخته است. ابونصر فارابی و جان رالز دو تن از این فیلسوفان هستند که هر یک به نوعی در کشف حقیقت عدالت گام برداشته اند. بین فلاسفه معاصر، جان رالز از جمله کسانی است که درباره رابطه عدالت و آزادی مباحث مبسوطی ارائه نموده و تلاش دارد تا این دو مفهوم را همساز نماید. از دید وی عدالت از درون آزادی سر برمی آورد. نظریه عدالت رالز به معنای انصاف، شامل دو اصل است که اصل اول و مقدم آن، تصدیق حق مساوی همگان برای برخورداری از آزادی های اساسی است.نظریه عدالت رالز به مثابه مهمترین نظریه در فلسفه سیاسی معاصر در جهت ابتنای نظام عدالت محور شمرده می شود. این نظریه بر آن است تا اثبات نماید؛ نظامی عادلانه شمرده می شود که دارای دو مشخصه آزادی و تمایز باشد. بر اساس اصل آزادی، نظام مبتنی بر این نظریه موظف است از آزادی های اساسی، حقوق سیاسی و اجتماعی آحاد جامعه مانند آزادی اندیشه و بیان، حق رأی و مشارکت در تعیین سرنوشت و حق دستیابی به مناصب اجتماعی و سیاسی حمایت نماید و بر اساس اصل تمایز، زندگی حد اقلی را برای طبقه محروم جامعه فراهم نماید.از سوی دیگر فارابی نیز به ارائه تصویری از عدالت در اجتماع فاضله خود می پردازد. فارابی در تعریف عدالت و تلقی خود از آن اساسا تحت تاثیر فلسفه افلاطونی است.

این پژوهش به بررسی مبانی فرا اخلاقی قاعده زرین می پردازد و تلاش می نماید که نشان دهد که این قاعده از طریق اصلی به نام کلیت پذیری دارای ریشه های فرا اخلاقی در معناشناختی ، شناخت شناسی و هستی شناسی اخلاق می باشد.حوزه این پژوهش بطور عام اخلاق شناسی و بطور خاص فرا اخلاق می باشد ، همچنین نوع پژوهش بنیادی می باشد.از یافته های پژوهش می توان به طور خلاصه به ریشه ی فرا اخلاقی قاعده ی زرین یعنی کلیت پذیری اشاره نمود، همچنین در معناشناسی اخلاق می توان به تطابق و سازگاری بعضی از نظریات معناشناختی با کلیت پذیری اشاره کرد و در شناخت شناسی اخلاق نیز به موضوع مربوط به چالش شک گرایی با کلیت پذیری و در آخر نیز تضاد کلیت پذیری با نسبی گرایی و جدایی نیست گرایی با کلیت پذیری در هستی شناسی اخلاق اشاره نمود.

تحقیق حاضر بر آن است که موضوع ملکات اخلاقی را از منظر حکمت صدرا و قرآن کریم مورد مقایسه تطبیقی و کاوش قرار دهد و در این راستا با تبیین مبانی حکمت صدرایی در زمینه‌های وجود شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی و شناخت شناسی و به کارگیری این اصول در حل مسائل غامض اخلاق فلسفی و به خصوص مصادیق ملکات اخلاقی و نقش آنها در شکل گیری شخصیت حقیقی انسان، نتایج این یافته‌ها با مبانی اخلاق در قرآن کریم مقایسهونشان داده شده است که آموزه‌های فلسفه صدرایی در این موضوع تفسیر انفسی قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) می باشد .

تبیین ماهیت گزاره های اخلاقی (اخباری یا انشایی بودن ) مهم ترین مسئله در فلسفه اخلاق است ، به طوری که بیشتر مسائل مهم و اساسی فلسفه اخلاق و حتّی مکاتب مختلف آن ، مبتنی بر نوع تبیین این مسئله است . در این نوشتار نظریات مختلفی که در این مسئله اتخاذ شده و نقد هرکدام از آن ها و بیان ماهیّت و ویژگی های گزاره هایِ اخلاقی ، نقد و بررسی نسبت گزاره های اخلاقی و نصوص دینی ، رابطه ی آنها باهم ،نقد وبررسی چالش هایی که بر سر راه ِ توسعه دینی و اخلاق وجود دارند و همچنین بحث در مورد مفاهیم اخلاق و دین ، ثبوت قضایای اخلاقی و اثبات گزاره های اخلاقی از دیدگاه آیت الهجوادی آملی با روش کتابخانه ای و توصیفی بیان می شود و در پایان هر فصل ، نتیجه گیری مربوط به آن فصل نیز خواهد آمد

نظریه های فلسفه اخلاق غالبا دو طیف وظیفه گرایی و غایت انگاری را دنبال می کنند. یک گروه به دنبال نتایج اخلاقی اخلاق هستند و گروه دیگر به دنبال نتایج غیر اخلاقی برای تعیین معیار تشخیص خوب و یا بدافعال انسان. در این میان هر دو گروه طرفداران و منتقدینی دارند که به دنبال اثبات حقانیت خود و یا افشای کاستی های نظریه های رقیب ،تلاشهایی نموده اند.کانت، جرمی بنتام و راس از بنیان گزاران این نوع تبیین هستند. در این میان ویلیام کی فرانکنا ی معاصر به تدوین نظریه وظیفه گرایی مرکب همت گمارد. نظریه وظیفه گرایی مرکب با در نظر گرفتن دو اصل عدالت و سودو با نظر به الزامات هر دو طیف نظریات وظیفه گرایی و سود گراییکاستی های یکی را با مدد دیگری ترمیم می کند. در بینمعاصرین ، علامه محمد تقی جعفری بر این باور بود که بدون در نظر گرفتن بعد موحد و معاد اندیش انسان ، هر کدام از این دو نظریه نمی توانند مسیر سعادت و کمال را برای ابنا بشر ترسیم نمایند. لذا با طرح نظریه اخلاق کمالی ، مسیر هر دو نظریه را به سمت تعالی تغییر داده و اندیشه ایی نو در این عرصه ، با رویکرد دینی رقم خورده است.این تحقیق در صدد مقایسه و بررسی دو نظریه وظیفه گرایی مرکب فرانکنا و اخلاق کمالی مرحوم علامه جعفری با رویکرد اخلاق هنجاری و نگاه نقدانه ی این دو اندیشمند به نگاه وظیفه گرایی و سود گرایی صرف است.

واقع‌گرایی اخلاقی از مهم‌ترین مباحث مطرح در فرااخلاق است که نقدهای بسیاری را در پی داشته است. در این میان مهم‌ترین نقد از آن جان مکی است. از نظر مکی، واقع‌گرایی اخلاقی فهم ما را دچار خطا می‌کند. زیرا خاصه‌های اخلاقی برگرفته از احساسات و عواطف ما هستند و به واقع ارجاع داده نمی‌شوند. از همین رو نمی‌توانند تبیینی علی داشته باشند و در نتیجه غیرمعرفت‌بخش‌اند. بنابراین هرگونه داوری درباره احکام اخلاقی اساسا نادرست است. در این نوشتار نخست نظریه خطای مکی و دو استدلالی که او نظریه‌اش را بر آن‌ها مبتنی ساخته مطرح می‌شود. سپس، با در نظر گرفتن ادعاهای مفهومی و وجودشناسانه‌ای که از لوازم رأی مکی است و نظریه خطایی که پیش از او لاک مطرح کرده بود، ایده او بررسی و نشان داده می‌شود که ذهنیت ارزش‌های اخلاقی با چالش‌های متعددی روبه‌رو است.

این رساله توسعا به واقع گرایی اخلاقی، که یکی از مهمترین مباحث مطروح در فرا اخلاق است، می‌پردازد. اصطلاح واقع گرایی در معانی متفاوتی به کار رفته و در حوزه‌های مختلف وجودشناسی، معرفت شناسی و دلالت شناسی کاربرد دارد. این نوشتار صرفاً واقع گرایی را از منظر وجود شناسانه بررسی می‌کند. واقع‌گرایی در حوزه اخلاق به رویکردی اطلاق می‌شود که خاصه‌های سبک اخلاقی را خصوصیات واقعی امور یا افعال و جزئی از اثاثه عالم خارج می‌داند و بر آن است که پاسخ‌ پرسش‌های اخلاقی مستقل از ما و اندیشه‌ ما درباره آنهاست. بنا بر این دیدگاه نظریات اخلاقی باورهایی هستند که صدق یا کذب آنها را می‌توان براساس اموری در جهان پیرامون تعیین کرد و پاسخ صحیح به مسائل اخلاقی "در گرو کشف ارزشی است که از قبل در عالم خارج و جود داشته است". این نگرش، که در آن ارزش‌های اخلاقی صحیح به جای جعل باید کشف شوند،‌ در نهایت ایده واقع‌گرایی اخلاقی را در پی خواهد داشت، که واقعیت‌های اخلاقی را موجود و آنها را مستقل از هرگونه تصمیم‌گیری و داوری اخلاقی می‌داند و معتقد است که رسیدن به صدق و کذب آنها نیز از همین طریق امکان پذیر خواهد بود. هدف نیز در این رویکرد رسیدن به این حقایق اخلاقی است. به بیانی دیگر، واقع‌گرایی اخلاقی آراء اخلاقی را صدق و کذب پذیر و معرفت بخش می‌داند و گزاره‌های اخلاقی را حاکی از واقعیتی در عالم خارج‌ می‌داند، نه اینکه آنها تنها گزاره‌هایی بیانگر احساسات و عواطف ما باشند.فصل سوم از این نوشتار اختصاص دارد به آنچه مور درباره طبیعت گرایی و نقد آن مطرح کرده است. مهمترین ایراد او به طبیعت گرایان این است که آنها برخلاف کوششی که داشته اند نتوانسته اند تعریف درستی از خوبی ارائه دهند و این پرسش که خوبی چیست همچنان به صورت پرسش گشوده ای باقی مانده است. بخش دوم از همین فصل به بررسی رأی مکی، یکی از فیلسوفان غیر واقع گرای معاصر، و ایرادهایی که او به واقع گرایی وارد کرده است می پردازد. او معتقد است که چون خاصه های اخلاقی در جهان پیرامون وجود ندارند، هر حکمی که درباره آنها صادر شود ناموجه و از اساس اشتباه است. تنها می توانیم به نحو بین الاذهانی درباره این امور بحث کنیم.جان هنری مک داول فیلسوف اخلاقی است که معتقد به غیر طبیعت گرایی یا نا طبیعت گرایی، یکی از شاخه های واقع گرایی، است و در این زمینه مباحث مهمی را مطرح کرده است. پس از مور که درصدد رفع مشکلات طبیعت گرایی برآمده بود، مک داول نیز سعی بر این داشت که نظریات تکمیلی ای در این زمینه ارائه دهد. در فصل چهارم با هدف آشنایی بیشتر با مک داول، علاوه بر ارائه برخی از مهمترین نظریات او، از جمله حساسیت گرایی و فضیلت گرایی و نقد تجزیه پذیری، پاسخ او به مکی در ردّ انتقاد او به واقع گرایی به تفصیل آمده است.

مسأله مغالطه‌ی بیرونی (غیرصوری) در منطق، بخش زیادی از مغالطاتی را شامل می‌شود که در مسایل اجتماعی، تبلیغات، مباحث سیاسی، اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرند و از نظر کاربردی یکی از غیراخلاقی‌ترین بخش‌های تفکّر بشری است که می‌تواند مخاطب را در تصمیم‌گیری و انتخاب هدف دچار اشتباه کند. بررسی آنها و تعیین برخی مصادیق آن در قالب مغالطات زبانی، رفتاری، مغالطه در مقام نقد و دفاع در این پایان‌نامه مورد بحث است. لذا پس از جمع‌آوری تعدادی از مغالطات بیرونی (غیرصوری) از قبیل مغالطه‌ انگیزه و انگیخته، دروغ، توریه، عوامفریبی، جانبداری و ... از منابع مختلف به بررسی و نقد و تحلیل آنها از منظر قرآن مجید و روایات معصومین علیهم‌السّلام و منابع اخلاق دینی پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که اگر در تعاملات اجتماعی و تبلیغی به تعالیم دینی و اخلاقی توجه نگردد، شکل‌گیری مغالطات و انحراف افکار رخ می‌دهد و تخلق به اخلاق و تقوا عنصر مهمی برای حفظ انسان از اینگونه مغالطات است و می‌توان با شناخت هر آنچه مانع رشد اخلاقی است به تخلق اخلاق الهی که غایت اخلاق است رسید. در انجام این پژوهش نیز از روش توصیفی- تحلیلی و جستارهای کتابخانه‌ای استفاده شده است